طرح‌های توسعه‌ای ناپایدار؛ دشمن کوهستانهای ایران

به گزارش خبرنگار مهر، بسیاری از مردم دنیا با شنیدن نام ایران یک کویر و چند شتر را به خاطر می آورند در حالی که چهار پنجم کشور ما پوشیده از کوهستان است.ارزش کوهستانها مانند ارزش تالابها و بیابانها که روزی پنهان بود و بسیاری از مردم از آنها به عنوان اکوسیستم های بی فایده و حتی مضر یاد می کردند روزبه روز آشکارتر می شود. به طوریکه در حال حاضر حدود 10 درصد جمعیت کره زمین یعنی حدود 700 میلیون نفر که 10 برابر جمعیت کشور ایران است در کوهها زندگی می کنند که همین امر نشان دهنده مواهبی است که اکوسیستم کوهستان می تواند بر انسان ارزانی کند.

در همین رابطه عباس محمدی رئیس انجمن دیده بان کوهستان در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: اگرچه حیات در کشور ما با سرنوشت کوهها گره خورده است اما این شاهرگ حیاتی به بهانه های مختلف توسعه و گردشگری همواره در حال تهدید شدن است.

به گفته وی، در حال حاضر کوهستان های ایران از چند جهت در فشار هستند که تخریب ، تصرف و آلودگی منظر از مهمترین این فشار ها است.

محمدی از جاده ها به عنوان مخرب ترین عوامل تهدید کوهستان ها یاد می کند: متآسفانه در حال حاضر جاده هایی که توسط پیمانکاران نفت و گاز که هیچ کس حریف آنها نیست و حتی با مخالفت سازمان های ناظر باز هم احداث می شوند از یک سو و جاده هایی که برای دسترسی کوهنوردان به پناهگاهها توسط هیآت های کوهنوردی و گاهاً بدون مجوز محیط زیست ساخته می شوند از سوی دیگر کوهستان های کشور را تحت فشار قرار داده است.

وی به گسترش کوهنوردی در کشور اشاره می کند: در حال حاضر این تعداد کوهنوردان چه اعضای باشگاهها و چه طبیعت گردان افزایش یافته اما متآسفانه آموزش های لازم به افراد برای چگونه رفتن به طبیعت و کوهستان داده نشده است.

محمدی با اشاره به حجم انبوه زباله در کوهستان های کشور می گوید: در سال های اخیر ریخت و پاش زباله در کوهها و تخریب طرح های توسعه ای در جای جای کوهستان به قدری زیاد است که اساساً منظره برای یک کوهنوردی لذت بخش کاملاً مخدوش است.

به گفته وی، ساخت پناهگاه در مناطق صعب العبور و احداث جاده برای دسترسی به این پناهگاهها نیز از دیگر عواملی است که هم با ذات کوهنوردی به عنوان یک ورزش مغایرت دارد و هم آسیب های جدی به این مناطق وارد می کند.

محمدی معتقد است: چه پیمانکارانی که مانند پیمانکاران شرکت گاز در کوهستان دنا به بهانه توسعه طبیعت کوه را دستخوش تخریب می کنند چه هیآت های کوهنوردی که مانند هیآت کوهنوردی شهرستان اسد آبادی در همدان برای دسترسی کوهنوردان با بودجه خود اقدام به ساخت جاده در کوهستان کرکز می کنند قصد خدمت دارند اما نمی دانند که چگونه میلیارد ها دلار سرمایه اقتصادی، زیست محیطی و گردشگری مملکت را نابود می کنند.

به گفته وی، جالب است که در هردو مورد مذکور سازمان های نظارتی که عبارت از سازمان محیط زیست و هیآت کوهنوردی استان همدان بوده اند با این طرح ها کاملاً مخالفت کرده اند اما ظاهراً در ایران کسی حریف طرح های توسعه ای ناپایدار نیست.

محمدی با اشاره به اینکه تمام آب شیرین مصرفی کشور چه مستقیم و چه غیر مستقیم از طریق آب های زیرزمینی توسط کو هها تأمین می شود می گوید: حفاظت از کوهها برای حفظ آبخیز ها نقش اساسی دارد.

به گفته وی امسال که سال جهانی جنگل است تم اصلی روز جهانی کوهستان نیز کو هستان و جنگل هاست که کوههای جنگلی دقیقاً همان مناطقی از کو هستان های کشور هستند که بیشترین تخریب و تصرف درآنها اتفاق می افتد.

به اعتقاد محمدی مهمترین موضوعی که بایستی به کوهنوردان آموزش داده شود این است که وقتی پا به کو هستان می گذارند از خود ردی به جا نگذارند و دیده بان کو هستان باشند.

وی با اشاره به اینکه سیمای غالب کشورکوهستانی است ادامه می دهد: در هر نقطه ای از ایران که بایستیم چشم انداز کوه را داریم و میانگین ارتفاع کشور نیز حدود 900 متر بالاتر از سطح دریاست که نشان دهنده مرتفع بودن غالب نقاط ایران است.

محمدی با بیان اینکه ایران در نوار بیابانی واقع شده است می گوید: اگر رشته کوه البرز در شمال رطوبت دریای خزرو رشته کوه زاگرس در غرب رطوبت دریای مدیترانه را به شکل بارش باز تولید نمی کرد ایران مانند عربستان کاملاً بیابانی می شد بنابراین مهمترین ویژگی و کارکرد کو هستان مهار رطوبت و تبدیل آن به بارش است

به گفته وی، با اینکه مساحت ایران 1 درصد مساحت کل جهان است اما حدود 10 درصد از تنوع زیستی کل دنیا به واسطه اکوسیستم کو هستان در ایران قرار دارد که این برای یک کشور موهبت بسیار گرانبهایی است و پایه تمدن و حضور جمعیت در کشور است.

