نیمه پنهان معماری هخامنشی/ کشفیات جدید باستان شناختی درتخت جمشید

به گزارش خبرنگار مهر، شاهکار معماری ایران وجهان در چند وقت اخیر میزبان گروهی از باستان شناسان وپژوهشگران ایرانی بود که در ضلع جنوبی تخت گاه تخت جمشید نسبت به کاوش آب راهه های این مجموعه فعالیت می کردند.

این کاوشهای کم نظیر که نتایج درخشانی را برای گروه کاوش در پی داشت، باعث خواهد شد که آبهای سطح تخت گاه تخت جمشید بعد از 2500 سال از مسیر باستانی خودش خارج شود.

سرپرست تیم کاوش آبراهه های تخت جمشید در این خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر به تشریح روند کاوشهای اخیر این تیم و نتایج و دستاوردهای آن پرداخت.

علی اسدی باستان شناس پایگاه پارسه ـ پاسارگاد وسرپرست گروه کاوش گفت: موضوعی که باعث شد امسال کاوش آب راه های تخت جمشید را داشته باشیم این بود که از چند سال پیش آب گرفتگی سطح برخی از کاخ های تخت جمشید موجب بروز برخی مشکلات در این مجموعه شده بود.

وی با اشاره به اینکه در فصول بارندگی حجم زیادی آب در سطح کاخهای تخت جمشید جمع می شود، بیان کرد: تاکنون روشی که برای تخلیه این آبها در نظر گرفته میشد این بود که با گذاشتن پمپ در بخشهایی از کانالهای زیرزمینی تخت جمشید که قبلا کاوش شده بود، آب جمع شده در آبراهه ها از مسیری به بیرون از تخت گاه هدایت می شد. ولی مسئله آب گرفتگی در فصلهایی که بارندگی خیلی شدید بود و پمپها جوابگوی کشیدن آب نبودند شدت پیدا می کرد و برخی مواقع شاهد آب گرفتگی شدید سطح کاخ ها بودیم به صورتیکه تا چندین روز سطح کاخ ها را آب فرا می گرفت و خود این امر باعث آسیب رسیدن پای ستونها، سنگها و کفهای اصلی دوره هخامنشی می شد.

سرپرست تیم کاوش آبراهه های تخت جمشید با بیان اینکه به همین خاطر از حدود سه سال پیش با تاکید مدیریت پایگاه پارسه ، کاوش بخش انتهایی آب راه های تخت جمشید را برای رفع مشکل مذکور مد نظر قرار دادیم، گفت: بخشهایی از آبراهه های زیر تخت گاه تختجمشید، سالها پیش یعنی از زمان شروع کاوشهای این محوطه کاوش و این آبراهه ها خالی شده بود و قمست عمده ای نیز بین سالهای 81 تا 87 بوسیله گروه باستان شناسی پایگاه پارسه -پاسارگاد و با هدف شناخت باستانشناسانه آبراهه ها و رفع معضل آبگرفتگی سطح مجموعه انجام شد و تنها بخش انتهایی آب راه ها باز مانده بود یعنی قسمتی که در امتداد خروجی آبراهه ها و در ضلع جنوبی تختگاه قرار دارد، باز مانده بود.

اهداف کاوش

اسدی تصریح کرد: با توجه به اینکه در این بخش حجم زیادی از خاکهای کاوشهای پیشین ریخته شده بود، هدف اصلی ما باز کردن مسیری برای رفع معضل آب گرفتگی داخل کانالها و سطح کاخها بود.

وی اضافه کرد: هدف دیگر آگاهی از وضعیت ضلع جنوبی تخت گاه تخت جمشید بود، با توجه به اینکه از حدود 70 یا 80 سال پیش که کاوشهای تخت جمشید شروع شده بود، حجم زیادی از خاک کاوشهای پیشین را در ضلح جنوبی ریخته بودند و ما به هر حال آگاهی چندانی از اینکه این ضلع در دوره هخامنشی چه وضعیتی داشته را نداشتیم.

