لزوم همکاری حوزه‌های قم، نجف، الازهر و جبل العامل برای ارتقای فقه مقارن

به گزارش خبرگزاری مهر، حجت‌الاسلام احمد مبلغی در کنفرانس "روابط تاریخی و مشترکات مراکز علمی" که به همت مجمع تقریب مذاهب اسلامی و موسسه امام صادق(ع) لبنان با حضور شخصیت‌هایی از شیعه و سنی در کشور لبنان برگزار شد، با برشمردان نقاط قوت و برجسته چهار مرکز بزرگ علمی جهان اسلام یعنی حوزه قم، الازهر، حوزه نجف و حوزه جبل عامل گفت: هر یک از این مراکز بزرگ در روش پرداخن به فقه دارای ویژگیها و اختصاص‌هایی هستند که در صورت تجمیع و درآمیختن آنها به هم، فقه مقارن افزون بر خروج از رکود کنونی و رونق یابی، به سطحی پویا و پرکارکرد در جهان اسلام دست خواهد یافت.

وی با بیان اینکه در صورت وقوع چنین تعامل ابتکارآمیزی، فقه مقارن به مرحله جدیدی پا نخواهد نهاد، اظهار داشت: این خصوصیت‌ها عمدتا مضمونی نیستند، بلکه منهجی و روشی هستند؛ در نتیجه اگر اینها به مثابه عناصری وارد فقه مقارن شوند، اصحاب هر مذهب، با مضامینی خلاف مذهب خود مواجه نخواهد شد و به تعبیر دیگر عناصری هستند که نسبت به پایه‌های اصلی هر مذهب وضعیتی خنثی دارند.

خصوصیت عمده حوزه علمیه قم

مبلغی گفت: از جمله ویژگیهای مهمی که حوزه علمیه قم به آن دست یافته است، "عناصری از روش در استنباط مسائل پر تحول جهان کنونی" است که اگر تحقیقی تطبیقی در این زمینه صورت گیرد، صدق این مدعا روشن خواهد شد و هنگامی که این مدعا را در کنفرانسی در قطر بیان کردم برخی گفتند روشی که شما می‌گوئید درست است.

وی افزود: حوزه علمیه قم امروز در آستانه بدل شدن به کانون توجه به مسائل جدید قرار گرفته و در زمینه کشف عناصر روشی در استنباط مسائل جدید، پیشرفتهای نسبی کرده است که اگر به خوبی اداره شود، وضعیتی را رقم خواهد زد که فقه در عین حفظ شدن چارچوب آن، پاسخگو شود.

خصوصیات حوزه علمیه نجف اشرف

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی با اشاره به تجربه کهن و طولانی حوزه علمیه نجف اشرف گفت: شیوه فنی بحث در حوزه علمیه نجف اشرف از یک وضوح، شفافیت و کارآمدی بالایی در سه جبنه "ورود و خروج  در بحث"، "داشتن اصطلاحات فنی و به کارگیری آنها در بحث" و " بهره مندی از استنتاج علمی و منطقی" برخوردار است.

وی اظهار داشت: علما و مجتهدان نجف اشرف، فنی ترین شکل بحث کردن را ارائه به نمایش گذاشته‌اند که بحث در مدار اصطلاحات فنی و فکرساز قرار می‌گیرد و هم ورود و خروج دقیقی در بحث انجام می‌پذیرد و هم کوشش در بحث به سمت نتیجه گیری شفاف سوق می‌یابد.

مبلغی گفت: مرحوم محمد تقی حکیم از علمای حوزه علمیه نجف اشرف در کتاب "الاصول العامه للفقه المقارن" از این محصول و شیوه حوزه علمیه نجف(فنی بحث کردن) استفاده کرده و اصول فقه مقارن را بر روی ریلی سوار کرده است که هم مصطلحاتی است، هم ورود و خروج فنی دارد و هم سوق بحث در آن به سمت استنتاج منطقی است.

خصوصیت الازهر مصر

وی در ادامه این سخنرانی همچنین گفت: یکی از نقاط قوت، تجربه و توانایی الازهر مصر این است که مسائل فرهنگی را به حال خود رها نکرده بلکه توانسته است قابلیتها و امکانات فقه را به سمت فرهنگ ببرند و در مواردی نیز لباس فقه را بر تن فرهنگ بپوشانند.