محمدی با بیان اینکه در ایران بیش از 200 قله بلندتر از 4 هزار متر وجود دارد می گوید: دماوند با ارتفاع 5 هزار 670 متر، علم کوه با ارتفاع 4 هزار و 860 متر و سبلان با ارتفاع 4 هزار و 850 متر بلندترین قله های کشور هستند.

 اما محمدعلی اینانلو مستندساز و محقق طبیعت نیز معتقد است  بسیاری از مردم دنیا با شنیدن نام ایران یک کویر و چند شتر را به خاطر می آورند در حالی که چهار پنجم کشور ما پوشیده از کوهستان است.

وی جهانی شدن روز کوهستان را اتفاق مهمی در شناساندن طبیعت کوهستان و کشورهایی مانند ایران که بخش اعظمی از آن پوشیده از کوهستان است، می داند: کوه های البرز در ایران از خانواده رشته کوه های هیمالیا با همان تاریخ زمین شناسی و کوه های زاگرس از خانواده رشته کوه های آلپ و تاریخ زمین شناسی مربوط به آن هستند.

به اعتقاد وی، باید تلاش شود تا دره ها، آبشار ها، جنگل ها، مراتع و مناطق طبیعی بسیار بکری که در دل کوه های البرز و زاگرس وجود دارند به مردم شناسانده شوند.

اینانلو شناساندن طبیعت کوهستان ها را به مردم زمینه فرهنگ سازی و آموزش مردم برای حفاظت و نگه داری این اکوسیستم باارزش می داند.

وی زیبایی طبیعت ایران را در برداشتن اکوسیستم های مختلف از قبیل کوهستان، کویر، دشت و جنگل می داند : در حالی که بیش از نیمی از کشور ایران را کوهستان در بر گرفته است همین نسبت در مورد کویرها هم صادق است چون هر جایی که کویری وجود دارد یک قله در آن قرار گرفته است مانند قله زردکوه در کویر یزد و قله جبان بارز در کرمان.

به گفته اینانلو رشته کوه زاگرس که رشته کوه جوانی است تنها رشته کوه ایران است که همچنان رشد دارد و رشد سالیانه ان بسیار کم و معادل رشد سالیانه ناخن انسان است.

اسماعیل کهرم، استاد دانشگاه هم معتقد است: ارزش کوهستان ها مانند ارزش تالاب ها و بیابان ها که روزی پنهان بود و بسیاری از مردم از آن ها به عنوان اکوسیستم های بی فایده و حتی مضر یاد می کردند روزبه روز آشکارتر می شود.

کهرم می گوید: حدود 10 درصد جمعیت کره زمین یعنی حدود 700 میلیون نفر که 10 برابر جمعیت کشور ایران است در کل کره زمین در کوه ها زندگی می کنند که همین امر نشان دهنده مواهبی است که اکوسیستم کوهستان می تواند بر انسان ارزانی کند.

به گفته وی، اگر رشته کوه البرز در شمال شهر تهران قرار نداشت جمعیت تهران امروز کم تر از یک سوم جمعیت فعلی بود، زیرا کوه یکی از منابع تولید آب به عنوان لازمه بقای حیات صنعت کشاورزی است.

کهرم معتقد است: انسان هایی که در محیط های کوهستانی زندگی می کنند دارای خصوصیاتی نظیر بلندطبعی، دورنگری، بردباری و غرور هستند همان طور که افرادی که در دشت ها زندگی می کنند ویژگی های خاص خود را دارند.

وی به شرایط و مواهبی که کوهستان ها برای گیاهان و جانوران فراهم می کند، اشاره می کند: بسیاری از جانوران مانند قوچ و میش، کل و بز، پلنگ و شاهین هما از تعرض های انسان ها به دل کوه ها پناه برده اند و به جز این اکوسیستم نمی توان آن ها را در جایی دیگر پیدا کرد همان طور که گیاهان خاصی مانند پسته و بادام وحشی، زیتون وحشی و درخت ارس را در اکوسیستم کوهستان می بینیم.

کهرم می گوید: جانوران و گیاهان کوهستان هم مانند انسان هایی که در این محیط زندگی می کنند ویژگی های خاص خود از جمله بردباری به سرما و کمبود اکسیژن دارند. آن ها این ویژگی ها را از طریق سازگاری اندام ها یعنی کوتاهی قد، مومی شدن اندام ها و وجود ضدیخ در بافت های گیاهان یا افزایش حجم ریه ها و تعداد گلبول های قرمز جانوران به دست آورده اند.

وی ضمن این که توجه به جنبه گردشگری و توریسم را در کوهستان ها ضروری می داند، معتقد است: حضور کوهنوردان در کوهستان ها باید حساب شده باشد و براساس ظرفیت کوهستان سامان دهی شود.

به گفته کهرم، در بسیاری کوه ها مانند سهند، سبلان، زردکوه و... شاهد حضور یک گروه کوهنوردی با بیش از هزار عضو هستیم که تعداد انسان در این اکوسیستم هم به گیاهان سطح کوهستان آسیب می رساند و در نتیجه باعث فرسایش خاک می شود و هم وضع طبیعی جانوران را دچار اختلال می کند.

به اعتقاد وی، مسوولان باید مسیرهایی را که کم تر آسیب پذیر هستند یعنی خاکشان سست نیست یا در مسیر زاد و ولد جانوران قرار ندارد و گیاهان مقاوم تری در آن قرار دارد برای عبور تعداد محدودی از کوهنوردان مشخص کنند و پس از هربار عبور آن ها شیارهای ایجاد شده را شن ریزی کنند تا بتوان این اکوسیستم ارزشمند را حفظ کرد.