آلمان و همگرایی امنیتی-دفاعی اتحادیه اروپا/ علل بروز شکاف در روابط آمریکا و اروپا

هرچند هریک از قدرتهای اروپایی از زاویه منافع بلند مدت و راهبردی خویش به جامعه اروپا می نگرند و بر همین اساس خط مشی های خاصی را دنبال می کنند، اما در عین حال استراتژی ها در یک نقطه با یکدیگر به تعادل می رسند و آن نقطه شروع همگرایی منطقه ای اروپا است. از دید سیاستمداران آلمانی فروپاشی شرق و دیوار برلین بیش از آنکه مسکو را نگران کند پاریس و غرب را نگران کرد، از این رو اقدام به تلاش زیادی در جهت گسترش و تقویت همگرایی در اتحادیه اروپا نمودند. 

 

آنچه مسلم است همگرایی منطقه ای (سیاسی-امنیتی) از طریق همگرایی اقتصادی بهتر به نتیجه می رسد و آلمان به خوبی در این امر با اتحادیه اروپا همگام گردید که نقطه شروع این همگرایی سیاسی -امنیتی پیمان ماستریخت (اتحاد اروپا) در دسامبر1991 است که خود این پیمان نیز به نوعی حاصل وحدت دو آلمان بود.

 

آلمان مدتی پس از تقویت جایگاه خود در جبهه غربی در دوران صدر اعظمی " گرهارد شرودر" به جبهه شرقی توجه بیشتری نمود و به تقویت روابط اقتصادی با روسیه پرداخت.  هرچه جامعه اروپا بیشتر به شرق و مرکز گسترش می یافت بر وزن سیاسی-امنیتی آلمان نیز افزوده می شد. از این رو آلمان با تکیه بر جامعه اروپایی توانست تا اعماق اروپای شرقی نفوذ کند و به همین دلیل بر تقویت پارلمان اروپا و پول واحد اروپایی اصرار ورزید.

 

امروزه  دولتمردان آلمانی با روشهای صلح جویانه و ابزارهای اقتصادی سعی در متحد ساختن اروپا دارند و لذا اروپا می تواند در سایه آلمان به ثبات و وحدت سیاسی-امنیتی و اقتصادی برسد و نقش مهمی در تحولات بین المللی برعهده گیرد.

با توجه به این که دولتمردان آلمانی بر این باورند که آلمان قوی در ارتباط مستقیم با اتحادیه قوی است، حال این سوال مطرح می شود که نقش دفاعی-امنیتی آلمان در اتحادیه اروپا چگونه بوده است؟ فرض اصلی این است که آلمان در سالهای بعد از وحدت با حمایت از گسترش مناسبات دفاعی-امنیتی بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا به تقویت و توسعه همگرایی اتحادیه اروپا کمک کرده است. 

 

پیشینه روند همگرایی امنیتی- دفاعی اتحادیه اروپا و آلمان

 

موضوع همگرایی و  وحدت سیاسی-نظامی اروپای واحد مستقل و مقتدر و رفع وابستگی دفاعی-امنیتی به آمریکا یکی از آرزوهای دیرینه اروپاییان است که ریشه در آرمان های کهن بسیاری از ساکنان این سرزمین و رویاها و اهداف بلند مدت برخی از رهبران این قاره دارد. اگرچه به نظر بسیاری اقدامات و تلاشهای اروپاییان در این زمینه ناکام مانده و در طول جنگ سرد نیز بسیاری از کشورهای اروپایی به علت ترس از نفوذ کمونیسم از طریق تشکیل ناتو زیر پوشش امنیتی آمریکا قرار گرفتند.

 

اما پایان جنگ سرد از یک سو و تحقق همگرایی و وحدت برخی کشورهای اروپایی در حوزه اقتصاد و تجارت و تاسیس اتحادیه اروپایی در اوایل دهه 90 و به موازات آن تلاش برخی رهبران این اتحادیه جهت بسط همگرایی اقتصادی به سایر ابعاد امنیتی و سیاسی به تدریج شرایط و انگیزه های لازم جهت پیگیری مسئله ایجاد نظام امنیتی مشترک اروپا و فراهم آوردن بسترهای حقوقی و سازمانی در این خصوص را نیز فراهم کرد.

