عدم مدیریت بحران خشکسالی/ کشاورزی پاسخگوی توسعه ملی نیست

به گزارش خبرنگار مهر، کمبود آب در استان کرمان یک بحران جدی است؛ 15 سال خشکسالی بر سر حیات در این منطقه سایه افکنده است. بارشهای جوی به میزان کافی نیست و نمی تواند عطش زمین تشنه را فروبنشاند.

در همین وضعیت، برداشت بی رویه از منابع آبی در کنار شرایط خاص اقلیمی آن هم در استانی که کشاورزی منبع درآمد ساکنان مناطق زیادی از آن بوده و بخش صنعتی و معدنی منطقه برای توسعه، معطل تامین آب خود مانده، موجب شده تا مسئولان پی چاره اندیشی باشند؛ طرحهای انتقال آب از گزینه هایی است که وقتی گفته می شود در استان خشکسالی داریم، به عنوان راه حل ارایه می شود؛ راه حلی که به نظر می رسد همچنان روی کاغذ بماند و روزبه روز بر مخالفانش هم افزوده شود. چرا که برخی از کارشناسان و صاحبنظران معتقدند طرحهای انتقال آب، با هزینه ای که برای تامین آب به کشاورزان تحمیل می کند، نجاتبخش کشاورزی استان نخواهد بود بلکه تنها برای ادامه حیات و تقویت بخش صنعت مفید خواهد بود.

در این شرایط، به نظر می رسد صاحبنظران، دانشگاهیان و مسئولین بخش دولتی و خصوصی کرمان به این نتیجه رسیده باشند که در این شرایط بحرانی که پهناورترین استان کشور بین مرگ و زندگی دست و پا می زند، باید برای حل مشکل آب استان همصدا شوند. شاید برگزاری متعدد همایشها و نشستها با محوریت آب و خشکسالی به همین دلیل بوده است تاجایی که در یک ماهه اخیر سه نشست با موضوع "بهره وری آب، آبیاری و کاهش تبخیر و آب و خشکسالی" را در کرمان شاهد بوده ایم.

نشست استانی هم اندیشی آب و خشکسالی با هدف آشنایی با آخرین دستاوردهای مدیریت خشکسالی در جهان عصر سه شنبه جاری توسط اتاق بازرگانی کرمان برگزار شد.

سروش سروشیان، دکترای مهندسی آب و مدرس دانشگاه کالیفرنیا، سید محمد حسین شریعت مدار، رییس دفتر ساماندهی....اتاق ایران و عباس کشاورز مدیر....مطالعات آب اتاق ایران در جمع دانشگاهیان، کارشناسان و محققین حوزه آب و همچنین مسئولین بخش خصوصی در سالن کنفرانس اتاق کرمان دورهم جمع شدند و به ارایه راهکارهای خود پرداختند.

محسن جلالپور، نایب رییس اتاق ایران اولین سخنران این نشست بود. وی با بیان اینکه بحث آب در استان کرمان جدی گرفته شده است، از  دو مسئله که اخیرا رخ داده اظهار امیدواری کرد. اول اینکه  کمیسیون کشاورزی اتاق ایران محوریت آب را به استان کرمان داده است و دیگر آنکه با همت مجلس شورای اسلامی، بخش کشاورزی هم به اتاق بازرگانی، صنایع و معادن اضافه شد.

وی گفت: بعد از این اتفاق، اتاق کار خود را شروع کرده و دپارتمانی را تشکیل و حتی معاونتی را در این سطح در نظر گرفته است.

برگزاری همایش مشکل را حل نمی کند

جلالپور در ادامه، به وضعیت بحرانی منابع ابی در کرمان اشاره کرد و اظهار داشت: به نظر می آید به جز همایشها، نشستها و پیگیریهایی که در کرمان انجام می شود باید کار جدی در زمینه آب انجام شود.

