مهندسی معکوس؛ فرایندی ناتمام در تعلیم و تربیت

به گزارش خبرنگار مهر، تربیت دینی، کاستی ها، چالش ها و راهکارهای پردازش به آن، مسئله ای است که خانواده های خراسان رضوی به خصوص اهالی پایتخت معنوی کشور را نگران کرده است.

مراجعه والدین به مدارس و مراکز مشاوره مبنی بر بی انگیزگی نوجوانان و جوانان به مبانی دینی،عملکرد آنان در پوشش، رفتار و گرایش به عرفانهای کاذب از جمله دلواپسی های کنونی خانه و مدرسه است.

"به عقیده کارشناسان تعلیم و تربیت،ایران تنها کشوری نیست که دچار تهدیدات تربیت دینی است، دغدغه کشورهای غربی در این خصوص با چاپ کتابهای گوناگون نیز محرز است."

برخورد بخشنامه ای

محمد بهشتی استاد حوزه و دانشگاه به خبرنگار مهر می گوید: تفاوت ما با غربی ها در بخش فردی نگری آنها به مقوله دین و نگرش جامعیت و کلی نگری ماست.

وی تصریح می کند: دین در تعریف اسلام، مرتبط با علم، فرهنگ و عقل است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه قم می افزاید: تربیت دینی هم همین گونه است و نباید منحصر به مراسم و ظواهر شود.

وی با بیان اینکه در این بخش باید از شتابزدگی، عوام زدگی و تجدد زدگی دوری کرد؛ می گوید: ایمان، معرفت،عمل و رفتار چهار رکن اصلی دین است.

وی نهادینه ساختن تربیت دینی را با برخورد بخشنامه ای و تحمیل آن در مراکز آموزشی کشور، مغایر دانسته و معتقد است: اول از همه باید هدف این تربیت را شناخت و به دانش آموزان و دانشجویان نیز آموخت.

وی این اهداف را به سه بخش بندگی و دلدادگی به خدا، امام و پیشوا شدن، التزام قلبی و عملی به دستورات و فرامین الهی داشتن تقسیم می کند و می افزاید: مرحله آخر ایمان، قلبی شدن است، زمانی که رافت و عنایت خداوند بر دلها حاکم می شود.

وی تربیت را امری مداوم می داند و می گوید: اشکال خانواده ها آن است که فرزندان خود را تا دانشگاه کنترل و هدایت می کنند و پس از آن رها می سازند.

وی باروری اندیشه را مهمترین مولفه آموزش های دینی می داند و می افزاید: البته نباید تنها محفوظات را به نوجوانان ارائه داد،بلکه باید اندیشه هایشان را نیز، بارور ساخت.

ریشه دین درونی است

ارنست رنان فیلسوف یونانی، زنگار گرفتن انگیزه های دینی را تایید ولی محو شدن آن را انکار می کند. دکتر بهشتی در این مورد می گوید: ما باید کاری کنیم که دین خواهی نوجوانان تقویت شود.

یک مربی پرورشی مدارس دخترانه مشهد در مورد بی انگیزگی دینی دانش آموزان به مراسم مذهبی و نماز در مدارس می گوید: تعداد کمی از دانش آموزان با عشق و علاقه وارد مراسم دینی مدرسه می شوند، بقیه یا نمی آیند یا به اجبار آمده و حزن و گریه را ریاکاری و ظاهر سازی می دانند.

محمد بهشتی در این خصوص می گوید: ما وظیفه داریم زیبایی های خدا، آفرینش، نبوت و سیره ائمه را به نسل جوان نشان دهیم.

از سوی دیگر بیان تجربه های دینی خود، تشویق و ترغیب نیز بسیار کار ساز است.

وی می گوید: انکار و سخنان الحادی این نسل بیشتر زبانی است و قلبی نیست و می توان با مهربانی و آگاهی آنان را متقاعد ساخت.

وی مهمترین آسیبهای تربیت دینی را عقل گرایی می داند و می گوید: این که جوانان بخواهند همه معتقدات را بر پایه عقل تفسیر و تبیین کنند، اشتباه است، هرچند اصول دین عقلی است، اما تعبد هم در دین وجود دارد.

وی رویکرد شتابنده به سوی علم تجربی را نیز از دیگر آسیبهای این بخش از تربیت معرفی می کند و اظهار می دارد: متاسفانه بسیاری از جوانان می خواهند تنها آن چه که ملموس و دیدنی است را بپذیرند، در حالی که توجه ندارند در امور نفسانی، اموری مثل عشق، محبت، حسادت و میدان مغناطیسی نیز دیدنی نیست اما وجودش اثبات شده است.

نهادهای تربیتی

خانواده، مراکز رسمی و غیر رسمی آموزشی از نهادهای تربیتی معرفی می شوند. آمارهای جهانی نشان می دهند، همه ساله کودکان زیادی مورد غفلت قرار می گیرند.

زهرا بهفر کارشناس ارشد روانشناسی بالینی در این مورد با بیان شیوه های غفلت می گوید: غفلت جسمانی، دریغ کردن عشق و محبت، بی علاقگی به موفقیتهای کودک و عدم نظارت بر فعالیت های او، از جمله بی توجهی تربیتی خانواده هاست.

