مسجد جامع بروجرد بی همتا در غرب کشور/ ضرورت کاوشهای تاریخی بیشتر

رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بروجرد در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: مسجد جامع بروجرد یکی از مساجد تاریخی و با ارزش کشور است که همتایی در غرب کشور کهن ایران ندارد.

حجت الله یارمحمدی تصریح کرد: خود بنای اصلی مسجد به احتمال زیاد بعد از ورود اسلام ساخته شده که با این حال ارائه اطلاعات دقیق تر در این زمینه نیازمند کاوشهای بیشتری است.

وی همچنین در مورد باورهای عمومی پیرامون احداث این مسجد بر روی یک آتشکده قدیمی نیز گفت: مردم بروجرد بر این باورند که بنای مسجد بر روی یک آتشکده قدیمی احداث شده است.

یارمحمدی اظهار داشت: با توجه به اینکه در بیرون مسجد یک فضای آبریزگاه و غریبخانه وجود دارد و در گذشته نیز در کنار آتشکده یک آبریزگاه احداث می شد و همچنین غریبخانه محلی برای اقامت افرادی که از نقاط دورتر به این آتشکده می آمدند احداث شده می توان استنباط کرد که در گذشته این اثر از آتشکده به مسجد تغییر کاربری داده است ولی با این حال باز هم به کاوشهای بیشتری در این زمینه احتیاج است.

بنابر این گزارش، مسجد جامع بروجرد در قلب بافت تاریخی و در مرکز قدیمی‌ترین محله و هسته اولیه شکل‌گیری شهر در کنار بازار تاریخی بروجرد واقع شده است.

این مسجد که به مسجد جمعه نیز شناخته می‌شود، مسجدی تاریخی و از بناهای معماری سرشناس در شهر بروجرد است. مسجد جامع بروجرد یکی از نخستین مسجدهای ساخته شده در ایران است که در قرن دوم تا سوم هجری در شهر بروجرد بنا نهاده شده است.

این مسجد زیبا در دل یکی از محله‌های تاریخی شهر نام دو دانگه واقع شده و به لحاظ معماری و قدمت، از بناهای منحصر به فرد استان لرستان و شهر بروجرد است.

این بنا یکی از مساجد شاخص اولیه اسلامی در ایران است که در طول تاریخ حیات خود دستخوش تغییرات و تحولاتی نیز واقع شده است. این بنا در گذشته به صورت یک مجموعه شامل مسجد، ‌حمام،‌ آب انبار،‌ غریب خانه،‌ میدان و سایر متعلقات بوده که امروزه بعضی از این آثار مانند حمام از بین رفته‌اند.

بسیاری از مردم بر این باورند که مسجد بر روی آتشکده‌ای پیش از اسلام ساخته شده ولی براساس پژوهشها و بررسیهای که تاکنون صورت پذیرفته تایید و رد این مطلب نیاز به مطالعه بیشتری دارد.

نشانه‌هایی از وجود مسجدی قدیمی‌تر از نوع مساجد اولیه ستوندار (احتمالاً‌ قرن سوم هجری همانند مسجد جامع اصفهان) یافت شده که این مهم نیز نیاز به بررسی و مطالعه بیشتری دارد.

بنای موجود مسجد از نظر فرم از نوع مساجد تک ایوانی است که دارای دو درب ورودی در جهات شرق و غرب بوده و شامل یک حیاط مرکزی مستطیل، ‌ایوان،‌ فضای گنبد خانه و شبستانهای اطراف آن و یک شبستان وسیع زمستانی در طرف شمال حیاط مرکزی است.

در دوره سلجوقیان این بنا آباد و از اعتبار کافی برخوردار بوده و تزئیناتی به آن افزوده شده که کتیبه آجری باقیمانده به خط کوفی در دیوار جنوبی گنبد خانه و بالای محراب گواه این مطلب است.

بعد از آن یعنی در زمان ایلخانی بنا دارای یک دوره رکود می‌شود که دلیل آن شاید مربوط به حملات ویرانگر مغول و زمین لرزه‌ای است که در سال 715 هـ در منطقه به وقوع پیوسته و باعث ویرانی بخش عمده‌ شهر و بخشهایی از مسجد می‌شود.

بنا در دوره بعد یعنی زمان جانشینان تیمور دوباره احیاء و بخشهایی به آن افزوده می‌شود، این دوره شامل تعمیر گنبد ریخته شده دوره قبل و احداث ایوان و شبستانهای شرقی،‌ غربی و شمالی است.

طبق کتیبه‌های سنگی موجود در قسمتهای مختلف بنا در زمان صفویه در سالهای 1022،1023 و 1091 هـ مرمت شده است. سرانجام در دروه‌های زندیه و قاجاریه نیز تعمیرات و الحاقاتی ازجمله اضافه کردن دو مناره در طرفین ایوان که تاریخ ساخت آن 1209 بوده، ‌صورت پذیرفته است.

این بنا از جمله مهمترین یادگارهای معماری بر جای مانده از گذشته این شهر کهن و شناسنامه‌ و شاهدی معتبر از دوران پیشین بوده که نیازمند بررسی و مطالعه و توجهات همه جانبه‌ای است.

مسجد جامع بروجرد به شماره 228 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.