سرپرست تیم کاوش آبراهه های تخت جمشید عنوان کرد: در این پروژه کاوش، ما تصمیم گرفتیم مسیری را در ضلع جنوبی تخت گاه و در امتداد خروجی کانالها کاوش کنیم که هم در واقع بتوانیم راه خروج آب زیرزمینی در کانالها را باز کنیم و هم اینکه آگاهی باستان شناختانه نسبت به ضلع جنوبی تخت گاه تخت جمشید پیدا کنیم به همین خاطر در راستای روند کاوش یک کارگاه طولی به طول 80 متر در امتداد خروجی آبراهه ها واقع در ضلع جنوب شرق تخت گاه به سمت جنوب ایجاد شد. این کارگاه در واقع تمامی طول شمالی ـ جنوبی خاکهای انبار شده از کاوشهای پیشین ریخته شده را در بر می گرفت.

اسدی با اشاره به روند کاوش و فعالیت در این کارگاه نیز بیان کرد: ما باید این کارگاه را به عمق حداقل پنج تا شش متر پائین می رفتیم تا بتوانیم مسیری را به عرض حداقل دو متر باز کنیم تا بتوان از این مسیر به صورت اضطراری برای خروج آبها استفاده کنیم.

کشف کانالهای آب

وی گفت: در حین انجام این پروژه علاوه بر پیدا کردن بخشهایی از کانالی که در امتداد خروجی آب راه ها قرار داشت، آثاری از چند کانال دیگری نیز پیدا شد.

اسدی توضیح داد: اولین کانال به فاصلع 40 متر پس از خروجی اصلی کانالها قرار کرفته بود که جهت آن متفاوت است با جهتی که از کانالی که از خود خروجی ها امتداد دارد.

سرپرست تیم کاوش آبراهه های تخت جمشید ادامه داد: کانال دیگر در فاصله 50 و 60 متری است که این هم سازه ای است که با ویژگیهای هخامنشی ساخته شده و به جز این دو، بخشهایی از سازه ای که با شفته آهک ساخته شده را نیز شناسایی کردیم و بخشی از یک بنایی که با لاشه سنگ ساخته شده در منتها علیه جنوبی کارگاه کاوش نیز شناسایی شد.

اسدی تاکید کرد: مجموعه آثاری که پیدا شده بیانگر این است که ما در دوره هخامنشی ساختارهای متعددی در ضلع جنوبی تخت گاه تخت جمشید داشتیم، این ساختارها عمدتا در ارتباط با انتقال آب است، با توجه به اینکه حداقل سه مورد از آنها کانالهای آب هستند و به جز کانالی که آب راه های زیرزمینی را تخلیه می کرده، دو کانال دیگر نیز داریم که برای تخلیه آب دره ای است که در ضلع جنوبی تخت گاه قرار دارد ساخته شده و آبهای حاصل از بارندگی این بخش را از حاشیه ضلعه جنوبی هدایت میکرده است.

وی اضافه کرد: فعلا احتمال می دهیم این کانالها در نهایت با یکدیگر ارتباط داشته اند و شاید در ارتباط با پردیس ها وباغ هایی باشند که در این بخش از مجموعه تخت جمشید قرار داشته هرچند اثبات این امر مستلزم آن است که بتوانیم کاوشها را ادامه دهیم و امیدواریم با ادامه کاوشها در فصلهای آینده بتوانیم سیستم و نظام این کانالهای آب را در ضلع جنوبی تخت گاه بهتر شناسایی کرده و اطلاعات بیشتری از تخت گاه تخت جمشید و اطراف آن در دوره هخامنشی به دست بیاوریم. همچنین با تکمیل مطالعات لایه نگاری کاوش انجام شده بویژه در کارگاههایی که تا خاک بکر ادامه داده شده اند، میتوان اطلاعت مهمی از دوره های احتمالی استقراری پس از هخامنشی در ضلع جنوبی تختگاه بدست آورد.

