روزگار غریب زبان پارسی/ فارسی را در هند به انگلیسی درس می‌دهند

علیرضا قزوه رئیس مرکز تحقیقات زبان فارسی دهلی‌نو در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه زبان فارسی در هندوستان از زمان‌های بسیار دور رایج بوده و طرفداران فراوانی داشته است، اظهار کرد: حضور و علاقمندی مردم هند به زبان فارسی در چند قرن گذشته تا اندازه‌ای بوده که حتی برخی از نمایندگان عرفان ایرانی در قرن چهارم و پنجم هجری به کشمیر سفر کرده‌اند و گزارش‌هایی نیز از این حضور موجود است که البته بخش اعظمش امروز به صورت نسخ خطی در هند موجود است. به عنوان مثال در قرن چهارم دو تن از علمای طیفوریه در کشمیر و یا قدیمی‌ترین عارف موجود در لاهور با نام «داتا گنج» به زبان فارسی سخن می‌گفته‌اند.

انگلیس‌ها تا مدت‌ها در هند کتاب فارسی منتشر می‌کردند

قزوه ادامه داد: عرفان و تصوف اسلامی و ایرانی در هند در قرون پنج و شش حضور داشته است و در پی آن حمله محمود غزنوی به هندوستان نیز این زبان را بیش از پیش به این سرزمین هدایت کرد و رفته رفته فارسی ‌زبانِ فرهنگ و تجارت در هند شد و گسستی هم نداشت تا زمانی که انگلیسی‌ها هند را مستعمره خود می‌کنند. بعد از این واقعه نیز حتی انگلیسی‌ها تا چندین سال مجبور بودند کتاب فارسی و تاریخ فارسی منتشر کنند که البته به دلیل نگاه آنها برای نفوذ در فرهنگ هندوستان این موضوع برای آنها قابل تحمل بود.

به گفته قزوه، نخستین چاپخانه‌های انگلستان در هند نیز کتاب فارسی منتشر می‌کردند و کم‌کم به واسطه زبان فارسی بود که فرهنگ استعمار تلاش کرد تا مردم را به سمت خود جذب و در ادامه با ایجاد یک عامل فرهنگی واسطه‌ای آنها را از فرهنگ اسلامی و زبان فارسی دور کند.

رئیس مرکز تحقیقات زبان فارسی دهلی نو ادامه داد: حمایت انگلستان از ترویج زبان اردو به همین دلیل صورت گرفت و رفته رفته پس از آن نیز زبان انگلیسی به اجبار در همه ادارات و کارخانه‌های هند رواج یافت. با این وجود حتی در همان زمان نیز زبان فارسی در هند رواج داشت و شاعران پارسی‌گوی زیادی در هند رفت و آمد داشتند و حتی پادشاهان و نواب آنها نیز در دوره‌های زیادی به زبان فارسی صحبت می‌کردند.

قزوه افزود: امروزه اگر به زبان و ادب فارسی در قالب نسخ خطی نگاه کنیم هندوستان حتی بیشتر از ایران برای ما سخن برای گفتن دارد و بیشترین گنجینه نسخ خطی از حیث کمیت و تنوع در آنجا موجود است و حتی تا شصت هفتاد سال قبل نیز این نسخ به شکل سنتی حفظ و منتقل می‌شد.

روزگار غریب زبان پارسی در هند

این شاعر همچنین گفت: زبان فارسی امروز در هند با وجود اینکه جزو بیست و چند زبان رسمی و پذیرفته شده دولت هند است اما بسیار غریبانه روزگار خودش را سپری می‌کند. انگلیسی و اردو و حتی زبانی‌هایی مثل بنگالی امروز احاطه فارسی در هند را از آن گرفته‌اند. هندی که در زمان قاجار 50 درصد مردمش فارسی صحبت می‌کرده‌اند امروزه کمتر از یک درصد از مردمش فارسی می‌دانند و با آن زبان صحبت می‌کنند.

