*خبرگزاري "مهر" - گروه دين و انديشه : آقاي دكتر محسنيان راد با تشكر از وقتي كه در اختيار ما قرار داديد به عنوان اولين سوال نظر خودتان را راجع به پيش نويس اصول اخلاقي و حرفه اي كه آقاي دكتر معتمد نژاد تهيه كرده اند بفرماييد.
- دكتر محسنيان راد : تا آن جا كه من اطلاع دارم بحث اخلاق حرفه اي در طراحي كه آقاي دكتر معتمد نژاد روي آن كار كرده اند يك شاخه بسيار كوچك از يك طرح بسيار بزرگتر است . در واقع ايشان تا جايي كه بنده مطلعم در اين چند سال اخير سه طرح ارايه كرده اند كه اين سه طرح كاملا به هم متصل هستند. يعني سيم هايش به هم وصل است. يكي از اين سه طرح پيش نويسي است براي قانون استقلال حرفه اي روزنامه نگاري كه به عبارتي نظام حقوقي حرفه روزنامه نگاري را توضيح مي دهد. طرح دوم مربوط مي شود به پيمان كار جمعي روزنامه نگاران كه اين در واقع طرحي است كه اگر اجرا شود استقلال حرفه اي و امنيت شغلي را ايجاد مي كند. به عبارت ديگر ، اين طرح مربوط به پاسداري از امنيت شغلي اين حرفه است . سومين طرح مربوط به قانون شوراي عالي رسانه هاست . قانون شوراي عالي رسانه ها طرحي است كه در آن يك شوراي عالي تشكيل مي شود براي اين كه به كل كاركرد و عملكرد رسانه ها نظارت داشته باشد. پس در واقع مي توانيم بگوييم پروژه هاي آقاي دكتر معتمد نژاد در اين چند سال اخير شامل دو پيش نويس قانون و يك پيش نويس پيمان كار جمعي روزنامه نگاران است.
طرح قانون شوراي عالي رسانه ها خودش پنج بند دارد ، يعني عملا وقتي كه شوراي عالي رسانه ها تشكيل شد پنج كميسيون از دل آن بيرون مي آيد . در واقع يكي از شاخصه هاي قانون شوراي عالي رسانه ها بحث نظارت و رعايت اصول اخلاقي و حرفه اي روزنامه نگاران است. به عبارت ديگر ، وقتي كه اين شورا تشكيل شد وظيفه يكي از كميسيون هايش اين است كه اخلاق حرفه اي روزنامه نگاري را تعريف عملياتي كرده و بر اساس آن نظارت مي كند كه كدام يك از مطبوعات آن را رعايت كرده اند يا نكرده اند.
سخن بنده اين است كه وقتي كه از دل يك چنين طرح بزرگي يك بحث كوچك به نام اخلاق حرفه اي بيرون مي آيد نمي تواند راجع به آن بحث كرد. به نظر من به طرح آقاي دكتر معتمد نژاد را بايد به صورت يك Package و يك مجموعه به هم پيوسته نگاه كرد. وقتي شما يك نرم افزار در كامپيوترتان نصب مي كنيد بايد نرم افزارهاي وابسته اش را هم داشته باشيد تا كار كند. اين كه شما يك قسمتي از يك نرم افزار را در كامپيوترتان كپي كنيد باعث كاركردن آن نرم افزار و سيستم نخواهيد شد. همه اين طرح بايد به صورت يكجا بررسي شود. چون اگر كارهاي ديگر انجام نشود اين اخلاق حرفه اي به تنهايي چه معني مي تواند داشته باشد . وقتي امنيت شغلي روزنامه نگار تامين نباشد و پاسداري نشود اخلاق حرفه اي يعني چه؟! اينها با هم در تعامل اند. علت اين كه مي گويم در تعامل هستند در بحث كهنه اي كه من در اين چند سال تكرار كرده ام نهفته است. وقتي مي گوييم ارتباطات جنس اش فراگرد است وقتي مي گوييم جنس كلر، گاز است شما نمي توانيد اين جنس را تغيير بدهيد. كلر جنس اش گاز است. جنس ارتباطات هم فراگرد است و يكي از خصلت هاي فراگرد اين است كه همه عناصر تشكيل دهنده آن با همديگر در تعامل هستند و كنش متقابل دارند. اثر مي گذارند و اثر مي گيرند. بنابراين مجموعه آقاي دكتر معتمدنژاد را هم بايد به صورت Package بررسي كرد كه عناصر مختلف آن روي هم تاثير متقابل دارند .
