به گزارش خبرنگار مهر، خشکسالی شدید در دشتهای استان کرمان امری است که طی سالهای اخیر بارها گوشزد شده است و در این میان هر چند که اکثر مسئولان کرمان در این خصوص ابراز تاسف می خورند و نسبت به مصرف بهینه آب در بزرگترین استان کشور که یک سوم باغهای کشور را در خود جای داده و در 10 محصول کشاورزی مقام اول تولید را دارد هشدار می دهند اما عملا تا کنون برای حل مشکل آب استان کرمان اقدامی جدی صورت نگرفته است و طرحهای انتقال آب حوزه به حوزه در حد وعده و عید و پشت سد مخالفتهای حوزه مبدع مانده است ضمن اینکه نباید مسئله تخصیص اعتبارات را نیز در این زمینه نادیده گرفت.
وضع خشکسالی در کرمان به حدی شدت گرفته است که سازمان زمین شناسی کرمان نسبت به پدیده نشست دشتهای کرمان به دلیل خشک شدن منابع آبی و احتمال پدیده نشست زمین هشدار داده است.
برداشت منفی 1.1 میلیارد مترمکعبی از دشتهای کرمان ادامه دارد
پدیده ای که در صورت رخداد می تواند طخایر طبیعی منابع آب زیر زمینی را برای همیشه از بین ببرد و دلیل آن نیز برداشت بی رویه بخش کشاورزی از منابع در دسترس و عدم تجدید ان به وسیله بارندگی بوده است بطوریکه طبق آماری که سالهای قبل ارائه شد و هر سال نیز تکرار می شود سالانه برداشت 1.1 میلیارد مترمکعبی منفی از دشتهای کرمان صورت می گیرد و اما در این میان و در حالیکه هر سال بر دشت برداشتهای از مناطع آب زیر زمینی افزایش می یابد از سوی دیگر بارندگی سال به سال کاهش می یابد.
فشار بر دشتهای کرمان آنچنان زیاد شده است که کشاورزان ترجیح می دهند برخی باغهای خود را برای اختصاص سهمیه آبشان به دیگر باغهای پر ثمر تر خشک کنند این درحالی است که سختی آب به دلیل تداخل آب شیرین و شور در منابع زیر زمینی نیز بالا رفته و دیگر امکان اجرای طرحهای آبیاری تحت فشار در این مناطق به خصوص بخشهایی از دشت زرند، رفسنجان، انار، کرمان و کهنوج وجود ندارد.
محمد علی اسدی، رئیس منابع طبیعی استان کرمان در تحقیقی که اخیرا در خصوص وضعیت منابع آبی و خشکسالی و همچنین وضعیت بیابانهای کرمان منتشر کرده است نسبت به بیابانزایی در استان هشدار داده است و خواستار تدابیر جدی در این خصوص شده است.
خشکسالی موجب مهاجرت روستائیان به شهرها شده است
اسدی در این تحقیق هجوم شنهای روان و طوفانهای شن در کرمان را که اخیرا تشدید شده است را نیز از عوامل خشکسالی در استان کرمان می داند و می افزاید که ایران به دلیل قرارگرفتن بر روی کمربند خشک جغرافیائی کره زمین به شدت تحت تاثیر آثار مخرب پدیده بیابانزدائی بوده و از 168 میلیون هکتار وسعت آن حدود 43 میلیون هکتار از مناطق مرکزی، جنوبی و شرقی را گستره بیابان به خود اختصاص داده است، حدود 16 میلیون هکتار از اراضی مرتعی را نیز مراتع بیابانی تشکیل می دهد که این میزان اراضی بیابانی تقریبا 5 برابر میانگین جهانی است.
بر اساس ارزیابی های UNDP ( برنامه توسعه سازمان ملل ) حدود یکصد میلیون هکتار از اراضی ایران متاثر از بیابان و عوامل بیابانزائی است و سالیانه تقریبا 400 هزار هکتار از اراضی قابل کشت در اثر پدیده بیابانزایی از بین می روند.
استان کرمان با مساحت 18.2 میلیون هکتار در جنوب شرق کشور واقع شده است این استان از 23 شهرستان تشکیل شده است و متوسط بارندگی استان 140 و متوسط تبخیر و تعرق دو هزار و 100 میلیمتر است، مساحت بیابانهای استان 6.2 میلیون هکتار و مساحت مراتع و جنگلها به ترتیب 8.6 و 1.3 میلیون هکتار برآورد شده است.
