آثار تاریخی گیلان تلفیقی از هنر معماری ایرانی/لزوم احیای بناهای شاخص

به گزارش خبرنگار مهر ، گیلان سابقه کهن تاریخی و فرهنگ دیرینه ‌ای دارد که شناخت و شناساندن فرهنگ، آئین و تاریخ آن برای آحاد مردم به ویژه گردشگران از جذابیتی خاص برخوردار است.

بارندگی ‌های بسیار فراوان، هوای بسیار مرطوب و درختان متنوع جنگلی از آفتهای بزرگ بناهای تاریخی ناحیه گیلان هستند، باران و رطوبت دائمی مصالح بنا را نرم و می ‌پوساند و آنچه نرم شده فرو می‌ ریزد و بنا تبدیل به تلی می ‌شود و چیزی نمی‌ گذرد که درختان جنگلی و بوته های زیادی روی این تل را می ‌گیرند و اثری جزء برآمدگی مختصری بر جای نمی‌ ماند.

آثار تاریخی زبان گویای هنر و معماری قدیم

به هر حال بعضی از بناهای تاریخی گیلان چندین بار در گذر زمان رو به خرابی رفته و بارها تجدید بنا شده اند و در این تعمیر و مرمت شکل اصلی و قدیمی خود را از دست داده‌ اند، برخی بر اثر رشد شهرها، توسعه معابر و غیره از میان رفته ‌اند و پاره ای دیگر هنوز در مقابل تمامی آسیبها استوار مانده ‌اند و با زبان گویایی، هنرمندی معماران و سایر اهل فن را شرح می‌ دهند.

خانه‌های قدیمی و شاه ‌نشینها، قلعه ‌ها، بقاع متبرکه و سایر آثار تاریخی آینه های هستند که زیبایی فرهنگ و تاریخ مردم با ایمان این مناطق را تا حدی نمایانگرند.

مصطفی پور علی معاون میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان در اینباره گفت: احیای بناهای تاریخی شاخص استان از طریق کاربری مناسب، سیاست اصلی این معاونت در سال جاری است.

پورعلی افزود: حمام حاجی رشت، حمام گلشن لاهیجان، موزه رودبار و کاروانسرای تی تی سیاهکل از بناهای تاریخی هستند که نسبت به مرمت و آماده سازی این بناها با هدف احیا و زندگی بخشی آنها اقدامات لازم انجام خواهد شد.

وی ادامه داد: در این راستا بخشی از کاروانسرای شاه عباسی سراوان رشت با کاربری بازارچه صنایع دستی در تعطیلات نوروز پس از 10 سال احیا و آماده بهره برداری شده است.

" حمام حاجی محمد جعفر" رشت مرمت و بازسازی شود

" حمام حاجی محمد جعفر" از آثار تاریخی شاخص گیلان است در محدوده بافت قدیمی ساغریسازان رشت در امتداد گذر بادی الله قرار دارد که از بلوار مطهری منشعب می‌ شود، این ساختمان حمام در فاصله 500 متری از خیابان مطهری در محل برخورد کوچه تحویلی و گذر بادی الله قرار دارد.

حمام حاجی در میان ساختمانهای قدیمی چون خانه رحمت سمیعی در شرق آن و یا ساختمان فعلی حوزه علمیه مربوط به دوره قاجاریه در غرب آن و در بافت تجاری محله قرار گرفته است.

این بنا به گواه کتیبه موجود در نمای جنوبی ( نمای اصلی ) آن از آثار اواخر دوره قاجاریه به سال 1308 هجری قمری است، نام این حمام به دلیل نام صاحب آن که ملقب به حاجی بوده، انتخاب شده است.

حمام شامل ورودی، رختکن یا سربینه، شاه ‌نشین، محل آویزان کردن لنگ، میان در، گرمخانه است، فرم کلی ساختمان مستطیلی به طول 48 متر و عرض 16 متر، ارتفاع 7.5 متر و سردر بنا دارای تزئینات کاشیکاری و کتیبه تاریخی است، ورودی مردانه حمام در چوبی کرم رنگ به ارتفاع 1.80 متر و پهنای یک متر که به همراه پنجره های متقارن چوبی در دو طرف آن، نمای جنوبی را تشکیل می ‌دهند.

