آینده انرژی ژاپن و تحولات خاور میانه

 آینده انرژی زاپن و خاور میانه

در مارس 2011 درکشور ژاپن زمین لرزه شدیدی به وقوع پیوست. زمین لرزه و سونامی باعث آسیب به سه رآکتور در نیروگاه هسته ای فوکوشیما داییچی و خارج شدن یک سوم برق از مدار گردید. پیشرفت ژاپن برای بهبود اوضاع طی یک سال قابل توجه بود. با این حال هزینه بازسازی سرسام آوربوده است.

در طول سه دهه گذشته ژاپن قدمهای مهمی را در کاهش وابستگی به سوخت های فسیلی و متنوع کردن منابع تامین آن در خارج از سرزمینش برداشته است. با این وجود زغال سنگ، نفت و گاز طبیعی سهم خودشان را به عنوان منابع اصلی تامین سوخت این کشورحفظ نموده اند.

ژاپن پس از آمریکا و چین بزرگترین وارد کننده نفت در جهان می باشد. این کشورهمچنین بزرگترین واردکننده ال ان جی در دنیاست. تامین انرژی این کشور از خاورمیانه و به خصوص منطقه خلیج فارس نقش مهمی را در رفاه اقتصادی ژاپن ایفا می نماید.

خاورمیانه تامین کننده 87٪ نفت ژاپن است. به طور سنتی، خاورمیانه منبع عمده تامین کننده ال ان جی موردنیاز این کشور می با شد. برای مثال شرکت نیروگاههای برق توکیو )   TEPCO) حدود 30٪ ال ان جی مورد نیازش را از قطر و ابوظبی تامین کرده است. در سال 2011 نیز،  60 ٪ال ان جی موردنیاز شرکت برق کوبو از قطر تامین شده است.

ژاپن و خاورمیانه پس از فاجعه فوکوشیما

فاجعه فوکوشیما و چالش های ناشی از آن باعث توجه دوباره ژاپن به خاورمیانه گردید. مقامات ژاپنی با جدیت به دنبال حصول اطمینان از نیاز های فعلی و آینده هیدروکربنی کشورشان می باشند. پائیز گذشته  وزیر اقتصاد، تجارت و صنایع ژاپن از کشورهای امارات وعربستان سعودی برای تامین پایدار نفت خام مورد نیاز کشورش تضمین هایی گرفت. همچنین دوطرف توافق نمودند برای عقد قرار داد تجارت آزاد در اسرع وقت گفتگو هایشان را از سر گیرند.

در ژانویه گذشته کویچیرو گمبا وزیرخارجه ژاپن در یک سفر هشت روزه به کشورهای قطر، امارات، عربستان و ترکیه رفته  و در خصوص مسائل منطقه ای و انرژی با مسئولان این کشورها گفتگو نمود. مقامات ژاپنی همچنین بر جلوگیری از برخورد نظامی با برنامه هسته ای ایران تاکید می کنند. هرچند نقش ژاپن در خصوص پرونده هسته ای ایران محدود و بحث برانگیز است.

در بخش تجاری شرکای تجاری خاورمیانه ای ژاپن به خصوص کشورهای شورای همکاری خلیج فارس همواره به درخواست های این کشور پاسخ مثبت داده اند. سال گذشته کویت پنج میلیون بشکه نفت برای بهبود وضع اقتصادی ژاپن هدیه داد. در پاسخ به درخواست رسمی وزیر خارجه ژاپن در بازدید از قطر این کشورموافقت کرد مقدار بیشتری ال ان جی به ژاپن صادر کند. در واقع قطر بزرگترین صادر کننده ال ان جی به ژاپن می باشد.

در خلال ملاقات رادانو وزیر تجارت ژاپن در ماه می با علی النعیمی وزیر نفت عربستان، این مقام عربستانی تاکید کرد که ژاپن می تواند برای عرضه بلند مدت نفت روی این کشورحساب کند. در مجموع سال گذشته شاهد تغییر در جریان تجاری و موازنه تجاری بین ژاپن و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بوده ایم. در طول دهه گذشته قطر شریک تجاری ناچیزی برای ژاپن بوده، ولی هم اکنون به سومین صادر کننده محصول به ژاپن تبدیل شده است و این به دلیل رشد سریع تولید ال ان جی و عرضه آن توسط این کشوراست. درواقع مقدار زیادی از کسری 32 میلیارد دلاری ژاپن در سال 2011 در نتیجه افزایش 33در صدی واردات نفت و دیگر محصولات از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس بوده است.

