سفر به زیباییهای معماری ایرانی - اسلامی/ مرمت خانه های تاریخی بروجرد

به گزارش خبرنگار مهر، شهرستان بروجرد که به سبب وجود فرهیختگانی چون آیت الله بروجردی، دکتر سید جعفر شهیدی، عبدالحسین زرین کوب و ... به نام "دیار فرزانگان" شهرت دارد یکی از تاریخی ترین و مهم ترین شهرستانهای لرستان محسوب می شود.

این شهرستان به واسطه قدمت دیرین و وجود آثار تاریخی تجلیگاه معماری ایرانی - اسلامی است که تاکنون در حد شایسته خود معرفی نشده است.

بافت تاریخی بروجرد به محدوده‌ای از مناطق مرکزی شهر بروجرد گفته می‌شود که هسته قدیمی این شهر را تشکیل می‌دهند. در سالهای اخیر، مطالعه و حفاظت از بناهای ارزشمند این بافت مورد توجه سازمانهای مرتبط قرار گرفته است.

بروجرد 50 خانه تاریخی دارد

بیشتر آثار موجود در این منطقه مربوط به دوره قاجار و قبل از آن هستند و برخی مسجدها و خانه‌های اعیانی آن از ارزش گردشگری و تاریخی زیادی برخوردارند.

بافت تاریخی بروجرد، مجموعه‌ای بالغ بر ۲۸۰ هکتار از مناطق مرکز و شرق این شهر را شامل می‌شود که امروزه بیشتر در محدوده خیابانهای جعفری، صفا، شهدا و بحرالعلوم قرار گرفته اند.

این بافت تقریباً شامل حدود تقریبی شهر بروجرد در سال ۱۸۵۰ میلادی است که بر اساس نقشه‌ای که در آن سال توسط ارتش روسیه از این شهر تهیه شده تعریف شده است. بافت تاریخی بروجرد چهار محله یا کوی داشته است: دودانگه، صوفیان، یخچال و رازان. دودانگه محله اصلی و مرکز تجاری و اقتصادی این بافت به شمار می‌رود.

بناهای تاریخی قابل توجهی مانند امامزاده جعفر، مسجد جامع بروجرد و مسجد سلطانی در این بافت قرار گرفته اند که قدمت برخی از آنها به بیش از هزار سال می‌رسد.

بازار قدیمی بروجرد و چندین کاروانسرای تاریخی نیز در همین منطقه قرار گرفته اند. بیش از 50 خانه تاریخی در این بافت قرار گرفته که برخی از آنها از معماری جالب توجهی برخوردار هستند. خانه بیرجندی، خانه طباطبایی و خانه افتخار الاسلام از این گروهند.

بر اساس برخی آمارهای موجود بیش از 50 خانه قدیمی و ارزشمند در شهرستان بروجرد وجود دارد که تنها تعدادی از آنها در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و بقیه در اختیار مالکان خصوصی هستند.

مسجد امام و جامع از آثار ارزنده معماری اصیل ایرانی - اسلامی

همچنین مسجد امام بروجرد از جمله آثار ارزنده معماری دوره اسلامی در لرستان است. این بنا یکی از ارزشمند ترین و ممتازترین بناهای بروجرد به شمار می رود.

صحن این بنا دارای طول وعرض 47×61 مترمربع است و در وسط آن حوض بزرگی قرار دارد. مسجد دارای سه درگاه است. درگاه شمالی آن به طرف خیابان جعفری باز می شود و دارای طاق و مقرنسهای بسیار زیباست که با کاشی خشت هفت رنگ به سبک دوره قاجاری تزئین و در میان آن نام فتحعلیشاه قاجار(1212ه.ق –1250ه.ق) نقش بسته است.

طرح و نقشه این بنا از مسجد امام تهران الگوبرداری شده است. راه ورودی غربی آن به سمت بازار دواتگران باز می شود و به خیابان صفا نیز راه دارد.این بنا مربوط به دوره قاجاریه و به شماره394 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

مسجد جامع بروجرد نیز که در خیابان جعفری شهر بروجرد واقع شده یکی از کهن ترین مساجد غرب ایران است.

بخش قدیمی این بنا شبستان جنوبی و گنبد آن است که همانند چهارطاقهای زمان ساسانیان است. نقشه مسجد از نوع یک ایوانی است و از یک قسمت وسط به ابعاد 10×10و دو قسمت طرفین به ابعاد 20×10 مترتشکیل شده است.

بر اساس کتیبه های موجود این مسجد در زمان شاهان صفوی، در سالهای 1022 هجری، 1023 هجری، 1091 هجری و سرانجام در سال 1209 هجری تعمیر و مرمت شده است.