دیوار شرقی و جنوبی بنا مشرف به کوچه و بنا دارای دو ورودی است که ورودی اصلی آن در ضلع جنوبی مشرف به خیابان بادی الله و دیگری در ضلع شرقی در کوچه تحویلی که در واقع ورودی مردانه است، یک در ورودی دیگر هم در امتداد کوچه تحویلی قرار داشته که ورودی قسمت زنانه بوده که در حال حاضر تخریب شده و امکان دسترسی به قسمتهای آن وجود ندارد.

" حمام گلشن لاهیجان " از دیگر آثار قدیمی برجسته گیلان است که در محله میدان در مقابل مسجد جامع و بقعه چهارپادشاهان قرار دارد در سال 1239 هجری قمری زمان فتحعلی شاه قاجار و حاج علی اکبر حاکم لاهیجان ساخته شده است، در آن زمان استفاده از حمامهای داخل خانه در شمال کشور به ندرت معمول و فقط منازل شاهزادگان، امرا و حاکمان دارای حمام بودند، بنا بر ضرورت گرمابه گلشن لاهیجان در سطح وسیع و با عظمت و زیبایی خاصی ساخته شد.

عظمت و زیبایی " حمام گلش لاهیجان " گردشگران را متحیر می کند

این گرمابه دارای دو سربینه است، قسمت اول که ورودیهای حمام به آن متصل بوده محل استفاده افراد معمولی و سربینه دوم که کوچکتر و از نظر ارتباط با هوای آزاد و سرد بیرون در امان بیشتری بود مربوط به افراد ثروتمند بوده است که در سال 1344 هجری شمسی به دلیل ادامه خیابان حافظ جنوبی بخش مهمی از سربینه بزرگ و قدیمی از بین رفت و ارتباط اولیه حمام بهم خورد.

در نتیجه تغییراتی در معماری داخلی گرمابه برای ادامه استفاده از آن بوجود آمد شامل تبدیل نظافتخانه قدیمی به سربینه بود، نکته قابل توجه اینکه تفکیک فضاهای آلوده و پاکیزه گرمابه در حالت اولیه بخوبی صورت گرفته و در نقاط اتصال این دو فضا عامل واسطه ای وجود داشت.

این حمام با وسعت هزار و 840 مترمربع شامل دو بخش عمومی مردانه و زنانه بوده و دارای سه بخش سربینه، میان در و گرمخانه است.

فضای داخلی حمام یک هشت ضلعی نامنظم است که هشت ستون دایره ای شکل سنگی به ارتفاع 1.5متر سقف گنبدی و آجری آن را سرپا نگه داشته و گوشه ها، مقرنس کاری کاربندی شده و حمام در چهار ضلع اصلی دارای چهارشاه نشین است و دو اطاق هشت ضلعی در دو ضلع دیگر قرار گرفته است.

" تی تی کاروانسرا " از بناهای تاریخی شاخص و مهم گیلان است که در روستای بالارود در کناره راست رودخانه شیم رود و باباکوه قرار دارد، این کاروانسرای قدیمی دو ایوانی از سنگهای رودخانه و آجر با ملات ساروج ساخته شده است، کاروانسرای تی تی به دوره کیائیان که هم عصر با سلسله صفوی است، تعلق دارد.

کاروانسرای " تی تی خانم  " هنر و معماری دوره صفویه را به رخ گردشگران می کشد

این کاروانسرا متعلق به " تی تی خانم " از منسوبان خاندان صفوی است، تی تی در زبان گیلکی به معنی شکوفه است، این بنا در مسیر راه کاروانی دیلمان به لاهیجان بر سر دوراهی رودخانه باباکوه و میثم رود ساخته شده است.

با توجه به نسبت تی تی خانم با خاندان صفویه و شباهت نسبی پلان این کاروانسرا با برخی کاروانسراهای دوره صفویه و همچنین مصالح و نوع قوس های موجود در بنا می توان تاریخ ساخت بنا را به دوره صفویه نسبت داد.