وی ادامه داد: در دانشگاه‌های هند امروز زبان فارسی به وسیله متونی به زبان اردو و انگلیسی تدریس می‌شود و زبان ما حتی در دپارتمان خودش در دانشگاه‌های هند غریب است و در برخی دانشگاه‌ها استادان زبان فارسی حتی نمی‌توانند یک سلام و علیک با این زبان با دانشجویان خود بکنند.

فارسی را به زبان انگلیسی درس می‌دهند

به گفته قزوه، در دپارتمان‌های زبان فارسی در هند پایان‌نامه دانشجویان به زبان انگلیسی نوشته می‌شود و تدریس این رشته نیز به همین زبان انجام می‌پذیرد و این موضوع وضعیت زبان فارسی را در هند در حالت اورژانسی قرار داده است تا جایی که به طور تقریبی کسانی که امروزه بتوانند به زبان فارسی سخنرانی کنند و یا متن خوبی به فارسی بنویسند در هند حتی پنجاه نفر هم نیست و زبان فارسی دوران عسرتش را در هند سپری می‌کند که مشابه وضعیتی است که برای زبان سانسکریت امروزه در هند وجود دارد.

وی در ادامه با اشاره به فعالیت مرکز تحقیقات زبان فارسی در دهلی نو افزود: مرکز ما برای تقویت استادان زبان فارسی و ساماندهی شاعرانی است که به زبان فارسی شعر می‌گویند و یا محققانی که در حال تصحیح نسخ زبان فارسی هستند، به فعالیت و برنامه ریزی می‌پردازد. از سوی دیگر ما در حال معرفی دوباره ادبیات فارسی به جامعه دانشگاهی هند هستیم و مجله قند پارسی نیز با همین هدف از سوی مرکز تحقیقات زبان فارسی منتشر می‌شود و در کنار مجله تحقیقات فارسی و ایرانیکا جزو سه مجله‌ای است که  به زبان فارسی در هند منتشر می‌شود که ماهنامه ایرانیکا در این میان نیمه فارسی و نیمه انگلیسی منتشر می‌شود. در این میان گاه مجله قند پارسی با حدود یکصد مقاله ادبی با موضوع زبان فارسی منتشر می‌شود و بیشتر به جامعه دانشگاهیان هندوستان توجه دارد.

کتاب‌ها از هند با کشتی به انگلستان می‌روند

شاعر مجموعه شعر «صبح بنارس» افزود: ایران هنوز به بازار نشر هند که عقبه انگلیسی دارد نفوذ نکرده است. انگلستان در بازار ارزان هند به دنبال چاپ کتاب‌هایی است که در کشور خودش مصرف دارند. یعنی شما می‌توانید حجم بالایی از کتاب را در چاپخانه‌های هند ببینید که پس از انتشار با کشتی به انگلستان روانه می‌شوند.

قزوه همچنین گفت: مردم هند در حوزه کتابخوانی فرهنگ بالایی دارند و تنها در یک تب 10 روزه به کتاب توجه نشان نمی‌دهند به همین خاطر است که شاید نمایشگاه کتاب دهلی از نمایشگاه کتاب ما خلوت‌تر باشد اما همیشگی و دائم است. کتابفروش در این نمایشگاه مگس نمی‌پراند و مشتری خودش را دارد و البته در کنار آن در محله دهلی کهنه، یکشنبه بازارهای پررونق کتاب نیز دایر است. مردم هند بر خلاف مردم ما به صورت احساساتی با کتاب و کتابخوانی روبرو نمی‌شوند و نگاه آنها به این موضوع بسیار جدی است.

وی همچنین تاکید کرد: علاقه به ادبیات ایران معاصر در هند وجود دارد و به عنوان مثال ترجمه رمانی مانند «مفقود سوم» نوشته مجتبی رحماندوست با اقبال فراوانی روبرو شده است و این با توجه به موضوع کتاب که به دفاع مقدس بازمی‌گردد بسیار قابل توجه است. البته از ادبیات هند نیز کتابی مانند «هماری رسول» که در آن چهار صد شاعر هندو در وصف پیامبراکرم(ص) شعر گفته‌اند و یا فرهنگ چهارزبانه هندی و نیز ترجمه و تصحیح برخی از نسخ خطی در ایران منتشر شده است که مورد توجه زیادی قرار گرفته است.