معماری امامزاده جعفر منحصر به فرد در غرب کشور

امامزاده جعفر از دیگر بناهای مذهبی و تاریخی بروجرد است که در قسمت شرقی شهر بروجرد واقع شده و به استناد کتیبه های موجود امامزاده جعفر(ع) فرزند امام موسی کاظم (ع) است اما برخی از منابع و متون تاریخی با پنج واسطه نسبت این امامزاده را به امام سجاد(ع) مرتبط می سازند.

ساختمان گنبد هرمی شکل این آرامگاه نمونه ای بسیار زیبا از هنر و معماری عهد سلجوقی است. داخل حرم هشت ضلعی است و در وسط آن معجری از چوب و ورشو ساخته شده است؛ این معجر روی قبری که شش پله پایینتر از حرم است قرار دارد و طبقات بقعه غیر از مخروط انتهایی 18 طبقه است.

بنای آرامگاه امامزاده جعفر بروجرد از بناهای جالب توجه معماری اسلامی در استان لرستان و غرب ایران است. گنبد هرمی شکل این آرامگاه با بیش از هزار سال قدمت، در دوره سلجوقیان ساخته شده است و از نمونه‌های معماری سلجوقی به حساب می‌آید.

این گنبد منحصر به فرد، به صورت مخروطی بلند و پلکانی با ۱۸ پله ساخته شده است. نمونه اینگونه گنبدها، در غرب ایران کمتر دیده می‌شود اما در مناطق جنوبی تر مانند خوزستان، آثار مشابهی مانند آرامگاه دانیال نبی در شوش گسترش بیشتری دارند.

بنای امامزاده جعفر(ع) شهرستان بروجرد مربوط به دوره سلجوقی و به شماره 1855 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

عملیات مرمتی آثار آسیب دیده در جریان زلزله سال 85

این در حالیست که در اثر زلزله سال 85 برخی از این آثار تاریخی از جمله مسجد امام و جامع بروجرد با آسیب هایی مواجه شد که خوشبختانه در سالهای اخیر چندین فصل مرمت بر روی آنها صورت گرفته است تا همچنان این میراث زنده بروجرد را تبدیل به دیار زیبایی های معماری ایرای - اسلامی کنند.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان بروجرد در رابطه به بازسازی این آثار تاریخی به خبرنگار مهر گفت: عملیات مرمتی یک موضوع غیر قابل اتمام است و همواره بناهای تاریخی در طول زمان به مرمت و بازسازی احتیاج دارند.

حجت الله یارمحمدی افزود: یکی از بناهای تاریخی موجود در شهرستان بروجرد تکیه معروف "موثقی" که عملیات مرمت آن به پایان رسیده است.

خانه تاریخی "افتخارالاسلام" مرمت شد

وی به روند مرمت و بازسازی خانه های تاریخی بروجرد اشاره کرد و بیان داشت: در این راستا خانه "بیرجندی" یکی از نمونه های تاریخی بروجرد محسوب شده که عمده عملیات مرمتی آن انجام شده و به اتمام رسیده است.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان بروجرد تصریح کرد: همچنین خانه "افتخارالاسلام" از بناهایی است که تا کنون کارهای خوبی روی آن انجام شده و در این بنا به استثناء بخشهایی که در تملک سازمان نیست 90 در صد عملیات مرمت و بازسازی صورت گرفته است.

مرمت مسجد امام و جامع بروجرد

یارمحمدی همچنین به خسارات زلزله سال 85 به آثار تاریخی بروجرد اشاره کرد و بیان داشت: بعد از زلزله سال 85 چند فصل عملیات مرمت بخشی در مساجد امام و جامع شهرستان بروجرد صورت گرفته است.

وی ادامه داد: در ان راستا تقریبا عمده کارهای حیاتی مرمت در این دو بنا انجام شده و فصل مرمتی رو به اتمام است که البته مرمت و بازسازی کماکان در این بناها استمرار خواهد داشت.

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان بروجرد افزود: بعد از انجام کارهای سازه ای این بناها قرار است روی چوب کاری و منبت سازی این دو اثر باارزش کار شود تا بتوان ساختار و فرم سنتی و اصیل آنها را احیاء کنیم.

یارمحمدی همچنین به مرمت و بازسازی امام زادگان بروجرد اشاره کرد و ادامه داد: در این حوزه امامزاده جعفر بروجرد با وجود امکانات محدود طی چند فصل بازسازی شده و طی امسال و سال آینده با استفاده از اعتبارات سازمان محوطه سازی آن به اتمام خواهد رسید.

به هر روی احیا، مرمت و بازسازی هر کدام از این آثار تاریخی می تواند زمینه ساز توسعه گردشگری در شهرستان بروجرد باشد به طوریکه شهر بروجرد به عنوان دیار فرزانگان می تواند هر ساله بخش زیادی از طالبان معماری ایرانی - اسلامی را به خود فرابخواند.