 

علاوه بر این برخی عوامل دیگر نظیر فروپاشی نظام کمونیستی، برچیده شدن نظام دوقطبی حاکم بر جهان و پایان جنگ سرد و پیامدهای این عوامل یعنی بروز برخی بحران ها و رویدادهای بین المللی مانند بحران های دهه 90 در بالکان که موجب تهدید جدی امنیت اروپا و ناتوانی اروپاییان در حل این بحران ها گردید، به تقویت انگیزه های تعدادی از کشورها و رهبران اروپا گرای این قاره در حرکت به سوی تحقق وحدت و استقلال سیاسی-نظامی اروپا و برداشتن برخی گام های عملی در این زمینه و به ویژه از طریق امضای موافقتنامه های جدید و ایجاد بسترهای حقوقی و نهادی جدید منجر گردید.

 

دولت آلمان سازمان های منطقه ای و بین المللی را اهرمی می داند تا با استفاده از آنها وضع اقتصادی و سیاسی خود را بهبود بخشد و امنیت ملی این کشور را تضمین نماید. از این رو آلمان بعد از جنگ جهانی دوم با علاقه خواهان عضویت در هرگونه پیمان یا سازمانی بود که کشورهای غربی به وجود آورده یا در صدد تشکیل آن بودند. دولت آلمان از این طریق هم موقعیت خود را تثبیت نمود وهم وحدت دو آلمان را تامین کرد.

 

مسئله آلمان موضوع اصلی تشکیل اتحادیه های سیاسی-نظامی و سازمان های اقتصادی منطقه ای در اروپا بود تا بدین وسیله ماشین جنگی و قدرت اقتصادی آن کشور ازراه های مسالمت آمیز مهار گردد و با ایجاد همکاری های مختلف با آلمان، صلح و ثبات در قاره اروپا برقرار شود.

 

آلمان به لحاظ موقعیت ژئواستراتژیکی و قدرت اقتصادی نقش بزرگی در پیمان های نظامی و سازمان های اقتصادی منطقه ای و بین المللی دارد. قانون اساسی آلمان، این کشور را به عنوان عضو دارای حقوق یکسان در اروپای متحد، موظف به فعالیت در جهت ایجاد صلح جهانی می کند. ماده 24 قانون اساسی، به آلمان اجازه حضور در سیستم امنیت دسته جمعی و محدود سازی قدرت این کشور را می دهد تا نظمی صلح آمیز و طولانی مدت در اروپا و بین ملت های جهان ایجاد کند و از آن پاسداری کند.

 

اولین قدم آلمان در پیوستن به سازمان های دفاعی و امنیتی در اروپا، عضویت در اتحادیه اروپای غربی برداشته شد. این اتحادیه در اکتبر 1954 در پاریس برای ایجاد امنیت جمعی میان کشورهای آلمان، فرانسه، ایتالیا، انگلستان، بلژیک، هلند و لوکزامبورگ تاسیس شد و بعدها کشورهای اسپانیا و پرتغال و یونان به آن پیوستند. اتحادیه اروپای غربی جنبه سیاسی داشت و آمریکا با تبدیل آن به یک سازمان نظامی رقیب ناتو به شدت مخالف بود. این اتحادیه در سال 2000 در اتحادیه اروپایی ادغام و بازوی نظامی این اتحادیه گردید.
 
آلمان همچنین عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) و اتحادیه اروپا است و برای تامین  امنیت در محدوده اروپا-آتلانتیک همکاری خوبی دارد که این امر منطبق با اهمیت سیاسی و اقتصادی آلمان نیز است. ماموریت مهم نیروهای مسلح آلمان بر اساس ماده 87 قانون اساسی دفاع از کشور است، اما آلمان علاوه براین مطابق با ماده 5 پیمان ناتو و ماده 5 پیمان بروکسل در محدوده دفاع جمعی وظایفی را برعهده دارد وحفاظت از صلح برترین هدف امنیتی و خارجی آن است.