وی برخوردهای بی رحمانه به شکل سو استفاده های عاطفی، جسمانی یا جنسی، را از دیگر آسیبهای تربیتی امروزه والدین معرفی می کند و می گوید: این روشهای تربیتی مشکلات جدی برای فرزندان در خصوص میزان سلوک، پرخاشگری و بی ثباتی عاطفی و دینی را به وجود می آورد.

این روانشناس معتقد است، طرح واره های دوران کودکی تا آخر عمر از بین نرفته و مرزهای در هم تنیده تربیتی که جایگاه والدین میان عمه، خاله، همسایه و دیگران مشخص نیست، از دیگر چالشهای تربیتی امروز است.

وی می گوید: پدران آشفته، فرزندان بی کفایت و مادران افسرده، نسلی در معرض خطر را تحویل جامعه می دهند.

وی با بیان این که دو مولفه مهم فرزند پروری، کنترل و صمیمیت است، می افزاید: خانواده های مقتدر، صمیمیت بالا و کنترل متوسط دارند و خیلی مراقبند، کودکان پرورش یافته در این زندگیها، مهربان و صاحب توانایی بالا هستند.

وی ادامه می دهد: در خانواده های مستبد، صمیمیت پایین و کنترل بالاست، کودکان آنها نیز، ناسازگار، تحریک پذیر و دمدمی اند.

وی خانواده های آسان گیر را دارای صمیمیت زیاد و عدم کنترل و انضباط می داند و معتقد است، کودکان این خانواده ها ناز پرورده، لوس، خودخواه، ناشکیبا، بی ملاحظه و پرتوقع هستند.

بهفر در خصوص مهمترین آسیبهای اجتماعی تصریح می کند: خانواده های مسامحه کار، صمیمیت و کنترل پایین دارند، کودکانشان از کمبود عزت نفس رنج می برند، مشکلات سلوک دارند، آنها در آینده نوجوان و جوانانی می شوند که در ارتباط با همسالان و عملکرد دینی و تحصیلی خود مشکل دارند.

دکتر محمد بهشتی استاد دانشگاه نیز خانواده ها را به چهار دسته، محبوب، مقبول، معیوب و مردود تقسیم می کند و معتقد است: خانواده محبوب نمونه و الگو است، این همان زندگی حضرت علی(ع) و فاطمه زهرا(س)است.

وی تصریح می کند: خانواده مقبول همانی است که تفاهم، سازگاری، شادی و صمیمیت دارد، باب گفت و گو در آن باز بوده و نوجوان مورد مشورت قرار می گیرد.

وی خانواده مردود را کانونی معرفی می کند که عدم صداقت و دوگانگی در آن موج می زند، به عبارت دیگر عملکرد پدر و مادر در بیرون و داخل، کاملا متفاوت و بچه ها سردرگمند.

وی تاثیر نهادهای تربیتی،غیر رسمی نظیر رسانه های مکتوب و غیر مکتوب، تبلیغات و جامعه جهانی را بر تربیت دینی نسل امروز بسیار کارساز دانسته و می گوید:هر چند این مساله مهم است اما تنها 12 درصد از وقت یک دانش آموز یا دانشجو صرف تربیت رسمی شده و مابقی را در خانواده می گذراند.

وی می گوید: عدم پیوستگی وهماهنگی بین تربیت مدرسه و خانه، خلا بزرگ میدان تربیت امروز کشور ماست.

راهکارها

پدر و مادر دانش آموزی با مراجعه به مدرسه فرزندشان از عدم ارتباط عاطفی نوجوان خود و کاهش انگیزه های دینی او شکایت داشته و به دنبال راه حل بودند.

محمد بهشتی استاد حوزه و دانشگاه در مورد این مشکل می گوید: مسئولیت ناشناسی برخی خانواده ها نسبت به اولاد و عدم تعهد و واگذاری تمام آموزشها به مدرسه از آسیبهای بزرگ جامعه ایران است.

وی تاکید می کند: قرآن به پدران و مادران امر کرده، خود و خانواده را از آتش دوزخ دور کنید و حضرت رسول نیز در توضیح و تفسیر این آیه به یاران خود فرمودند که برای نجات از این آتش، بایستی اول از همه به اهل و عیال خود احسان کنید.

این کارشناس مسائل تربیتی می افزاید: سپس با فرزندان الفت و دوستی و رفاقت کنید و آن چه در حد توانشان است از آنها بپذیرید.

وی عدم سخت گیری و پرده دری بین والدین و فرزندان را یادآور می شود و می گوید: تعلیم و تادیب نیز از دیگر تفسیرهای تربیتی این روایت است که به معنای بیان دستورات خداوند برای اهل و عیال است.

وی تصریح می کند: به استناد آیه 31 سوره روم، خانواده محل سکونت، مودت و محبت است، مثل مسجد قداست دارد و به همین خاطر است که هنگام جاری شدن خطبه عقد زمان استجابت دعاست.

...............................

گزارش: عزت خیابانی