خوش‌چهره: مردم در مساجد تحریریه مطبوعاتی راه انداخته‌ بودند

جلال خوش‌چهره از فعالان مطبوعاتی امروز و از چهره‌های فعال در روزهای پیروزی انقلاب اسلامی در گفتگو با خبرنگار مهر، مهمترین کارکردهای مطبوعات در دوران پیش از انقلاب و انقلاب را برای روزنامه‌نگاران دارای دو وجهه دانست و گفت: یک وجه این امر این بود که روزنامه‌نگاران آن دوره تلاش می‌کردند از تاکتیک‌های روزنامه‌نگاری و ژورنالیستی در تنظیم اخبار، گفتگوها و گزارش‌ها به شکلی بهره بگیرند که به نوعی همسویی خود را با حرکت مردمی نشان دهند.

وی تصریح کرد: از سال 1356 که رژیم شاه به اجبار به گشایش‌های سیاسی تن داده بود، شاهد بودیم که بعضی از روزنامه‌ها به انتشار گفتگوها، نقد و بررسی و اخباری می‌پرداختند که با کیفیت به‌کارگیری واژه‌ها بتوانند به نوعی همسویی با حرکت مردمی ایجاد کرده و حداقل شرایط اعتماد بین خود و مخاطب را برقرار کنند.

به گفته خوش‌چهره، تا پیش از اعتصابات بیشتر شاهد بودیم که مطبوعات گزارشگر وضع هستند و تیغ سانسور بر آنها غلبه داشت. البته سعی می‌کردند به دلیل واقعی شدن فضای غیرقابل انکار حرکت مردم از این رویکرد مردمی هم در اخبارشان بازتابی داشته باشند و همین امر هم باعث شده بود که رژیم نتواند آنها را تحمل کند.

معاون همشهری محله ادامه داد: اما فضای آن روز ایران اجازه بازگشت به عقب را به مطبوعات نمی‌داد و آنها با همراه شدن در اعتصاب‌ها دو پیام را منتشر کردند. اول اینکه بازگشت به عقب و دوران بسته بودن فضای رسانه‌ای دیگر ممکن نیست و دوم  اینکه رسانه‌ها با جریان مردمی انقلاب همسو هستند.

این روزنامه‌نگار سال‌های پس از انقلاب افزود: پس از قطع اعتصابات، مردمی که تا پیش از جریان اعتصاب با تردید به گزارش مطبوعات نگاه می‌کردند، با اعتماد بیشتری به روزنامه‌ها توجه کردند. همین امر نیز موجب افزایش چشم‌گیر تیراژ روزنامه‌ها شد. در همین روزها بود که مردم بیش از هر زمان دیگری روزنامه و مجله می‌خواندند.

خوش‌چهره در این باره که چطور روزنامه‌نگاران با استفاده از تکنیک‌های خبری و در فضای محدود می‌توانستند اعتماد مخاطب را جلب کنند، بیان کرد: به خاطر دارم که در روزنامه کیهان گزارشی منتشر شده بود که یکی از خانه‌های تیمی گروه‌های مبارز را ساواک شناسایی کرده بود. زمانی که گزارش را خواندم، مجموعه گزارش یک حس همدلی با کسانی که به نام تروریست معرفی شده بودند برایم تداعی شد. ساواک خبرنگاری که آن گزارش را تنظیم کرده بود تعقیب کرد و او مجبور شد مدت‌ها خارج از دید زندگی کند.

وی تصریح کرد: به همین شکل به طور مثال در تظاهرات‌هایی که در دانشگاه تهران صورت می‌گرفت، روزنامه‌نگاران دو بخش را در نظر می‌گرفتند. نقل قول مستقیم و گزارش خودشان. در گزارش روزنامه‌نگاران و بیانشان از واقعه به هیچ‌وجه شاهد الفاظ تند در مورد مردم مانند خرابکار و ... نبودیم. این الفاظ تنها در مصاحبه با شخصیت‌های رسمی مطرح می‌شد و زمانی که قرار بود نظرات خود را بیان کنند، از واژه‌های نرمی استفاده می‌کردند و این هنر روزنامه‌نگاران آن زمان بود.

خوش‌چهره درباره اطلاع‌رسانی در دوران انقلاب نیز با اشاره به اینکه این اطلاعات از چند کانال به مردم می‌رسید، خاطرنشان کرد: یک راه، اطلاعیه‌هایی بود که از طریق امام خمینی (ره) صادر می‌شد که بیشتر خاستگاه مساجد را داشت و نیز در مراکز حوزوی ، دانشگاهی و دانش‌آموزی توزیع می‌شد.

این فعال مطبوعاتی با تاکید بر این امر که یکی از راه‌های اصلی انتقال اطلاعات در آن زمان نقل قول مردم بود، توضیح داد: مردم از طریق تلفن، صحبت در تاکسی و اتوبوس و... اخبار را منتقل می‌کردند. البته ابتکارهای دیگری هم وجود داشت.

خوش‌چهره ادامه داد: یکی از این ابتکارهایی که من تجربه کردم، این بود که پیش از اعتصاب مطبوعات در مسجد محل خودمان یک گروه که کار خبری می‌کردند، تشکیل دادیم و برای خودمان تحریریه‌ای کوچک به راه انداختیم. گروهی در سطح شهر پخش می‌شدند و اخبار تظاهرات را می‌گرفتند، گروهی نیز رادیو BBC را گوش می‌دادند و آن اخبار را گردآوری می‌کردند و عده دیگر هم اعلامیه‌ها را می‌خواندند و اطلاعات آن را به دست می‌آوردند.

این روزنامه‌نگار تشریح کرد: گزیده این اخبار را تیم خبری کوچک ما گردآوری می‌کرد و من هر شب پس از نماز مغرب و عشاء در مسجد برای مردم می‌خواندم. همان‌طور که گفتم این کار مربوط به پیش از زمان اعتصاب‌ها است و به همین دلیل نیز مردم هنوز چندان اعتمادی به روزنامه‌ها نداشتند و ما می‌خواستیم این کمبود را جبران کنیم.

خوش‌چهره در ادامه با اشاره به اینکه این کارها را باید خیلی امنیتی انجام می‌دادیم، گفت: هرشب هنگام خواندن خبرها چراغ‌ها را خاموش می‌کردیم و چند نفر را نیز برای نگهبانی روی پشت بام مسجد و اطراف می‌گذاشتیم. با این وجود نیز روزها اصلا به مسجد نمی‌رفتیم تا ساواک نتواند ما را شناسایی کند. البته یک دوربین دستی هم بود که آقای احمد مرادپور که اکنون فیلمسازی جنگ می‌کند، آن روزها به وسیله آن فیلم‌های تظاهرات مردم را می‌گرفت.

این فعال انقلابی در پایان تاکید کرد: به هرحال رسانه‌ها در استمرار و استحکام همه انقلاب‌ها در جهان نقش ویژه‌ای داشته‌اند اما واقعیت این است که به دلیل بسته بودن فضا پیش از شروع جنبش هر انقلابی، مطبوعات ناچار ساکت بوده‌اند. در انقلاب اسلامی نیز مطبوعات در ابتدا مردمی نبودند، اما عوامل مطبوعاتی مستعد بودند. خیلی از روزنامه‌نگاران تجربه زندان را داشتند اما خصلت مطبوعات آگاهی‌رسانی است و نمی‌توانند بانی یک جنبش مردمی باشند.