 

همچنین ایجاد امنیت در اروپا و برای تمام اروپا از طریق اقدامات چند ملیتی که دربرگیرنده تمام اروپا باشد مد نظر آلمان است. آلمان در راستای تحقق امنیت جمعی به عنوان عضوی فعال در سازمان ملل متحد نیز مشارکت دارد و روند همگرایی اروپا و همکاری در پیمان های امنیتی اروپا-آتلانتیک را دنبال می کند. بدین ترتیب با این سازمان ها،مشارکت های نظامی در جهت حمایت از صلح جهانی بعمل می آورد.

 

بروز شکاف میان اروپا و آمریکا که از آغاز فروپاشی شوروی به ویژه در بحران بالکان توجه پژوهشگران را به خود جلب کرده بود، پس از یازده سپتامبر 2001 و به خصوص در بحران عراق بیشتر و آشکارتر شد.

 

 یکی از مهمترین دلایل عدم همکاری اروپا به ویژه فرانسه و آلمان با آمریکا، اهمیت منافع ملی بود. همچنین بحران عراق با به نمایش گذاشتن ناتوانی اروپا باعث به حاشیه افکندن اروپا در معادلات بین المللی شد. در خصوص مخالفت اروپا با ابزار نظامی، ضعف اروپا در این زمینه عامل مهمی است. اینکه اروپا مخالف ابزار نظامی در نظام بین الملل است نشات گرفته از وضعیت عینی ضعف نظامی آن است و بحث اخلاقی یا فلسفی نیست. آلمان که از آغاز با جنگ در عراق مخالفت می کرد، پس از حمله مواضع نرم تری اتخاذ نمود و در تلاش بود تا سهمی در دوران بازسازی در عراق کسب کند تا اقتصاد خود را رونق بخشد.

 

سهم آلمان در اتحادیه اروپا از 200 میلیون یورو در بازسازی عراق، 6/44 میلیون یوروبود. از اینرو این کشور از بزرگترین کشورهای شرکت کننده در بازسازی عراق به شمار می رود. آلمان در افغانستان نیز در عملیات نجات که تحت سرپرستی سازمان ملل انجام شد به منظور شکست و ساقط کردن طالبان و آزادسازی افغانستان در کنار انگلیس و فرانسه و آمریکا مشارکت داشته است که فعالیت هایی از قبیل سوخت گیری، حمل بار، ماموریت های هوایی، ماموریت های نیروهای ویژه، واحدهای سلاح های هسته ای، بیولوژیکی و شیمیایی، واحدهای پزشکی، درمانی، کشتی های مامور حفاظت و پاسداری از خدمات آلمان در عملیات مذکور است.

 

همچنین آلمان در ایساف (نیروهای نظامی بین المللی کمک به برقراری امنیت افغانستان) و در عملیات نظامی علیه القاعده شرکت داشته و یکی از بازیگران اصلی در بازسازی افغانستان است. 

 

حوادث یازده سپتامبر 2001 و تحولات پس از آن به ویژه یک جانبه گرایی آمریکا در نظام بین المللی موجب شد تا تکاپوی استقلال طلبانه اتحادیه اروپایی تحت الشعاع قرار گیرد و تا آینده ای قابل پیش بینی رقابت اقتصادی، همسویی سیاسی و همبستگی دفاعی  به شاخص همکاری توام با رقابت دو طرف تبدیل شود. از این رو این امر موجب تشدید انگیزه ها و برنامه های گذشته اروپاییان در زمینه برقراری نظام دفاعی-امنیتی مشترک و مستقل اروپایی و انجام اقدامات جدی در این خصوص گردید.

 

ادامه دارد...