خبرگزاری مهر - گروه فرهنگ و ادب: اسحاق صلاحی رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران 24 تیرماه ضمن حضور در خبرگزاری مهر و بازدید از بخش‌های مختلف تحریریه آن، پاسخگوی سوالات ما در موضوعات مختلف مرتبط با این سازمان بود که متن کامل این پرسش و پاسخ در زیر از نظر خوانندگان می‌گذرد.
* اخیراً گفته بودید که بودجه کتابخانه ملی نسبت به سال گذشته 48 درصد افزایش یافته است. بودجه امسال کتابخانه ملی چقدر است و رقم افزایش یافته صرف چه طرح‌ها و اموری می‌شود؟
انصافاً بودجه سازمان رشد خوبی داشته است. دلیلش هم این بود که ما طرح‌ها و برنامه‌هایی داشتیم که آنها را به معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری که از نزدیک از سازمان ما بازدید کرد، اعلام کردیم و خوشبختانه ایشان هم به نیازهای ما توجه کرد. به بخشی از نیازهای ما پاسخ مثبت داده شد و به همین خاطر بودجه رشد کرد. این مبالغ امسال بیشتر در حوزه خرید کتاب و سند، آموزش نیروی انسانی سازمان و بخش اعظمش هم برای تبدیل وضعیت نیروهای شرکتی و طرحی به نیروی قرارداد کار معین صرف خواهد شد. بخشی از این بودجه هم در حوزه خدمات رفاهی برای کارکنان سازمان و تجهیز مخازن کتاب و اسناد، افزایش ضریب ایمنی تالارهای مطالعه در موارد ورود و خروج کتاب، نشریات و پایان‌نامه‌ها، توسعه امکانات تالارها و مخازن باز از جمله میز و صندلی، راه‌اندازی تالار دیجیتال با تجهیزات کامل، پیگیری برای اسکن کردن نسخ خطی فارسی موجود در برخی از کشورهای منطقه، برگزاری همایش‌های ملی و بین‌المللی، اسکن کردن کلیه نسخ خطی، پایان‌نامه و نشریات موجود در سازمان، ارتقای فعالیت‌های بخش پژوهش و جذب هیات علمی هزینه خواهد شد.
* به برنامه کتابخانه ملی برای ارتقای امنیت تالارهای مطالعه آن اشاره کردید. چندی پیش نمایشگاهی از کتاب‌هایی که از سوی برخی اعضای کتابخانه ملی آسیب دیده بودند، در ورودی تالارهای مطالعه برپا شد و بعد از آن هم از اعضا درباره نحوه برخورد با این افراد، نظرسنجی صورت گرفت که بیشتر آنها موافق لغو عضویت این افراد بودند. تصمیم نهایی کتابخانه ملی در این خصوص چیست؟
همانطور که شما گفتید در آن نظرسنجی قاطبه اعضای کتابخانه ملی خواستار لغو عضویت اعضای خاطی بودند و ما هم اطلاع‌رسانی خودمان را در این باره شروع کرده‌ایم، هم در محیط کتابخانه ملی و هم در تالارها. معاونت کتابخانه ملی هم این افراد را شناسایی کرده و ما کار لغو عضویت آنها را شروع کرده‌ایم. از اول مهرماه برخوردهای جدی ما با این افراد شروع خواهد شد و تا آن زمان سیستم حفاظتی و ایمنی تالارها و همچنین tag مغناطیسی تمامی کتاب‌ها هم فعال خواهد شد.
* در برنامه دو سال آتی کتابخانه ملی که به تصویب هیئت امنا هم رسیده، بر راه‌اندازی شعب استانی این سازمان تاکید شده است. چه برنامه‌ای در این خصوص دارید؟
شعبه گیلان سازمان که تفاهم نامه آن برای اختصاص مکان و تامین نیروی انسانی مورد نیاز بهمن ماه سال گذشته با استاندار گیلان امضا شده بود، چهارشنبه هفته گذشته (21 تیرماه) در این استان و به مرکزیت رشت راه‌اندازی شد. قرار شد ما اسناد متعلق به حوزه گیلان و کتاب‌های این حوزه را که در شعبه اصلی سازمان در تهران مازاد است، به این شعبه انتقال بدهیم. کارهای مقدماتی مربوط به راه‌اندازی شعب استانی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در پنج استان دیگر شامل آذربایجان غربی، البرز، مرکزی، هرمزگان، اردبیل و کهگیلویه و بویراحمد هم انجام شده است. در واقع تفاهم‌نامه‌های مربوطه در همه استانها امضا شده و ما در حال ارزیابی مکان‌های در نظر گرفته شده برای این شعب هستیم و به نظرم در تابستان امسال همه این شعب راه‌اندازی می‌شوند.