اراضی بیابانی 6.3 میلیون هکتار از مساحت استان را در بر می گیرند که حدود 34 درصد از سطح استان را شامل می شود. از این میزان 3.3 میلیون هکتار اراضی کویری و بیابانی و 3 میلیون هکتار شنزارهای فعال و نیمه فعال است که تمرکز فعالیتهای تثبیت شن و بیابانزدایی در استان در محدوده همین شنزارهای است.
4.2 میلیون هکتار اراضی کرمان تحت فرسایش شدید بادی قرار دارند
بررسیهای انجام شده نشان می دهد که سطحی معادل 4.2 میلیون هکتار از اراضی بیابانی استان تحت تاثیر شدید فرسایش بادی قرار داشته که دارای بالاترین درجه آسیب پذیری است همچنین بر اساس مطالعات شناسایی کانونهای بحرانی فرسایش بادی، تعداد 16 کانون بحرانی فرسایش بادی با مساحت 676 هزار هکتار در سطح استان شناسایی شده که در حال حاضر عمده فعالیتهای استان در بخش بیابان در محدوده همین کانونهای بحرانی صورت می گیرد.
وقوع پی در پی خشکسالیهای اخیر و افزایش شدت فرسایش بادی بدلیل فقدان پوشش گیاهی در مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی باعث ایجاد بحران شدید برای تعدادی از روستاها ، اراضی زراعی و باغی، قنوات و کلا بخش کشاورزی استان در نقاطی چون نرماشیر بم، تکاب شهداد، جازموریان، حومه شهر کرمان و رفسنجان و ….. شده است بطوریکه روند نگران کننده ای از مهاجرت به شهر و تبدیل نیروی مولد به مصرف کننده و بروز مشکلات پیچده اقتصادی و اجتماعی تنها گوشه ای از معضلات پدیده بیابان زائی در سطح استان کرمان است.
وجود خاک حاصلخیز و منابع غنی سفره آب زیر زمینی در مناطق بیابانی استان خصوصا در دشتهای نرماشیر بم و جازموریان کهنوج، قابلیتهای خاص و منحصر به فردی در جهت توسعه کشاورزی و ایجاد اشتغال مولد این مناطق داشته اما وقوع طوفانهای ماسه ای وبطورکلی فر آیند فرسایش بادی بعنوان اساسی ترین محدودیت رشد و توسعه منابع زیست انسانی در این مناطق محسوب می شود.
تامین سوخت و گسترش اراضی کشاورزی مهمترین عامل تخریب منابع گیاهی کرمان
در راستای تحقق اهداف برنامه های دولت و در جهت اجرای طرحهای محرومیت زدائی در مناطق محروم کشور، طرحهای بیابانزدائی استان با تاکید برمناطق بحرانی علی الخصوص مناطقی نظیر جازموریان کهنوج، نرماشیر بم، شهداد کرمان که علیرغم قابلیتهای زیاد از محروم ترین نقاط کشور محسوب می شوند به منظور رسیدن به اهداف کنترل فرآیندهای بیابانزائی و جلوگیری از تشدید مشکلات موجود، کنترل فرآیندهای فرسایش بادی نظیرطوفانهای شن و هجوم ماسه های روان انجام می شود.
اما عوامل موثر در بیابانزایی در استان کرمان نیز، تخریب منابع گیاهی عمدتا بمنظور تامین سوخت و گسترش اراضی کشاورزی، برداشت بی رویه از آبهای زیر زمینی، تخریب اراضی و خاک شامل بهره برداری نامتناسب با قابلیت اراضی و بکاربردن بی رویه کودهای شیمیائی سموم دفع آفات و آبیاری غلط و فعالیتهای بیابانزدایی دراستان کرمان است.
با توجه به اینکه هجوم ماسه های روان و پیشروی بیابان در مجاورت شهرها و روستاها فعالیتهای کشاورزی، دامداری وصنعتی را به مخاطره انداخته وباعث بروز اختلاف قابل ملاحظه ای در توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کانونهای جمعیتی مذکور شده است به همین دلیل از بدو شروع فعالیت های بیابانزدائی عملیات تثبیت شنهای روان عمدتا در اطراف مراکز جمعیتی و اقتصادی مانند شهرهای کرمان، رفسنجان، شهداد، نرماشیر بم و کهنوج به اجرا در آمده است.
لزوم توسعه طرح های تثبیت شنهای روان
به عنوان مثال تپه های شنی و شنزارهای فعال اطراف کرمان درگذشته نه چندان دور، راهها و مراکز اقتصادی - کشاورزی شهر کرمان را مورد هجوم قرار می دادند و حتی ساکنین داخل شهر با مشکل هجوم ماسه به منازل مسکونی و محل زندگی خود مواجه بوده اند، عملیات بیابانزدائی از سال 1345 با کشت گونه های کویری مانند تاغ به منظور کنترل و تثبیت شنزارها تاکنون باعث ایمن شدن محیط اطراف شهرکرمان و جلوگیری از اثرات مخرب بیابانی در این منطقه شده است.