ژاپن پس از وضعیت اضطراری در فوکوشیما، تاثیرات فزاینده ای بر بازار جهانی ال ان جی داشته است. قطر نیز با استفاده از این موقعیت آمادگی خود را برای تامین ال ان جی ژاپن اعلام نموده است. تلاش قطر برای تامین ال ان جی ژاپن نه تنها تلاش این کشوربرای ایجاد رابطه بلند مدت تجاری با ژاپن بوده بلکه این اقدام حرکت برای تثبیت موقعیتش به عنوان عرضه کنند ه ال ان جی در آسیاست. 

ناامنی انرژی ژاپن : فشار در چند جبهه

تحولات سالهای گذشته نشان می دهد که ژاپن همچنان بر واردات انرژی از خاورمیانه ادامه داده و با چالش ناشی از اختلالات عرضه و بالا و پایین شدن قیمت ها روبرو می باشد. هرچند ژاپن بیشتر ال ان جی مورد نیازش را از آسیا خریداری می نماید ولی قیمت آن با قیمت نفت خام درنوسان می باشد. بنابراین وقتی قیمت نفت خام در واکنش به بی ثباتی در خاور میانه بالا برود قیمت ال ان جی نیز بیشتر خواهد شد. علاوه براین تقاضای فزاینده ژاپن برای واردات نفت خام، نفت کوره و ال ان جی برای استفاده در نیروگاه ها، این کشوررا در معرض شوک های قیمتی و عرضه سوخت قرار داد.

تحریم های اقتصادی غرب علیه ایران و خطر مقابله نظامی باعث تشدید مشکل ژاپن شده است. در فوریه 2012 ژاپن خرید نفت از ایران را به میزان 3/27٪ نسبت به ماه گذشته کاهش داد. ولی واردات این محصول درآن کشور8/1 ٪ افزایش یافت. درماه مارس ژاپن از جریمه های ناشی از عدم تحریم به مدت 180 روز معاف گردید. در نتیجه ژاپن به  خرید نفت ازایران ادامه داده ولی میزان آن را کاهش داد. در مجموع متنوع کردن عرضه کنندگان و سیاست کاهش ریسک فقط توانائی دور کردن تهدید ناشی از کمبود و نوسانات قیمت انرژی را برای ژاپن به همراه داشته است.

گزینه های نسل آینده انرژی ها و محدودیت های آن

با توجه به اتکای ژاپن به سوخت های فسیلی وارداتی تا چه میزان این وضعیت پایدار خواهد بود؟ تا چه میزان کارخانه های تولید کننده انرژی در ژاپن با عنایت به میزان اتکای آن به سوخت های فسیلی گران قیمت پایدار خواهد بود؟ آیا ژاپن به عصر پسا هسته ای قدم گذاشته است؟

تاکنون ژاپن انعطاف قابل ملاحظه و چابکی خوبی برای عبور از چالش اقتصاد بدون انرژی هسته ای نشان  داده است. البته در کوتاه مدت نگرش ژاپن نسبت به جایگزینی سوخت تغییر نخواهد کرد.

سیاست جدید انرژی ژاپن به احتمال زیاد در ماه جولای منتشر خواهد شد و نقش ال ان جی در سبد مصرفی سوخت آن کشورافزایش خواهد یافت.

در طول چند سال گذشته ظرفیت ال ان جی در جهان افزایش یافته است. اندونزی، مالزی، استرالیا و الجزایر نیز به عنوان صادر کنندگان ال ان جی مطرح شده اند. به تازگی روسیه، یمن و پرو نیز به عنوان عرضه کنندگان این محصول مطرح شده اند. موزامبیک و تانزانیا نیز به دنبال پیوستن به این بازار هستند. این احتمال وجود دارد که استرالیا به دلیل نزدیکی جغرافیایی که یک مزیت نسبی برای عرضه ال ان جی به ژاپن و دیگر کشورهای آسیایی است گوی سبقت را از قطر برباید.

