جزئیات مدیریت اخلاق محور در راهبردهای کلان نقشه جامع علمی کشور

به گزارش خبرگزاری مهر، دکتر جواد محمدی در یادداشتی به مهر آورده است: اخلاق در دین مبین اسلام از جایگاه والا و بالائی برخوردار است تا آن حد که هدف رسالت پیامبر اعظم (ص) تکمیل و تتمیم مکارم اخلاقی دانسته شده است. وقتی خدای بی شریک برترین و شریفترین مخلوقات عالم را مأمور و مبعوث برای تمام و کامل سازی اخلاق در جامعه می سازد تصور اهمیت این موضوع چندان مشکل نیست.

نقشه جامع علمی کشور چه رسالت و شأنی بالاتر و برتر از این می تواند برای خود در نظر بگیرد. اساسا هدف از تدوین نقشه ای جامع برای علم و دانش چیست. آیا صرفاً می خواهیم به قله های علم و دانش در بالاترین سطح ممکن دست پیدا کنیم و پس از آن، افتخار، غرور اقتدار ملی، توسعه همه جانبه و ... اما بعد از این همه مقصدی برای حرکت و آرزویی برای رسیدن خواهیم داشت؟

نقشه جامع علمی کشور هر چه جامع و هرچه کامل و بی نقص باز ابزاری بیش نیست. ابزاری برای نیل به قله های معنویت و اخلاق. جمهوری اسلامی ایران به عنوان حکومتی که داعیه پیروی از رسالت رسول مکرم اسلام و ائمه طاهرین را دارد هدفی بالاتر از این نمی تواند برای خود در نظر بگیرد. همچنانکه خود رسول اکرم (ص) اینگونه بیان فرموده اند.

در این نقشه جابه جا به مفهوم اخلاق و ضرورت ابتنای برنامه ها بر آن و تلاش برای تحقق و ترویج آن اشاره کرده است. در این مجال مختصر تلاش خواهیم کرد ابعادی از موضوع و اهمیت آن را تا حدودی بررسی و تبیین کنیم.

جایگاه اخلاق و مدیریت اخلاق محور در نقشه جامع علمی کشور

گفته شد نقشه جامع علمی کشور به عنوان یکی از مهمترین اسناد بالادستی در نظام جمهوری اسلامی ایران به ابعاد مختلفی توجه داشته است. یکی از این ابعاد مهم و اساسی توجه به توسعه مکارم اخلاقی در جامعه دانشگاهی کشور و نیز در بین عموم مردم است. نمی توان ادعا کرد این توجه توجه تام و بی نقصی است اما همین میزان اهتمام خود می تواند جامعه علمی کشور را در مسیر حرکت به سمت تعالی اخلاقی رهنمون باشد.

در چند بخش از سند جامع علمی کشور به این موضوع پرداخته شده است:

1- در ارزشها و مبانی
در سند جامع علمی کشور در دو محور اصلی ضمن توجه به سایر ابعاد بر  ضرورت احترام حقوقی و اخلاقی به آفرینش‌های فکری- علمی تاکید شده و اخلاق‌محوری در حوزه علم یکی از ارزشهای اساسی دانسته شده است.

نکته ای که در اینجا باید به آن توجه داشت این است که در نظامهای علمی موجود در دنیا غالبا نگاه سکولاریستی نسبت به علم وجود دارد و بر جدایی دانش از ارزش تاکید می شود. همین موضوع باعث شده دانش فارغ از ارزش در خدمت اهوا صاحبان قدرت و ثروت قرار گرفته و فجایع بزرگی را بوجود آورد.

2- در هدف گذاری
چشم انداز نهایی و مقصد مطلوب هر سند و برنامه ای با نوع اهدافی که تصویر می کند مشخص می شود. غالب اسناد و برنامه های علمی هدف نهایی شان در رفاه مادی و مواهب دنیوی خلاصه می شود. مقوله اخلاق معمولا در نظام دانشگاهی مدرن مقوله ای است فرعی و انضمامی که به آن توجه نمی شود.

در مواردی که مقوله اخلاق مهم بوده و قواعدی برای رعایت حدود و شئون آن تعیین شده است نگاه به اخلاق نگاهی است ابزاری که تأمین آن لازمه پیشرفت اهداف مادی و علمی دانسته شده است. به عبارت دیگر در اینگونه موارد اخلاق نه یک هدف غائی و مطلوب بلکه ابزاری است برای خدمت به ماده.