* بحثی که در همین خصوص مطرح است، به نسخه‌ها و اسنادی برمی‌گردد که به دلیل نبود امکانات مرمت در برخی استانها، در خطر نابودی قرار دارند. از جمله اخیراً در بوشهر گفته شده اسنادی که بسیار هم حائز اهمیت است، به همین خاطر (کمبود امکانات مرمت) در معرض نابودی قرار گرفته و به ناچار روانه تهران شده‌اند. آیا برنامه‌ای برای تجهیز شعب استانی به این قبیل امکانات که عموماً در تهران متمرکز است، دارید؟
ما متناسب با هر استان، نوع سند و همچنین شرایط و امکاناتی که شعبه استانی ما دارند، اسناد و نسخه‌های خطی را در اختیارشان قرار می‌دهیم. در همین موردی که مثال زدید (بوشهر) علیرغم اینکه من در سفری به بوشهر با استاندار بوشهر در خصوص وضعیت ساختمان شعبه استانی کتابخانه ملی مذاکره کردم، ولی با توجه به وضعیت آب و هوایی این استان و قدمت ساختمان شعبه استانی ما در بوشهر، فعلاً کاری نمی‌توان انجام داد. البته ما مکاتبه کرده‌ایم که در صورتی که آنها نتوانند شرایطی فراهم کنند که از وارد شدن آسیب به این اسناد جلوگیری شود، قطعاً این اسناد از بوشهر خارج و به نزدیکترین استان یعنی استان فارس و یا در نهایت به تهران منتقل خواهند شد.
* چندی پیش از همکاری کتابخانه ملی با وزارت علوم برای راه‌اندازی «آرشیو وب ملی» با بودجه‌ای بالغ بر پنج میلیارد تومان خبر دادید. این پروژه الان در چه مرحله‌ای است؟
تولید اسناد الکترونیک در کشور به مراتب بیشتر از تولید اسنادی کاغذی است و از سوی دیگر سایت‌هایی که در حال تولید محتوا هستند، هر کدام برای خودشان آنها را بایگانی می‌کنند و لذا دسترسی به این اسناد خیلی سخت شده است. اگر این روند با این شتاب پیش برود، واقعاً 30 سال دیگر چه وضعیتی در دسترسی به این اسناد به وجود خواهد آمد؟ سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران همانطور که اسناد کاغذی را جمع‌آوری می‌کند، موظف است اسناد الکترونیک و دیجیتالی را هم جمع‌آوری کند و این تکلیفی است که به سازمان محول شده و معاون اول رئیس جمهور هم آن را به تمامی دستگاه‌های ابلاغ کرده است. ما امسال همایشی را با عنوان «آرشیو وب ملی» و با همکاری برخی از دانشگاه‌ها و وزارت علوم برگزار خواهیم کرد و در آنجا بستری که برای مدیریت آرشیو وب ملی در کشور لازم است، بررسی می‌شود. از سوی دیگر در سال 90 و در هفته پژوهش، تفاهم‌نامه‌ای در مرز 5 میلیارد و 200 میلیون تومان بین سازمان اسناد و کتابخانه ملی، دانشگاه مالک اشتر، وزارت علوم و سازمان گسترش و نوسازی وزارت صنعت، معدن و تجارت برای راه‌اندازی «آرشیو وب ملی» امضا شد که بر اساس آن ما بهره‌بردار طرح هستیم، دانشگاه مالک اشتر مجری این نرم‌افزار و وزارت علوم و سازمان گسترش و نوسازی وزارت صنعت، معدن و تجارت هم کارفرما و پشتیبان آن هستند. امیدوارم این طرح هم در آینده نزدیک به نتیجه برسد.