مبلغی تصریح کرد: اگر فرهنگ به حال خود رها شود چه بسا به امر تشریفاتی، زبانی و بیشتر رسمی تبدیل می‌شود و کارآمدی و حضور در عرصه عمل را در اجتماع از دست خواهد داد.

وی به عنوان نمونه گفت: در فرهنگ تقریب، مذاهب باید همدیگر را به رسمیت بشناسند و تعامل درستی نسبت به هم داشته باشند ولی الازهر از این مرحله عبور کرده و مسئله جواز تعبد به مذهب شیعه را مطرح کرد که شیخ شلتوت این فتوا را صادر کرد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی گفت: الازهر توانست است آنچه قبل از این مرحله در فضای فرهنگی تقریبی وجود داشت که به مذاهب ارزش بدهیم و تعاملات را شروع کنیم، این بحث ارزشی را لباس فقهی که عبارت از جواز تعبد باشد، بر تن آن بپوشاند.

وی ادامه داد: در فرهنگ علم گفته می‌شود ما تابع دلیل اقوی هستیم این یک امر فرهنگی است یعنی به فرهنگ علم ارتباط می‌یابد، ولی بیشتر برای مجامله، همراهی و همسخنی گفته می‌شود، ولی شیخ شلتوت در مواردی تصریح کردند که در احوال شخیصه مواردی را یافتم که دلیل شیعه قوی‌تر بود و آن را اخذ کردم.

مبلغی تصریح کرد: بسیاری از مسائل فرهنگی و اجتماعی را الازهری‌ها وارد فقه کرده و فتواهای ناظر به فرهنگ داده‌اند که از این سو خصوصیت مثبتی دارند.

چارچوبه فقه مقارن را بر اساس سه فرهنگ بنا کنیم

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی گفت: در فضای فقه مقارن، تابع اقوائیت دلیل بودن امری است که باید پذیرفته شود، در ناصریات سید مرتضی چنین چیزی به چشم می خورد و علامه حلی نیز مواردی از این قبیل را دارد، ما در فقه مقارن باید به سمت سه فرهنگ؛ یکی فرهنگ علم ، دیگری فرهنگ تقریب و سومی فرهنگ تعامل و تبادل برویم و چارچوبه فقه مقارن را بر اساس این فرهنگ ها بنا کنیم.

خصوصیت جبل عامل

وی همچنین با اشاره به اهمیت حوزه سابق جبل العامل نیز گفت: شهیدین موسس این حوزه کهن بودند و ویژگی برجسته مدرسه فقهی جبل العامل در ارتباط با فقه مقارن این است که نمونه عرضه شده از فقه مقارن در این مدرسه واجد سه بعد پژوهشی، آموزشی و افتایی است.

وی ادامه داد: هیچ جا چنین خصوصیتی نیست که فقه مقارنی برخوردار از این سه بعد باشد، به عنوان مثال شهیدین کتاب‌های را در فقه مقارن نوشتند شهید اول "قواعد و فوائد" و شهید ثانی نیز "مسالک" را نوشتند، اینها فقه مقارن هستند و یک پژوهش، بررسی و بحث است ولی مهم این است که  آنها فقه مقارن را نیز تدریس می کردند و این بعد آموزشی فقه مقارن بود.

وی اظهار داشت: شهیدین در کنار آموزش مذهب شیعه و مذاهب اربعه به افتاء به مذاهب اربعه نیز دست می‌زدند که این نشان می‌دهد همه ظرفیتهای مربوط به فقه را در فقه مقارن دنبال می‌کردند.

مبلغی تاکید کرد: مجمع فقهی جده علاوه بر الازهر از دیگر مراکز مهم اهل تسنن است که پتانسیل و ظرفیت بالایی برای فقه مقارن دارد، اگر در این حوزه های بزرگ علمی جهان یک تعامل فقهی ایجاد و هر مذهبی حرف خود را بزند ودر قبال مشکلات خروجی‌های مشترک گرفته شود عالم اسلام بدون آن که الغاء مذهب صورت گیرد شاهد یک تحول و تطور در تعامل همراه با احترام خواهد شد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی گفت: با این همکاری فقه مقارن در کوتاهترین زمان ممکن می‌تواند ارتقاء بزرگی پیدا کند.