* به نظر شما آيا رسانه هاي ما اخلاق رسانه اي و حرفه اي را رعايت مي كنند؟
- من چندي پيش در يكي از كنفرانس ها يك سخني را گفتم و حالا هم آن را تكرار مي كنم. به نظر من در كشورهاي در حال توسعه؛ كشورهايي كه فرصت نكرده اند زندگي در جهان رسانه اي را به اندازه اي كه كشورهاي پيشرفته طي كرده اند طي بكنند ، مثل خود ما كه در حدود سيصد سال ديرتر اين فضا را تجربه كرده ايم يك نكته بسيار مهمي هميشه غفلت شده است و آن "اخلاق حرفه اي رسانه ها در دولتمردان است" . بنده معتقدم اگر ما احتياج داريم كه اخلاق حرفه اي را براي روزنامه نگاران تدوين بكنيم بايد براي دولتمردان هم اخلاق حرفه اي رسانه اي را تدوين بكنيم. به دليل اين كه در كشورهايي مثل ما انحصار دولتي بسيار گسترده است و خيلي از حوزه ها در اختيار دولت است . در نتيجه مقدار بسيار زيادي از تعامل هاي روزنامه نگاران حتي در حوزه موسسات اقتصادي با دولت است. يعني روزنامه نگاران با دولتمردان ريز و درشت و در رده هاي مختلف سروكار دارند. بنابراين ما احتياج داريم يك چنين اخلاق حرفه اي را هم تعريف كنيم و چه بسا آموزش بدهيم. باز هم به دليل همان خصلت فراگردي ارتباط ، اخلاق حرفه اي روزنامه نگاران به اين بستگي دارد كه دولتمردان چگونه آنرا رعايت كنند. يعني در واقع شبيه يك بازي تنيس است . رفتار من تابع رفتار طرف مقابلم است. اين هم نكته اي است كه اگر Package آقاي دكتر معتمد نزاد به طور كامل اجرابشود مقداري از اين اخلاق حرفه اي دولتمردان در آن مستقر خواهند بود و ما به دليل آن تجربه 300 سال عقب ماندگي بايد روي آن هم كار كنيم.
* اخلاق حرفه اي جهانشمول است؟ آيا اخلاق رسانه اي و حرفه اي امري جهاني است يا بنا بر فرهنگ ها و ارزشهاي مختلف مي توان اخلاق رسانه اي تعريف كرد ؟
- ببينيد اخلاق حرفه اي دقيقا همان مقوله norm و هنجارها در جامعه شناسي است. وقتي كه شما راجع به هنجارها صحبت مي كنيد، اين كه اين هنجار را در كدام فرهنگ داريد از آن صحبت مي كنيد فرق مي كند. هنجار به شدت نسبي است. اما در عين حال كه نسبيت شديد در هنجار هست مثل يك هرمي است كه هر چه به نوك آن هرم نزديك مي شويم ما به حوزه توافق ها نزديك مي شويم. مثلا ما هنجارهاي جهاني داريم . هنجارهايي كه مي توانم بگويم 99/99 درصد توافق است. مثلا ازدواج با محارم در اين مقطع از تاريخ حيات بشر جزوهنجارهاي جهاني است. پس مي بينيد كه برخي از هنجارها جهاني هستند . جلوتر كه مي آييم مي بينيم كه برخي از هنجارها متعلق به يك كشور است. ما هنجارهايي داريم كه مال خودمان است. مال ايراني هاست.
برخي از هنجارها مربوط به يك پاره فرهنگ است كه تا حد خانواده به خانواده تفاوت مي كند. به عبارت ديگر ، در هر خانواده اي يك سري هنجارهاي ريز وجود دارد كه كمي متفاوت است با خانه همسايه. بحث اخلاق حرفه اي روزنامه نگاري هم همين است . يعني يك بحث هنجاري است. منتهي طبيعي است كه وقتي ما راجع به هنجارهايي صحبت مي كنيم كه مربوط به رسانه اي است كه در تمام كره زمين داراي ساخت و كاركرد تقريباً مشابه است، بايد به گونه اي عمل كنيم كه تفاوت چنداني با هنجارهاي جهاني اين حوزه نداشته باشد. بحث هنجارها و اصول اخلاقي حرفه اي روزنامه نگاري هم همين است. عمده اش بايد جهاني باشد و مي تواند حاوي نكات ريزي، استخراج شده از هنجارهاي مختلف و بومي هر كشور مربوط شود .
*به نظر شما بزرگترين معضل اخلاقي حرفه اي رسانه هاي ايران چيست؟
- من بزرگترين مشكل را متاسفانه كم تجربگي سنگين هر دو طرف بازي مي دانم.كم تجربگي دولتمردان در زندگي در شرايط حضور رسانه ها و كم تجربگي روزنامه نگاران در شرايط آزادي رسانه ها . البته روزنامه نگاران به مراتب كم تجربه تر هستند. زيرا مي توانم بگويم كه دولتمردان ايران امسال يكصد و شصت و هفتمين سال زندگي در كنار رسانه ها را مي گذرانند . در حالي كه روزنامه نگاران ايران فقط 10 درصد اين مدت را در شرايط آزادي بدون فحاشي و همراه با تكثر گذرانده اند.
نظر شما