* در یک سال گذشته روند صدور فیپا سرعت گرفته و فکر می‌کنم فیپای کتاب الان دوروزه صادر می‌شود. ولی با توجه به اینکه بعضی از کارکنان بخش فیپا دورکار شده‌اند و طبیعتاً دسترسی آنها به اینترنت دشوار، صدور فیپا اندکی کُند شده است. بعضی ناشران هم گاهی از اینکه سایت فیپا برای ثبت درخواستهایشان باز نمی‌شود و مختل است، گلایه‌مند‌اند. چه برنامه‌ای برای بهبود این وضعیت دارید؟
این تکلیف دولت است که ما باید چند درصد از نیروهایمان را دورکار کنیم. آن بخش‌هایی از سازمان اسناد و کتابخانه ملی هم که می‌توانسته‌اند نیروهایشان را دورکار کنند، مشخص شده‌اند. اما مسئله این است که افرادی که در بخش فیپا دورکار شده‌اند، اصلاً ارتباط مستقیم با ناشر ندارند. ناشر درخواستش را برای کتابخانه ملی می‌فرستد و این درخواست‌ها از اینجا (مرکز) بین کسانی که در بخش فیپا کار می‌کنند، توزیع می‌شود، بررسی آن که تمام شد، دوباره کار به کتابخانه ملی برمی‌گردد و آنها (ناشران) پاسخ را از کتابخانه ملی دریافت می‌کنند نه از کارمندی که در منزل کارش را به صورت دورکار انجام می‌دهد. ولی اینکه بعضی مشکلات در سرعت اینترنت کشور ایجاد می‌شود و مسائل فنی به وجود می‌آید، باید با آن ساخت. امیدوارم شرایط بهتر شود ولی تمام تلاش ما این است که چنین اخلالی در مسیر ماموریت اتفاق نیفتد. نکته‌ای که باید به آن توجه داشت این است که ما از دو هفته تا 21 روز انتظار برای اخذ فیپا رسیده‌ایم به اینجا که اگر ناشری تا ساعت 10 صبح هر روز مدارک فیپای کتابش را بدون نقص و کاستی ارسال کند، ما تلاش می‌کنیم همان روز به او پاسخ دهیم و این اتفاق حداکثر تا فردای آن روز خواهد افتاد. حتی اگر بپذیریم مشکلاتی ناشی از دورکاری تعدادی از کارکنان برای صدور فیپای کتاب به وجود آمده، این درخواست توسط کارکنان مستقر در بخش فیپای کتابخانه ملی پاسخ داده می‌شود و ما به ناشران قول می‌دهیم مشکلی از این بابت برایشان به وجود نیاید.
* حدود یک ماه دیگر اجلاس جهانی کتابداری (ایفلا) در فنلاند برگزار می‌شود. قبلاً اعلام کرده بودید که دو مقاله از ایران در این کنگره ارائه خواهد شد. چه برنامه‌های دیگری برای حضور موثر کشورمان در ایفلا دارید؟
دو تشکیلات بین‌المللی وجود دارد که سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در آنها عضو است و حق رای هم دارد و لذا حق عضویت هم پرداخت می‌کند؛ یکی «ایکا» در حوزه سند و دیگری «ایفلا» در حوزه کتاب است. ایکا شاخه‌های فرعی هم دارد چنانکه آسیا و اقیانوسیه یک شعبه آن است و اخیراً ما هم در اجلاس مربوط به آن شرکت کردیم. ایفلا هم هر سال در یک کشور برگزار می‌شود که سال گذشته در پورتوریکو بود که با توجه به اینکه حضور در آن نیاز به ویزای ایالات متحده آمریکا داشت، آمریکا به ایران اجازه حضور نداد. این اجلاس امسال در فنلاند برگزار می‌شود که پیگیریها در این رابطه صورت گرفته و 3، 4 نفر از کتابخانه ملی در این کنگره حضور پیدا می‌کنند و با توجه به اینکه مجمع جهانی کتابخانه‌های ملی برگزار می‌شود و ما هم حق عضویت پرداخت می‌کنیم، باید رئیس سازمان هم در آن شرکت کند. ما می‌خواهیم حضوری فعال در مجامع بین‌المللی داشته باشیم؛ ما در حافظه جهانی هم حضور داریم که اجلاس آن چند ماه دیگر در کانادا برگزار می‌شود. همچنین بعد از ماه مبارک رمضان در اجلاس ایکا که در استرالیا برگزار می‌شود، حضور خواهیم یافت. ما تصمیم داریم از کمیسیون ملی یونسکو در تهران برای حضور اعضای کمیته حافظه جهانی یونسکو در ایران و برگزاری دوره آتی این اجلاس در ایران در سال 2013 دعوت کنیم. چرا که ما اخیراً دو اثر به کمیته حافظه جهانی ارسال کرده‌ایم و امیدواریم این دو اثر در این کمیته ثبت شوند.
* موضوع انتقال کتابخانه جرج جرداق متفکر مشهور مسیحی لبنانی به ایران به کجا رسید؟ یک سال پیش بود که او تمایل خود را برای فروش کتاب‌هایهاش اعلام کرده بود.
