به گزارش خبرنگار مهر، استان کرمان، به دلیل پیشینه طولانی که دارد، در هر کوی و برزن آن می توان ردپایی از تاریخ و هنر و معماری اصیل ایرانی را در قامت بناهای تاریخی متعدد یافت؛ آثاری که هر کدام قرنهاست که بر دوش خاک این سرزمین سوار شده؛ تاریخ گذشتگان را بازگو می کند و آینده را تماشا.
گنبد جبلیه از جمله این بناهاست؛ گنبدی بزرگ که از سنگ و گچ ساخته شده است. این گنبد هشت ضلعی بوده و هشت درب دارد که در اطراف آن تعبیه شده است.
به استناد کتب تاریخی، این بنا در اواخر عصر ساسانی و قبل از اسلام ساخته شده است. البته به باور عده ای، گنبد جبلیه در عصر سلجوقی احداث شده، همچنین برخی از کارشناسان میراث فرهنگی ساخت آن را مربوط به دوران پس از اسلام می دانند. اما بیشتر مورخین روایت اول را در مورد تاریخ ساخت گنبد جبلیه صحیح می دانند و می گویند با توجه به سبک معماری این بنا به نظر می رسد ساخت آن مربوط به اواخر دوره ساسانی بوده که اوائل اسلام مرمت شده است. سقف گنبدجبلیه از آجر ساخته شده و داخل آن ظاهرا دارای تزیینات گچبری بوده که قسمت بالای آن ریخته و قسمت پایین بنا اگر تزییناتی هم داشته از بین رفته است. مصالح به کار رفته در دیوارها، سنگ لاشه با ملات گچ از بیرون و آهک از داخل است.
شیر شتر رمز استحکام گنبد جبلیه
"سرپرسی سایکس"، ژنرال انگلیسی که در دوره قاجار به ایران آمده و تاریخ دو جلدی ایران را نوشته، در کتاب "هشت سال در ایران" در توصیف این گنبد نوشته است: از قبرستان که رد می‌شوید یک ساختمان هشت ظلعی سنگی خواهید دید که گنبدی به شکل دو هلال برآن قرار گرفته و قطر داخل آن ۱۸ فوت و هر طرفی نیز ۱۸ فوت و نوک آن آجری و منتهی الیه آن دایره است. این محل را جبلیه می‌نامند و تنها ساختمان سنگی کرمان همین گنبد جبلیه است.
در این میان در خصوص استحکام این بنا به مسئله جالبی اشاره می شود اینکه در ساخت گنبد جبلیه به جای آب از شیر شتر و سفیده تخم مرغ استفاده شده که مورخان و معماران دلیل استحکام این بنا را همین امر می‌دانند؛ البته برخی می گویند این ادعا یک افسانه بوده و واقعیت ندارد.
انبار گندم دیروز، کتیبه خانه امروز
اینکه در گذشته از این گنبد به چه منظور استفاده می شده روایت دقیقی وجود ندارد.
اما محمد علی گلاب زاده، مورخ و پژوهشگر تاریخِ کرمان در باره کاربری این بنای تاریخی می گوید: جمعی بر این عقیده اندکه چون این گنبد در میان کشتزارهای گندم و نزدیکی های سرآسیاب احداث شده احتمالا به عنوان انبار گندم استفاده می شده است.
وی می افزاید: در نزدیکی های گنبد جبلیه حوض بزرگی قرار داشته و آبشخور چهارپایانی بوده که گندم را به این مکان حمل می کردند.
گلاب زاده اظهار می دارد: البته از این حوض که به "چهل کره" شهرت داشته در حال حاضر اثری نیست.
گنبد جبلیه در سال ۱۳۱۶ توسط وزارت فرهنگ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و در سال ۱۳۸۳ پس از مرمت، به گنجینه جبلیه و محلی برای نگهداری کتیبه‌های تاریخی تبدیل شده است.
از جمله کتیبه‌های موجود در این گنجینه که قدیمی ترین آن هم هست می توان به کتیبه "مسجد آبدر اشکان رابر بافت" اشاره کرد که مربوط به بنای یادبود یک مسجد واقع درارتفاعات شمال شهرستان رابر است.
این کتیبه روی قطعه سنگی طبیعی و به خط کوفی حک شده است.
پناهگاه کوچکترین سنگ قبر کشف شده
در گنجینه جبلیه همچنین کوچکترین سنگ قبر کشف شده در استان کرمان نیز نگهداری می شود که 12 سال پیش توسط یکی از کشاورزان روستایی کشف و به سازمان میراث فرهنگی داده شده است.
ابعاد این سنگ ۲۶ در ۲۲ سانتیمتر و کتیبه آن شامل دو بخش است؛حاشیه آن شامل آیه ۱۸و بخشی از آیه ۱۹سوره مبارکه آل عمران است. در انتهای کتیبه هم در قسمت سمت چپ نام متوفی و سال وفات در یک کادر محرابی شکل قرار گرفته است. در میان سنگ قبرهای موجود در گنجینه این بنا سنگ قبر میرزا آقاخان، پسر میرزا احمد علی خان وزیری نویسنده تاریخ کرمان نیز به چشم می‌خورد.
ناگفته نماند که گنبد جبیله به نام گبری نیز معروف است ؛ "جبلی " تحریف یافته کلمه " گبری" بوده است.
برخی از تاریخ دانان بر این باورند که گنبد جبلیه از بناهای زرتشتی و گبری و آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده است.
اما هر چه که بوده، این گنبد هشت ضلعی زیبا که قرنها از عمرش می گذرد، از مواریث ارزشمند تاریخی است که توانسته خود را از گزند تخریب مصون دارد و بنای منحصربفردی است که نظاره آن می تواند ما را با هنر و معماری ارزشمند پیشینیان آشنا سازد.
...............................
گزارش: اسماء زنگی آبادی
نظر شما