در نظام فکری اسلام اخلاق یک هدف نهایی و ارزشی است دارای مطلوبیت ذاتی. در نقشه جامع علمی کشور این نوع نگاه به اخلاق مشهود و ملموس است. در این سند یکی از اهداف کلان نظام علم و فناوری کشور "تعمیق و گسترش آموزشهای عمومی و تخصصی" همراه با "تقویت اخلاق و آزاداندیشی و روحیه خلاقیت در آحاد جامعه، به‌ویژه نسل جوان" در نظر گرفته شده است. بنابراین ملازمت تعالی اخلاقی با توسعه علمی در اینجا اساسی است.

3- در اولویت های علم و فناوری
هر سندی اهداف مورد نظر را در اولویتهای علمی و عملی متجلی می سازد. در غیر این صورت نوعی تناقض به وجود خواهد آمد. در نقشه جامع علمی کشور اولویتهای علم و فن آوری در سه سطح تفکیک شده اند: سطح الف، سطح ب و سطح ج. در سطح الف این اولویتها یکی از زیر شاخه های علوم انسانی و معارف اسلامی مقوله اخلاق حرفه ای و اخلاق کاربردی اسلامی در نظر گرفته شده است.

همچنین رشته اخلاق اسلامی و مطالعات بین رشته‌ای آن یکی از اولویتهای سطح ب در بین رشته های علوم انسانی است.

4- در راهبردها
در بخش راهبردها نیز سند، هم در اقدامات ملی و هم در راهبردهای ملی به انحاء مختلف در راهبردهای کلان 2، 4، 5 و 11 مقوله اخلاق را متذکر شده است.

* در راهبرد کلان 4 نهادینه کردن مدیریت دانش در جامعه همراه با "ابتنای مدیریت جامعه بر  اخلاق" و دانش بر اساس الگوهای ایرانی - اسلامی در نهادهای علمی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دفاعی - امنیتی مورد توجه قرار گرفته است. می بینیم در این راهبرد کلان به اهمیت مدیریت اخلاق محور تصریح شده است.

* در راهبرد کلان دو هم در بخش اقدامات ملی و هم در راهبردهای ملی به موضوع اخلاق حرفه ای توجه شده است.

* در راهبردهای کلان شماره 5 و 11 در بخش اقدامات ملی هم بر اهمیت رعایت اخلاق اسلامی در امور پزشکی و هم رعایت اخلاق حرفه ای و نیز تلاش برای پیشبرد اهداف اخلاقی و تربیتی تأکید شده است.

جدول شماره 1- جایگاه اخلاق در راهبردهای نقشه جامع علمی کشور

5- در کمیت های علمی
در اسناد بالادستی در بسیاری از موارد در بخش اهداف و کلیات و مبانی به یک موضوعی به خوبی پرداخته می شود اما در بخش شاخص سازی و کمی سازی کلیات که مرحله بسیار مهمی برای عملی سازی اهداف است همواره کاستی دیده می شود. در نقشه جامع علمی تلاش شده این مشکل تا حدودی مرتفع شود. به طور کلی در نقشه جامع علمی تلاش شده شاخصها و کمیتهای مطلوب علم و فناوری تدوین شود. در بخش اخلاق نیز همین موضوع با طرح و تصویب شاخصهایی کیفی مشاهده می شود:

جدول شماره 2- کمیتهای مطلوب اهم شاخص های کلان علم و فناوری کشور (بخش اخلاق و ایمان)

نتیجه گیری

اخلاق و تعالی اخلاقی از اهداف والای نظام اسلامی است و این هدف برگرفته از متن کتاب مبین و سیره رسول اکرم (ص) است. مقوله اخلاق یک هدف بی بدیل در همه سیاستهای نظام اسلامی است و همه عرصه ها را در برمی گیرد. یکی از این عرصه ها عرصه مدیریت است. مدیریت جامعه در هر سطحی باید اخلاق محور باشد و این موضوع لازم است در اسناد بالادستی مورد توجه جدی قرار بگیرد.

در نقشه جامع علمی کشور تلاش شده شأن و جایگاه اخلاق رفیع و غایی باشد و برای نیل به مدیریت اخلاق محور نیز مصوباتی آمده است: هم در بخش مبانی و ارزشها، هم در بخش اهداف، هم در راهبردها و هم در کمیتها این موضوع مورد توجه قرار گرفته است.