روزی که ما اعلام آمادگی کرده‌ایم برای تهیه این منابع، کتاب‌های بسیار خوبی در کتابخانه آقای جرج جرداق بود و بررسی‌های اولیه هم این مسئله را نشان می‌داد. برآورد اولیه ما از اعتبار لازم برای تهیه این کتاب‌ها 1.2 تا 1.5 میلیارد تومان بود و برای تهیه این اعتبار از شخص رئیس جمهور کتباً درخواست کردیم و مورد موافقت ایشان قرار گرفت و آقای رئیس جمهور این مورد را به وزیر ارشاد ابلاغ کردند که این رقم تامین بشود و وزیر محترم ارشاد هم آن را به معاونان زیرمجموعه خودش ارسال کرد. منتهی خلاصه مصاحبه‌هایی که صورت گرفت و پاسخ‌های غیرمکتوبی که تا الان به ما داده شده، این است که یا این پول را نداریم و یا این مسئله - خرید کتابخانه جرداق - ضرورتی ندارد. به هر حال آخرین خبری که ما داریم، این است که متاسفانه بخشی از این کتاب‌ها توسط دیگران خریداری شده است.
* منظورتان دلالان کتاب است؟
بعد از اینکه اعلام شد که این شخص می‌خواهد کتاب‌هایش را بفروشد، به هر حال کسانی که تمایل به آنها داشته‌اند از جمله تعدادی مجموعه‌دار، دست به کار شدند. ضمن اینکه خود آمریکا هم از خریداران این کتاب‌ها بوده است. اخیراً ما از رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در تونس که سفری به لبنان در پیش داشت، درخواست کردیم که یک بار دیگر از نزدیک این کتابخانه را بررسی و نتیجه ارزیابی‌اش را به ما اعلام کند که اگر کتاب‌های ارزشمندی همچنان در کتابخانه شخصی آقای جرج جرداق باقی مانده، ما کماکان خواستار آن هستیم وگرنه، دیگر نمی‌توان آن را به صورت مجموعه‌ای خریداری کرد بلکه باید موردی آن کتاب‌ها را خریداری کرد.
* سوالی هم درباره ساختمان سابق کتابخانه ملی در خیابان سی تیر تهران. آیا این ساختمان به موزه علم و فناوری اختصاص پیدا کرده و متولی آن از این پس وزارت علوم است یا وضعیت دیگری دارد؟
طبق توافق‌نامه‌ای که از قبل بوده، طبقه بالای این ساختمان به موزه علم و فناوری اختصاص پیدا کرده و طبقه همکف هم در اختیار سازمان اسناد و کتابخانه ملی قرار دارد. بر اساس آخرین مصوبه‌ای که شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب کرد، سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران مکلف شده که نمایشگاه دائمی فرهنگ و تمدن اسلامی - ایرانی را در این بخش برپا کند. در آینده هم وزات علوم این موزه را به یک ساختمان دیگر منتقل خواهد کرد چرا که ما طبقه دوم این ساختمان را هم برای گسترش نمایشگاه دائمی فرهنگ و تمدن اسلامی - ایرانی نیاز داریم. البته برپایی این نمایشگاه منوط به تصویب در هیئت امنای سازمان اسناد و کتابخانه ملی است.
* و سوال آخر؛ در دوره‌ای که آقای اشعری مسئولیت کتابخانه ملی را بر عهده داشت، آقای مصطفی رحماندوست مسئول کتابخانه مجازی کودک و نوجوان بود و اتفاقات خوبی هم آنجا در حوزه دیجیتالی کردن کتاب‌های این حوزه افتاد. ولی بعد از آن دیگر خبری از این پروژه نبوده است.
برعکس. این طرح خیلی وسیع شده و آقای مصطفی رحماندوست کماکان مشاور حوزه کودک و نوجوان سازمان اسناد و کتابخانه ملی است و سردبیری سایت مجازی کودک و نوجوان سازمان را بر عهده دارد و تاکنون هم به انتخاب ایشان بیش از 1000 عنوان کتاب کودک و نوجوان انتخاب و فایل اسکن شده آن روی سایت کتابخانه ملی قرار گرفته و این کار کماکان ادامه دارد. با توجه به مسئله مالکیت معنوی و لزوم رعایت کپی رایت نویسندگان که این اجازه را به ما نمی‌داد که فایل همه کتاب‌ها را اسکن کنیم و در دسترس عموم قرار دهیم، آقای رحماندوست تلاش کرده است مجوز انتشار فایل دیجیتالی بسیاری از کتاب‌ها را از خود نویسندگان بگیرد.
-----------------------
گفتگو از کمال صادقی
نظر شما