نگاه مولانا به آفرینش فلسفی است/تشریح منظور مولوی از حکیم در مثنوی

به گزارش خبرنگار مهر، دکتر نصر‌الله پورجوادی از پژوهشگران فلسفه و عرفان اسلامی در دومین روز از کنفرانس جهانی بزرگداشت مولانا که یکشنبه 27 آذر با عنوان "از بلخ تا قونیه" در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی برگزار شد با ارایه مقاله خود با عنوان "آسمان‌هاست در ولایت جان" به روایت ارتباط جان و تن و عامل زمین و آسمان پرداخت.

وی با اشاره به دو بیتی "آسمان‌هاست در ولایت جان" تاکید کرد: مولانا همانند عرفا و حکمای نوافلاطونی معتقدم است که ورای عامل محسوس و جسمانی عالم دیگری است که "عالم جان" خوانده می شود و در آن همانند عامل جسمانی زمینی وجود دارد و آسمانی و در آسمان آن ابری است و از ابر آن نیز باران می‌بارد.

دکتر پورجوادی در ادامه با اشاره به حکایت خیالی مولوی از بازگشت پیامبر(ص) از گورستان تاکید کرد:‌ مولوی با بیان این حکایت معتقد است که در عالم غیب یا مثال زمین و آسمان دیگری است که آفتاب و باران و ابر دیگری هم دارد.

وی با اشاره به داستان حضرت ابراهیم(ع) و مشاهده ستارگان و خورشید تاکید کرد: در میان معاصران مولانا برخی از حکما از جمله شمس تبریزی معتقد است که این مشاهدات حضرت ابراهیم(ع) مربوط به عالم ملکوت و ولایت جان است. شمس تبریزی در تفسیر داستان حضرت ابراهیم(ع) و تجربه عرفانی وی معتقد است که این ستارگان و ماه و خورشید به منزله صورت‌هایی در خیال ابراهیم(ع) است که حجاب راه او بوده است؛ حجابهایی که وی با گفتن "انی لا احب الافلین" می‌توانست از آنها بگذرد.

عضو دایره‌المعارف بزرگ اسلامی تاکید کرد: بسیاری از عرفا در تفسیر این آیه داد سخن داده‌اند و این تنها اختصاص به عرفان اسلامی ندارد بله در یوگا این تجارب را می‌توان کشف کرد. ابراهیم(ع) با واسطه خیال مشاهداتی در عالم خیال داشته. آنچه که مورد مشاهده قرار می‌گیرد چیزهای موهوم نیست بله آنها در عالم غیب و عالم جان وجود داشته است.

وی افزود: مولوی در بیان داستان ساختگی خود از بازگشت پیامبر(ص) از گورستان تفسیر دقیقی از موجودات آسمان جان بیان کرده است. مولانا از یک طرف باران را به معنای مجازی و رحمت الهی می‌داند از سویی به باران باطنی قائل است و معتقد است که این باران تسکین دهنده غم و مصیبت آدمی است.

دکتر پورجوادی با اشاره به جایگاه عقل جزئی و کلی در اندیشه مولانا تاکید کرد: مولانا عقل جزئی را نفس جزئی می‌داند و آفرینش هنری را در پرتو نفس جزئی می‌خواند اما معتقد است آفرینش این جهان از پرتوی عقل  پدید می‌آید. مولوی به این نظریه افلاطونی قائل است که این موجودات سایه عقل کلی است.

وی افزود: سلطان ولد با اشاره به حلقه مولانا و مریدان بر این مسئله تاکید دارد که هدف سیر و سلوک این است که از عالم محسوس به عالم روحانی و ولایت جان عروج کنیم.

دکتر پورجوادی در ادامه ابیاتی که در مثنوی به سنائی نسبت داده شده را رد کرد و گفت: دو بیتی "آسمانهاست در ولایت جان" به حکیم سنائی نسبت داده شده است غافل از اینکه این ابیات از سنائی نیست بلکه سروده شاعری زاده فیروزکوه در جنوب افغانستان کنونی است که وی آن را به وزن حدیقه سنائی سروده است و ابوحامد محمد غزالی در احیا‌العلوم از آن یاد کرده که این ابیات در اثبات توحید سروده شده است.

وی تاکید کرد: این ابیات در واقع زبان حال قلم، کاغذ و مرکب است که از اصل خود سخن می‌گویند و این گویای این مطلب است که 70 تا 80 سال قبل از مولانا این ابیات سروده شده است و مولانا به نوعی از این سروده‌ها وام گرفته است.

به گزارش مهر در ادامه این نشست دکتر دومینیکو ایندنیتو از دانشگاه آکسفورد انگلیس طی مقاله‌ای به بیان جایگاه شعر کلاسیک فارسی در زمان معاصر پرداخت.