رییس اتاق بازرگانی، صنایع و معادن استان کرمان افزود: یکی از مباحثی که باید به آن توجه جدی شود، آمار و اطلاعات مربوط به حوزه آب است که باید به سرعت در این قضیه اقدامات لازم انجام شود.

وی ادامه داد: یکی از راهکارهای جدی برای حل مشکل آب، انتقال از خلیج فارس است که در این باره تاکنون سرمایه گذاری فکری زیادی شده است.

جلالپور گفت: اما خلیج فارس هم شرایط خاص خود را دارد از جمله عمق کم و تبخیر زیاد. همچنین مقدار مشخصی آب شیرین دارد. اگر برای این شرایط چاره ای اندیشیده نشود، انتقال آب خود خلیج فارس را بعد از مدتی دچار بحران می کند.

رییس اتاق بازرگانی، صنایع و معادن استان کرمان در ادامه به هدف برگزاری این نشست اشاره کرد و بیان داشت: اینجا دور هم جمع نشده ایم تا بحثهای تکراری را مطرح کنیم بلکه منظور آن است تا با همفکری و هم اندیشی از راهکارهایی که در دنیا برای مدیریت خشکسالی استفاده می شود برای حل این مشکل در کشور و استان بهره بگیریم.

وی ادامه داد: اگر امروز در این نشست به این جمع بندی برسیم که چه کاری باید انجام داد، ضروری است تا بهترین مسیر برای شکل دهی به این راهکارها نیز مشخص شود.

بعد از ایراد سخنرانی رییس اتاق بازرگانی، صنایع و معادن استان کرمان و بیان هدف اصلی از برگزاری این نشست که رسیدن به یک جمع بندی علمی و کارشناسی برای حل مشکل آب  بود، دیگر مهمانان ویژه مراسم، نقطه نظرات خود را ارایه کردند؛ سروشیان مباحث تئوریک خشکسالی را مطرح کرد، شریعت مدار از چالش های موجود در کشور در زمینه خشکسالی سخن به میان آورد و کشاورز به تحلیل قوانین و اسناد بالادستی کشور در زمینه آب پرداخت.

ضرورت تخمین عمر آبهای ایران

سروشیان با نمایش اسلایدهای ماهواره ای، از وضعیت آبها و خشکی های کره زمین گفت. وی همچنین به سیکل هیدرولوپی اشاره کرد و اظهار داشت: در حال حاضر در کره زمین 86 درصد تبخیر از سطح اقیانوسها صورت می گیرد، 78 درصد بارندگی نیز در اقیانوسها اتفاق می افتد و تنها 22 درصد کل بارشها بر روی قاره ها فرو می ریزد که آن هم یکنواخت نیست.

وی در پاسخ به این سوال که آیا زمین در حال گرم شدن است یا خیر، بیان داشت: وضعیت یخچالهای کوهستانی مناطق مختلف نشان می دهد که زمین رد حال گرم شدن است.

سروشیان ادامه داد: هر چه دما بالاتر رود، تبخیر هم بیشتر شده و این قطرات آب مجدد به صورت باران فرو می ریزند که این می تواند خبر خوشی باشد اما مسئله اصلی اینجاست که نمی دانیم این باران کجا خواهد بارید.

وی تصریح کرد: آنچه که مسلم است آن است که بارندگی ها شدیدتر شده اما خشکسالی ها هم طولانی تر.

وی با بیان اینکه خشکسالی تنها مربوط به ایران نبوده اظهار داشت: در حال حاضر مناطق مختلفی از کره زمین به این چالش دچار هستند.

وی در ادامه به این مطلب اشاره کرد که برخی ادعا می کنند جنگهای آینده بر سر مسئله آب خواهد بود و در این باره گفت: در این زمینه مقداری اغراق شده چرا که وقتی 70 درصد کره زمین را آب فرا گرفته چگونه است که می گویند آب تمام می شود. اما بحث اصلی آن است که کشورهای دنیا در آینده چقدر ثروت خواهند داشت تا این آب را مورد استفاده قرار دهند.

