لباس استدلالی بر تن فقه سلوکی پوشانده شود

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت‌الاسلام احمد مبلغی در دیدار جمعی از مهمانان خارجی کنفرانس بین المللی صدمین سالگرد ارتحال مرحوم آخوند خراسانی اظهار داشت:  بررسی فقه فتوایی و سلوکی می‌تواند ابعاد واقعی و ناگفته‌ای از فقه یک شخصیت را آشکار کند.

وی ادامه داد: فقه استدلالی همان فقه متداول است که یک فقیه در آثار، کتاب‌ها و بحث‌های خود در ذیل طرح یک مسئله  به آن می‌پردازد و مشحون از نقدها، استدلال ورزی‌ها و نتیجه گیری‌های فقهی است.

وی با بیان اینکه فقه استدلالی همان است که کلمه علم فقه بر آن اطلاق می‌شود، تصریح کرد: فتواها عمدتا معتمد و متکی بر فقه استدلالی هستند و تا مادامی که استدلالی صورت نگیرد فتوایی شکل نمی‌گیرد.

رئیس پژوهشگاه مطالعات تقریبی با اشاره به اهمیت فقه فتوایی اظهار داشت: فایده آشنایی به فقه فتوایی در تحول بخشی به علم فقه به این دلیل است که گاه یک فقیه مطالعات استنباطی خود را ارائه نکرده و تنها فتوا داده است، به این دلیل فتواهای او می‌تواند راهی را برای کشف نگاه‌های فقهی او بگشاید و به علم فقه مددی برساند.

فقه سلوکی، فقهی ناشناخته ولی حاوی ناگفته‌های بسیار

وی در تشریح "فقه سلوکی" گفت: منظور از فقه سلوکی، رفتارهایی است که یک فقیه به هنگام مواجهه با مسائل جامعه در قالب تعاملات اجتماعی از خود نشان می‌دهد.

مبلغی گفت: از آنجا که فقیه عمدتا این تعاملات و مواجهات را از خاستگاه نگاه‌ها و ذهنیت‌های فقهی خود انجام می‌دهد، رفتارهای او در بردارنده دیدگاه‌های فقهی اوست.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس تاکید کرد: بسیاری از فقها شاید فرصت نکنند در ارتباط با بسیاری از مسائل اجتماعی، بحث‌های فقهی استدلالی مورد نظر خود را ارائه کنند، ولی اینها به هنگام مواجهه با وضعیت‌های اجتماعی، لاجرم دیدگاه‌ها و ذهنیت‌های مطرح نشده خود را در رفتارهایشان متجلی می‌کنند.

وی ادامه داد: انعکاس این چنینی فرصتی است برای دریافت ناگفته‌های این فقها و تحلیل شخصیت فقهی آنان، از این رو در مطالعه شخصیت فقهی فقها، گشودن فصلی برای بررسی "فقه سلوکی" آنان می‌تواند به آشکارتر شدن هر چه دقیق‌تر ابعاد شخصیتی آنها بیانجامد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: به عنوان نمونه بسیاری از نگاه‌های فقهی امام خمینی(ره) در سلوکیات ایشان متبلور شده است و در فقه استدلالی ایشان چه بسا انعکاس نشده است.

شناخت فقه ارتکازی نیازمند روش ویژه است

مبلغی تاکید کرد: کار حوزه‌ها باید این باشد که فقهای دقیق النظری  را که سلوکیات اجتماعی را شکل داده‌اند شناسایی کرده و به تجزیه و تحلیل رفتارهای آنان بپردازند و پس از بررسی‌های علمی راهی را بگشایند تا بتوان لباس فقه استدلالی بر تن این بخش از فقه که نانوشته باقی مانده است بپوشانیم.

استاد برجسته فقه حوزه علمیه قم گفت: منظور از فقه ارتکازی، ذهنیت‌های ناگفته و مطرح نشده فقیه است که اگر بتوانیم آن ذهنیت‌ها را در اختیار داشته باشیم، شخصیت آن فقیه را بهتر می‌توانیم شناسایی و معرفی کنیم.

وی ادامه داد: اگر امروز ما ذهنیت‌های ناگفته فقهای گذشته را در اختیار می‌داشتیم قطعا امکان حرکت بخشی و پیشرفت دهی به فقه بسیار بیشتر و پرزمینه‌تر می‌شد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی ادامه داد: دستیابی به فقه ارتکازی، هر چند کار سختی است، ولی باید از ابزار تحلیل برای کشف دست کم بخش‌هایی از آن استفاده کرد و این نیازمند به شناخت و تنقیح روش ویژه در این زمینه است.

مبلغی تصریح کرد: تحلیل نیز باید متکی بر تجمیع قرائن باشد و ما از طریق مراجعه به فقه استدلالی فقیه، رفتارها، آثار و تلاش‌های او می‌توانیم بخش‌هایی از ذهنیت‌های ناگفته فقها را از این رهگذر کشف کنیم.

سطوح چهارگانه فقه آخوند خراسانی فعال بود

مبلغی با اشاره به فعال بودن سطوح چهارگانه فقه آخوند خراسانی (فقه استدلالی، فقه فتوایی، فقه ارتکازی و فقه سلوکی) گفت: در این میان فقه سلوکی آخوند حاوی محتواهایی قابل توجه، و در خور بررسی و نقد است؛ از آن جهت که وی در عصر حساسی به نام مشروطیت می زیسته است که همه، اعم از فقها و علمای حوزه نجف و تهران، سیاستمداران و روشنفکران در آن عصر مشغول به کنش و واکنش بودند.

وی ادامه داد: در عصر مشروطیت و دوران مرحوم آخوند خراسانی، یا کنشی در حال انجام و در قبال آن واکنشی رخ می داد و یا واکنش‌ها خود، به واکنش های دیگری می‌انجامید. در چنین شرایطی مرحوم آخوند از خاستگاه مدرسی بزرگ در حوزه نجف نگاه‌ها، سلوک‌ها و رفتارهایی را شکل دادند که آنها نمی‌تواند جدا از فقه آخوند باشند. تحلیل این‌ها یک ضرورت است.