به دلیل اینکه دوره مشروطه، دوره ای پراز ابهام و گسست است، عوامل شکل گیری آن نیز متعدد و مختلف بیان گردیده است. آ نچه که در این بین مهم می نماید این است که معطوف کردن انقلاب مشروطه به مسائل سیاسی و اقتصادی درست نبوده وباید بدین نکته توجه داشت که مشروطه بر بستر عظیمی ازمسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رخ داده است.
اما برای بررسی دلایل زمینه ساز انقلاب مشروطه باید به دوره قاجار بازگشت وآن دوره را مورد تحلیل و واکاوی قرار داد. به دلیل تفاوت ماهوی ساختاری دوره قاجار با دیگر اعصار تاریخ ایران، دستگاه حاکمیت در درون خویش دچار یک تناقض گردیده و عدم تطابق عمل افراد با ساختار جدید، روند انقلاب مشروطه را تسریع بخشید.
تغییر جایگاه ایران در مبادلات بین المللی و تضعیف دستگاه حکومت بدون سنت شکنی درساختار منجر به ضرورت اصلاحات بنیادینی گردید که این امر خود را در قالب انقلاب مشروطه متجلی کرده است.
ماهیت استبدادی عصر ناصری و وجود نیروهای گریز ازمرکز که هیچ گاه تحکم را نپذیرفته و به دنبال انقلاب و شورش هستند، از دیگر عوامل زمینه ساز می باشد.
ترور ناصرالدین شاه و پس از آن روی کار آمدن مظفرالدین شاه با داشتن روحیه ای به دور از خشونت ازجمله عوامل دیگر می باشد. البته در وقوع انقلاب مشروطه نقش پر رنگ اقتصاد را نباید از نظر دور داشت زیرا معیشت جزء لاینکف زندگی اقشارمردم بوده و اگر دچار اختلال گردد نارضایتی و گاهی درادامه انقلاب و شورش را در پی دارد خواهد داشت.
در دوره قاجار نیز به دلیل واگذاری امتیازات بی حد و حصر هم چون ماجرای رژی، اعطای وام های کلان، سیطره بلژیکی ها بر گمرکات و ... نارضایتی مردم را تشدید کرده و روند شروع شده انقلاب را تسریع بخشید.
علاوه بر پاره ای عوامل داخلی که ذکر گردید، نباید تحولات سریع در حوزه های خارجی را نیز از نظر دور نگاه داشت. انقلاب روسیه، تحولات سریع ژاپن و شکست روسیه از ژاپن از جمله علل مازادی است که تاثیر بسزایی در وقوع مشروطه داشته است.
به هر روی انقلاب مشروطه یکی از مهم ترین رخدادهای تاریخی ایران است که تجارب و عبرت های گرانبهایی را برای آیندگان توانست رقم بزند.
گرچه مشروطه درانتها با شکست مواجه گردید اما منجر به شکل گیری نوع جدیدی از گفتمان در جامعه گردید وبرای نخستین بار جامعه را با مفاهیمی همچون آزادی، عدالت، قانون، استبداد و ... آشنا کرد و شاید همین جرقه های ابتدایی در مشروطه بود که بعدها منجربه شکل گیری انقلاباتی دیگر همچون انقلاب اسلامی ایران گردید.
نظر شما