سروشیان بر استفاده از تصاویر ماهواره ای برای تحلیل وضعیت بارشها تاکید کرد و از تخمین عمر آب توسط برخی کشورها خبر داد.

وی گفت: در حال حاضر اما عمر آبهای ایران را نمی دانیم که به دست آوردن آن کار ساده ای است و پیشنهاد می شود هر چه سریعتر در این زمینه اقدام شود.

وابستگی غیرقابل اجتناب کشور به آب

سخنران بعدی مراسم، دکتر عباس کشاورز، محقق منابع آبی بود. وی از وضعیت  منابع آبی کشور سخن به میان آورد و به اسناد بالادستی کشور در زمینه آب اشاره کرد.

کشاورز با بیان اینکه میانگین افت سطح ایستابی سالانه در کشور 51/0-  متر تخمین زده شده است، اظهار داشت: این عدد در کرمان 09/0 –  متر بوده است.

وی گفت: درحال حاضر 93 درصد آب در کشور ما در بخش کشاورزی مصرف می شود آن هم در شرایطی که تنها 80 میلیون تن تولیدات ما در این بخش است.

کشاورز افزود: در راهبردی که در سال 82 تصویب شد تفاهم کشور بر این شد که سهم آب کشاورزی از 93 درصد باید به 87 درصد برسد اما امروز با گذشت 8 سال از این مسئله همان 93 درصد را در این بخش مصرف می کنیم که این تهدید بزرگی برای کشور محسوب می شود.

وی در ادامه سخنان خود، به اسناد بالادستی کشور در زمینه آب اشاره کرد؛ سند چشم انداز آب کشور در افق 1404، سیاستهای کلی برنامه چهارم و پنجم توسعه، قانون برنامه دوم تا پنجم در سالهای 73 تا 89، قانون توزیع عادلانه آب، قانون تشویق سرمایه گذاری در طرحهای آب، آیین نامه اجرایی بهینه سازی مصرف آب کشاورزی، راهبردهای توسعه بلندمدت منابع آب کشور، سند ملی توسعه بخش آب، ضوابط ملی آمایش سرزمین، سیاستهای کلی اصلاح الگوی مصرف آب ابلاغ مقام معظم رهبری و راهبردهای توسعه بلند مدت منابع آب کشور.

وی سپس با بیان اینکه در دنیا 35 درصد تولید از آب است، اظهار داشت: در کشور ما این عدد 90 درصد بوده که نشان از آن دارد که وابستگی ما به آب اجتناب ناپذیر است.

وی تصریح کرد: کشاورزی پاسخگوی توسعه ملی نیست و اینکه مسایل مختلف را در کشور از طریق کشاورزی می توان حل کرد شعاری بیش نیست.

کشاورز ادامه داد: جامعه به درآمد سرانه، اشتغال شور و نشاط نیاز دارد اما کشاورزی پاسخگوی این نیازها نیست و با این نگرش توسعه فقر را خواهیم داشت.

دیپلماسی آب در کشور فعال شود

وی در ادامه، پیشنهاداتی را برای حل مشکلات موجود ارایه کرد. کشاورز گفت: سیاستها و اسناد بالادستی در کشور ما عمدتا بر نکات و اقدامات سازه ای و متمرکز استوار است اما منابع آب ما مشکلشان سازه ای نیست.

وی افزود: در کشور ما به سیاست خارجی(دیپلماسی آب) در حد نیاز پرداخته نشده و ضروری است که سیاستمداران خارجی کشور در این زمینه تدبیر کنند.

کشاورز اظهار داشت: در همه جای دنیا حکمرانی یک شاخص شده اما در کشور ما در حوزه آب حکمرانی نمی شود که باید سیاستهای غیر سازه ای برای موضوعات مهمی چون مشارکت بخش خصوصی، مدیریت مناسب آبهای سطحی و زیرزمینی و حکمرانی مناسب آب در نظر گرفته شود.