در بخش عرضه کنندگان، اندونزی صادرات ال ان جی را به شرکت های ژاپنی به دلیل رشد تقاضای داخلی این محصول کاهش داد.در قطر توسعه ظرفیت تولید گاز مایع در حال حاضرمتوقف شده و قطرمشغول تنوع بخشی در سرمایه گذاری در بخش هایی غیر از ال ان جی می باشد. ازطرفی ظرفیت های جدید استرالیا و شمال آفریقا برای عرضه این محصول زمان بر است. دربخش تقاضا بازار ال ان جی آسیا در حال حاضر بیشترین متقاضی این محصول می باشد و بازار این محصول در این منطقه در حال رشد و توسعه است. تقاضای ال ان جی ازسوی چین، هند و تایوان در حال افزایش است در چند سال آینده اندونزی، ویتنام، مالزی وسنگاپور به دنبال وارد کردن این محصول خواهند بود.انتظار می رود سهم خاورمیانه در تولید ال ان جی در بلند مدت افزایش یابد. همچنین خریداران جدید ی در کوتاه مدت وارد این بازار خواهند شد. در واقع، به استثنای قطر، بقیه اعضای شورای همکاری خلیج فارس ممکن است به وارد کننده این محصول تبدیل شوند. البته برای مواجهه با این چالش خریداران ژاپنی بیکار ننشسته اند. برای مثال دوشرکت بزرگ ژاپنی به نام میتسوبیشی و میتسوئی که روی هم دو سوم واردات این محصول را در ژاپن به خود اختصاص داده اند اقدام به خریداری سهام پروژه های ال ان جی در غرب استرالیا کرده اند. میتسوبیشی مانند شرکت ها ی چینی، آمریکایی و کره جنوبی در تلاش است با نزدیک شدن به شرکت رویال داچ شل روی عرضه بیشتر ال ان جی تاثیر گذارد. با این وجود ژاپن برای تدوین سیاست ملی انرژی با سوالات و ابهامات مختلفی مواجه می باشد: آیا اکتشافات گازی در شرق آفریقا فرصت هایی را برای عرضه این محصول ایجاد خواهد کرد؟ آیا چین و هند که اخیرا شروع به وارد کردن ال ان جی کرده اند برای سرمایه گذاری در این بخش آمادگی دارند؟ خریداران ال ان جی به چه میزان و با چه سرعتی وارد با زار این محصول می گردند؟ آیا برای ژاپن امکان ذخیره سازی و تو سعه و پالایش نفت وجود دارد  و آیا این کشور می تواند از حجم بالایی از ال ان جی برای تولید نیرو استفاده نماید؟

نتیجه گیری:

استراتژی انرژی ژاپن در سال 2006 برای افزایش سهم انرژی هسته ای در ترکیب انرژی های مصرفی به میزان 40٪ تا سال 2030 تاکید می کرد. به دنبال فاجعه اتمی فوکوشیما، دولت ژاپن در اکتبر 2011 سیاست های کلی انرژی را به تصویب رساند که سهم انرژی هسته ای را در سبد انرژی مصرفی آن کشور کاهش می داد ونخست وزیر این کشور متعهد گردید برای کاهش تدریجی وابستگی ژاپن به انرژی هسته ای تلاش کند. در مجموع ژاپن برای حفظ رقابت اقتصادی در کوتاه مدت و میان مدت نیازمند توسعه ظرفیت تولید انرژی می باشد که بیشتر آن از نفت خام و ال ان جی  تغذیه خواهد شد. در نتیجه خواهی، نخواهی وابستگی ژاپن به تحولات خاورمیانه حفظ خواهد شد.

---------------------------------------------------------------

نویسنده:جان کلابریس، استاد دانشگاه واشنگتن

موسسه خاور میانه ،  11ژوئن 2012

ترجمه و تلخیص: مهدی پورحسنی