بررسی تمثیل در آثار ابن سینا/ زندگی آخرین فیلسوف مشایی سینوی

به گزارش خبرنگار مهر، دکتر حسین کلباسی استاد گروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی سه شنبه 26 مهر در سخنرانی خود با عنوان ملاحظاتی در باب رسائل تمثیلی شیخ الرئیس بوعلی سینا در آخرین نشست از روز نخست همایش ابن سینا و فیلسوفان اسلامی اظهار داشت: یادآوری ابن سینا یادآوری امری منسوخ و کهنه نیست، چیزی که فراتر از مرزهای خود اثر گذاشته است، امری نیست که با غفلت و نسیان و فراموشی اهمیت و اثر آن از بین برود. لذا اگر به کرات هم به آثار این افراد رجوع شود در هر رجوعی خود را می نمایاند. 

وی افزود: دو سؤال مقدماتی مطرح است، نخست این که زبان رمز و کنایه تمثیل چه مقامی در دانش و حکمت بشری دارد. حکمت به تفسیر نیست به ایجاز است و نه تنها از ایجاز از رمز و کنایه هم استفاده شده است. اگر کلام وحی نخستین حکمت تلقی شود از نخستین خبرهایی که از وحی داریم تا آخرین آن قرآن کریم است. سخن قرآن کریم هم ایجاز دارد هم خالی از اشاره نیست. در طول آن سخن بزرگان قرار می گیرد. پرسش دوم این که اقبال به بیان رمزی درمیان حکمایی که به برهان و زبان استدلال شهرت دارند چه جایگاهی دارد. در اینجا باید گفت که شیخ الرئیس نمونه اعلی است.

دکتر کلباسی گفت: در آثار شیخ الرئیس که متعدد است و فهرست بلند بالایی در عمر کوتاه علمی وی محسوب می شود و آثار نویسنده ای است که در زندگی آرام و قرار کمتری داشته است، سه اثر به عنوان آثار تمثیلی شهرت دارد . نخستین اثر وی " حی بن یقظان" ( زنده پسر بیدار)، سلامان و ابسال و رساله الطیر دو اثر دیگر است. برای مثال  ابن سینا در نمط نهم الاشارات و التنبیهات ضمن تذکر به وجه رمزی داستان سلامان و ابسال، مخاطب را به کشف و دریافت رموز آن دعوت کرده و گویی بر آن است که به تلافی آفاق عقلی و قلبی در ساحتی دیگر التفات دهد.

این استاد فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی یادآور شد: مبدأ نگارش این رسالات را باید در آفاق حکمت مشرقی شیخ الرئیس جستجو کرد؛ یعنی در قلمرو موضوع مشترک رساله های سه گانه که همانا سفری است به جانب مشرق عرفانی وجود که غایب از نقشه های جغرافیایی های ما است.

دکتر غلامحسین رحیمی دانشیار مکانیک دانشگاه تربیت مدرس نیز با مقاله ای تحت عنوان طبیعت و مبادی آن از نظر ابن سینا و ابوالبرکات بغدادی به عنوان سخنران بعدی در این نشست حضور یافت.

رحیمی با اشاره به اینکه طبیعیات و مبادی آن بیشترین ربط با دانش جدید را دارد و به تخصص خود نیز نزدیک تر است گفت: آیا می توان بخشی از آرای ابن سینا را به قالب ریاضی در آورد و می توان تأثیرات ریاضی از این نظریات  ارائه کرد. من به این نتیجه رسیدم که بخشی از این آرا قابل بررسی به زبان ریاضی است. 

وی درباره علت انتخاب این موضوع گفت: ابن سینا دارای برخی منتقدان سرسخت است و یکی از این منتقدان ابوالبرکات است، اما بسیاری از نویسندگان آرای الوالبرکات را بیش از حد عمده می کنند و یا به عللی کم ارزش قلمداد می کنند از این رو یک مطالعه تطبیقی در رابطه آرای این دو کمتر صورت گرفته است.

دانشیار دانشکده فنی دانشگاه تربیت مدرس اظهار داشت: جسم موضوع اصلی طبیعیات است و ابن سینا سه ویژگی ذاتی را برای جسم برشمرده است که عبارت است امتداد مندی ، ماده و صورت. ابن سینا می گوید که جسم طبیعی جوهری است که بتوان در آن سه امداد فضایی یا مکانی فرض کرد. از نظر ابن سینا صورت جسمانی چیزی جز اتصال و امکان فرض ابعاد نیست. ابن سینا جسم طبیعی را در مقابل جسم تعلیمی قرار می دهد و در این تعریف جسم طبیعی قابل لمس است و در این تطور مفهوم طبیعت، مرز میان طبیعی و جسم صناعی از بین می رود.

دکتر مقصود محمدی دانشیار فلسفه دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج با ارائه مقاله خود با عنوان " لوکری آخرین فیلسوف مشایی سینوی" اظهار داشت: ابوالعباس فضل بن محمد لوکری ادیب، ریاضیدان و فیلسوف برجسته قرن پنجم هجری است که به یک واسطه شاگرد شیخ الرئیس یعنی شاگرد بلاواسطه بهمنیار و به سه واسطه استاد خواجه نصیر طوسی بوده است. لوکری ادبیات صاحب نامی بود که به دو زبان فارسی و عربی شعر می سرود.  وی دیوانی داشت که تنها ابیات معدودی از آن باقی مانده است. علاوه بر این رساله ای دارد که در آن اصول همه علوم حکمی یعنی منطق، طبیعیات ، الهیات، ریاضیات و حکمت عملی را به زبان فارسی به نظم کشیده و به نثر سلیس فارسی شرح داده است.

دکتر مقصودی در ادامه سخنرانی خود اظهار داشت: لوکری ریاضیدان برجسته ای بود که با همکاری چند نفر از ریاضیدانان و ستاره شناسان معروف مانند خیام نیشابوری، خازنی و واسطی مأمور تنظیم تاریخ جلالی ملاکشاهی شد و در رمضان سال 471 قمری آغاز فرودین را به اول برج حمل بردند.

دانشیار دانشگاه آزاد اسلامی در ادامه گفت: لوکری یکی از فلاسفه بزرگ قرن پنجم بوده که به فلسفه مشاء تسلط کامل داشت و فلسفه را در خراسان بزرگ اشاعه داد و شاگردان برجسته و صاحب نامی را مانند قطب الزمان طبسی مروزی، عبدالرزاق ترکی و شرف الزمان ایلاقیآموزش داد. وی به عنوان کتاب درسی یک مجموعه کامل از همه علوم حکمی فلسفه مشاء را تألیف کرد.

وی در ادامه اظهار داشت:  حیات لوکر مقارن با دوران حکومت غزنویان و سلجوقیان یعنی دوره انحطاط علوم عقلی بود و در نهایت با ظهور ابوحامد محمد غزالی دشمن قسم خورده فلسفه سلسه مشاء با لوکری به پایان رسید و او آخرین فیلسوف مشایی به معنای اخص بود البته با این که علوم عقلی از این حادثه آسیب فراوان دید اما پس از مدتی مجهزتر به میدان آمد.