وی افزود: اتخاذ سیاستها با تکیه بر افزایش بهره وری به جای توسعه منابع آب، تغییر رویکرد آموزشی در کلیه سطوح دانشگاهی، مردم و سیاستمداران و از بین بردن فاصله بین سیاستمداران و اهال علم و دانش در کشور هم از دیگر اقداماتی است که باید انجام شود.

راهکار مشخصی برای مدیریت خشکسالی در کشور نیست

دکتر سید محمد حسین شریعت مدار، محقق مدیریت آب، آخرین سخنران این نشست بود، وی به ارایه چالش های مدیریت خشکسالی در کشور پرداخت.

شریعت مدار گفت: کشور ما در کمربند خشکی جهان قرار دارد و در معرض خشکسالی هایی با شدت متفاوت. تغییر اقلیم هم در حال حاضر به یک مسئله مهم در دنیا تبدیل شده است.

وی افزود: ما هم اکنون شاهد شتاب فزاینده اقدامات انسان در تجاوز به طبیعت هستیم به طوری که به عنوان مثال از 609 دشت کشور، معلوم شده که در سال جاری 282 دشت، ممنوعه شده و 62 دشت هم به وضعیت بحرانی رسیده است.

وی تصریح کرد: با وجود این شرایط بحرانی هیچ راهکار مشخصی برای جلوگیری و ترمیم این وضع نیست.

وی افزود: در مجلس سال گذشته قانونی تصویب شد که به چاههای غیرمجاز مجوز داده شود این نشان می دهد که هیچ تدبیری وجود ندارد.

شریعت مدار ادامه داد: هفته قبل هم دولت مصوبه ای داشت که طی آن مقرر شد 500 هزار شغل از طریق کشاورزی در کشور ایجاد شود و آب ان هم از هر طریقی که ممکن است باید تامین شود؛ چنین مصوبه ای در شرایط کنونی منابع آبی کشور نشان می دهد که هیچ تفکری در این زمینه وجود ندارد.

نبود اراده کافی برای حل ریشه ای مشکل

وی کمبود اطلاعات و دانش مرتبط با خشکسالی، عدم مطالعه سوابق و تاریخچه خشکسالی در کشور برای کمک به شناسایی دوره، مدت و شدت خشکسالی را از جمله برخی چالش های مدیریت خشکسالی برشمرد و اظهار داشت: نهایی نشدن استانداردهای مرتبط با خشکسالی، ارتباط موارد غیر مرتط با خشکسالی از نظر توجیه کمبودها، نبود دانش بومی و مغفول ماندن تنشهای آبی نیز از دیگر این موارد است.

وی همچنین گفت: ما تشکلهای مردمی هم در زمینه مسئله مهمی چون خشکسالی در کشور نداریم.

شریعت مدار گفت: متاسفانه وقتی در کشور خشکسالی اتفاق می افتد، واکنش دولت به میزان و زمان اعتراضات مردم و مسئولین مناطق مربوط می شود. دراین زمینه همچنین سلیقه ای برخورد می شود، راه حلها نیز عمدتا به تقاضای تامین اعتبار معطوف می شود در حالی که پول اصلا مشکلی را حل نمی کند.

وی تصریح کرد: به نظر من اراده کافی برای حل ریشه ای مشکل خشکسالی در کشور وجود ندارد

وی اظهار داشت: یکی از مشکلات در کشور ما هم این است که مسئول پاسخگو نداریم و هیچکس علاقمند به پاسخگویی در مقابل عملکرد خود نیست.

وی ایجاد دهکده جهانی خشکسالی در مناطق مختلف اقلیمی، گسترش ارتباط با محافل علمی و اجرایی بین المللی، تقویت مدیریت سیاسی، قانونگذاری، اجرایی، علمی و بخش مردمی کشور، هماهنگی واحدهای مختلف دولتی و تهیه طرح جامع خشکسالی را از جمله پیشنهادات خود برای مدیریت خشکسالی بر شمرد.