از مناطق بحرانی دیگر استان که روستا نشینان آن دائما با مشکل هجوم شن به اراضی کشاورزی و منازل مسکونی خود مواجه اند، مناطق نرماشیر بم، شهداد و جازموریان را می توان عنوان کرد.
در این مناطق بر اثر پیشروی تپه های شنی اهالی روستاها، محل سکونت و کشت و زرع خود را تغییرداده و بعضا تمام هست و نیست خود را رها کرده و ناگزیر به مهاجرت شده اند با توجه به اهمیت موضوع پس از انقلاب اسلامی فعالیتهای بیابانزدائی روند شتابنده ای به خود گرفته است.
علاوه بر پروژه هائیکه از محل اعتبارات استانی و ملی انجام می پذیرد، پروژهای بین المللی بزرگ مقیاسی تحت عنوان احیاء اراضی جنگلی و تخریب شده با تاکید ویژه بر مناطق تحت تاثیر فرسایش بادی و اراضی شور در منطقه ریگان به مساحت 295 هزار و 897 هکتار و همچنین پروژه ترسیب کربن در منطقه شهداد با مساحت 38 هزار و 300 هکتار با همکاری صندوق تسهیلات زیست محیطی سازمان ملل متحدد ( GEF) و دولت جمهوری اسلامی ایران در حال اجرا است که به نوبه خود تجربه جدید و مفیدی در راستای کنترل عوامل موثر در بیابانزائی محسوب می شود.
خشکسالی در سال جاری نیز ادامه دارد
کارشناس هواشناسی استان کرمان در گفتگو با مهر اظهارداشت: طبق بررسیهای میزان بارش در مناطق مختلف استان کرمان خشکسالی در سال جاری نیز ادامه دارد و بارندگی نسبت به سال گذشته در استان کرمان کاهش یافته این در حالی است که سال قبل نیز کرمان با کمبود بارندگی مواجه بود.
حمیده حبیبی ادامه داد: مجموع بارندگی در استان کرمان در سال جاری تا کنون 103 میلیمتر بوده است که این مقدار بسیار کم محسوب می شود و به هیچ وجه نیازهای آبی کرمان را تامین نمی کند.
وی افزود: در اکثر شهرهای استان کرمان در حال حاضر با کاهش بارندگی مواجه هستیم و طبق الگوهای هواشناسی این امر ادامه دارد.
حبیبی همچنین در خصوص گسترش بیابانها در شرق کشور و افزایش طوفانهای شن و گرد و غبار گفت: در چند مورد محدود در سال جاری شاهد ورود ریزگردهای عربی به آسمان کرمان بودیم اما اکثر طوفانهای اخیر به خصوص در شرق کرمان منشاء محلی دارد و ناشی از بیابانهای منطقه است.
لزوم استحصال آبهای سطحی/ سد سازی در کرمان باید جدی گرفته شود
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای استان کرمان نیز از خشکسالی و کمبود منابع آبی در استان کرمان خبر می دهد.
محسن ثمره هاشمی در گفتگو با مهر اظهارداشت: در استان کرمان بخش عمده ای از آبهای سطحی هدر می رود و بخش دیگری نیز تبخیر و یا استفاده نابجا می شود در حالیکه باید از منابع موجود استفاده بهینه کرد.
وی افزود: باید از سدها برای استحصال و ذخیره سازی آبهای سطحی استفاده کنیم و اجازه ندهیم این آبها راهی کویر و بیابانها شود و هدر رود.
ثمره هاشمی به ساخت سدهای متعدد در کرمان اشاره کرد و گفت: این حرکت باید با اختصاص اعتبار لازم ادامه یابد.
وی افزود: یکی از تهدیدهای موجود هدر رفت آب در بخش کشاورزی است به طوریکه بیش از 90 درصد آب استان کرمان در بخش کشاورزی مصرف می شود و به دلیل مصرف سنتی 70 درصد ان هدر می رود.
ثمره هاشمی ادامه داد: هم اکنون سطح آب در بسیاری از دشتهای کرمان کاهش یافته است و روند استفاده از این ذخایر آبی منفی است.
وی یکی دیگر از چالشها را چاههای غیرمجاز آب کشاورزی عنوان کرد و افزود: در راستای ساماندهی و برخورد با این روند همکاریهای ویژه با دستگاههای مرتبط صورت گرفته است و باید از سوی دیگر روند مکانیزه کردن آبیاری در بخش کشاورزی در کرمان افزایش یابد.
نظر شما