نیمه پنهان مهندسی و معماری دقیق تخت گاه تخت جمشید

سرپرست تیم کاوش آبراهه های تخت جمشید تصریح کرد: در واقع کانالهای زیرزمینی تخت گاه تخت جمشید بخشی است که عمده مردم از آن هیچ اطلاعی ندارند و ما می توانیم آن را نیمه پنهان مهندسی و معماری دقیق تخت گاه تخت جمشید به حساب آوریم.

وی گفت: به واقع اگر روزی این امکان ایجاد شود که مردم بتوانند بخشهایی از کانال را بازدید کنند با ابعاد جدید از معماری و مهندسی بسیار دقیق دوره هخامنشی آشنا خواهند شد و اینکه آنها چقدر دوراندیشی داشه اند و پیش بینی چیزهای مختلفی را در معماری انجام داده اند.

اسدی تصریح کرد: از این رو شناخت تخت جمشید از شناخت کاخهایی که روی سطح آن قرار دارد فراتر می رود و ما با یک نظام کامل معماری که شامل همه چیز می شویم مواجه هستیم که کانالهای تخلیه آب بخش مهمی از آن است.

وی با اشاره به اینکه این کانالها حجم وسیعی را شکل می دهند که بیش از دو هزار متر طول دارد، بیان کرد: این کانالها تمامی زیر سطح کاخهای تخت جمشید را با شبکه دقیق ومنظمی به هم پیوند داده است.

اسدی توضیح داد: در دوره هخامنشی به این صورت بوده که لوله های سفالی در داخل دیوارهای بناها و کاخها قرار داشته و آب پشت بامها به داخل این لوله ها هدایت میشده و این لوله های سفالی از داخل دیوارها مستقیما به زیرکاخها به داخل کانالهای زیرزمینی متصل بوده اند و آبها را از پشت بام به کانالهای مذکور هدایت می کردند.

وی ادامه داد: شبکه این کانال ها به سمت گوشه جنوب شرقی تخت گاه هدایت و آبهای جاری در کانال ها از این قسمت خارج میشده است.

وی در مورد حجم کاوشهایی که طی این مدت صورت گرفت نیز بیان کرد: حجم کاری که انجام شده بسیار بزرگ بود زیرا ما مجبور بودیم پس از برش حجم بزرگی از خاک کاوشهای پیشین تخت جمشید که در ضلع جنوبی تختگاه ریخته شده بود ، لایه های دست نخورده زیر آن را مورد کاوش قرار دهیم.

سرپرست تیم کاوش آبراهه های تخت جمشید عنوان کرد: با کاوش لایه های زیرین که دست نخورده بود ما توانستیم مجموعه ای از کانالهای مذکور را شناسایی کنیم.

وی توضیح داد: بسیاری از موادی که در کاوشهای پیشین بیرون ریخته شده بود مثل سنگهایی که دارای نقش و مربوط به کاخهای مختلف تخت جمشید از جمله صدستون هستند در حین عملیات کاوش یدست آمده که برخی از آنها قابل قطعه یابی و نصب در جای اصلی شان است.

سرپرست تیم کاوش آبراهه های تخت جمشید اعلام کرد: مهمترین نتیجه عملی کاوش ها این است که با باز شدن مسیر کانالها می توانیم امیدوار باشیم آبهای سطح تخت گاه تخت جمشید بعد از بیش از 2500 سال دوباره از مسیر باستانی خودش خارج می شود و از سیستم و نظام دوره هخامنشی برای دفع آبهای سطحی تخت گاه تخت جمشید استفاده خواهد شد..

کاوشهای آینده

اسدی تاکید کرد: اگر مشکل بودجه پیش نیاید امیدواریم بتوانیم در سالهای آینده با ادامه کاوش در ضلع جنوبی امتداد کانالهایی که در این فصل شناسایی شده را پیگیری و بتوانیم اطلاعاتمان را از این بخش کامل کنیم.

وی گفت: کاوش در این بخشها می تواند مستندات و شواهد را برای اثبات وجود باغها و پردیسهای اطراف تخت گاه تخت جمشید بیشتر کند.

...................................

عکس: محسن تورع

گزارش: هژیر فتحی