 کاروانسرا تی تی از نوع کاروانسراهای برون شهری و دو ایوانی است، ورودی بنا در ضلع شمالی قرار دارد، پس از گذر از فضای ورودی فضای هشتی و سپس میانسراست، در ضلع شرقی و غربی فضای هشتی از طریق فضاهای واسط به دو اتاق با مساحت 17 مترمربع را پیدا می کنید.

مساحت میانسرا 398 مترمربع و در وسط آن حوض کوچکی قرار دارد، در چهار کنج بنا اتاق مربع شکلی به مساحت 14 مترمربع قرار گرفته است، قبل از ورود به اتاقها با یک فضای نیم هشت مواجه می شوید، در جبهه جنوبی بنا یک فضای شاه نشین و در دوطرف آن دو اتاق همانند جبهه شمالی قرار دارد، بطورکل اصل تقارن در ساخت این کاروانسرا رعایت شده و بنا دارای محور تقارن در جهت طولی است.

گیلان از لحاظ جاذبه‌ های تاریخی دارای آثار بی ‌نظیر چون قلعه امیر ساسان، محوطه باستانی آق اولر تالش، مجموعه بناهای سردار امجد، قلعه بند بن، مناره آجری گسکر، پل قدیمی گاز روبار صومعه سرا و سایر بناها از حیث بافت تاریخی در کشور بی‌ نظیر هستند.

لزوم تدوین برنامه جامع مدیریت حفاظتی آثار باستانی و تاریخی گیلان 

توجه به تعدد آثار تاریخی ارزشمند در استان و همینطور مخاطرات فراوانی که شرایط جوی و توسعه شهری در منطقه تا کنون بر جای گذاشته است، تهیه و تدوین برنامه جامع مدیریت حفاظتی آثار باستانی و تاریخی منطقه در راستای دستیابی به اهداف توسعه پایدارامری ضروری است.

در این ارتباط  مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان گفت: مرمت، احیا و ساماندهی بناهای تاریخی و فرهنگی باعث تحکیم فرهنگ و تمدن این مرز و بوم می شود.

امید عزیزی با اشاره به اینکه جلوه های معماری و فرهنگی بناهای تاریخی گیلان در کشور حیرت انگیز است بر لزوم حفظ و احیای آثارکهن و قدیمی استان تاکید کرد.

وی همچنین با بیان اینکه یادگاران تاریخی آئینه عبرت و میراثی برای جامعه بشری است، اظهار داشت: در راستای حفاظت، شناخت و بهره ‌برداری از دارایی ‌های تاریخی، تبیین سیاستهای منطقی و اصولی اهمیت فراوانی دارد.

مدیرکل میراث فرهنگی گیلان ادامه داد: ترویج و اشاعه فرهنگ صحیح گردشگری و فرهنگ عمومی جامعه نقش مهمی در حفاظت، شناخت و بهره ‌برداری از آثار تاریخی دارد.

جلوه های معماری و فرهنگی بناهای تاریخی گیلان در کشور حیرت انگیز است

بدین ترتیب از آنجائیکه مطالعه، حفاظت، مرمت و احیای بناها، مجموعه ها، محوطه ها و بافتهای تاریخی یک ضرورت است، معماران و مهندسانی که در این امر فنی، فرهنگی و هنری مهارت دارند باید مانند یک معمار و هنرمند اشراف و تسلط لازم را بر ابعاد تخصصی و مفاهیم امروزی حرفه خود داشته باشند .

بسیاری از آثار تاریخی ارزشمند به دلیل کمبود نیروی انسانی متخصص، یا کمبود اعتبار مالی یا نبود یک استراتژی هوشمندانه و اصولی مورد حفاظت، مرمت و بهره‌ برداری قرار نمی‌ گیرند و به حال خود رها شده‌ اند.

بدون شک متروکه شدن بناهای تاریخی منجر به مخروبه شدن آن خواهد شد و این بی ‌توجهی متولیان، منجر به تاثیرات مخرب غیرقابل جبرانی بر آثار تاریخی می ‌شود.