پیامدهای تمدنی شکست از روسها در زمان عباس میرزا

عباس میرزا به خاطر ناکامی قشون ایران دربرابر روس از "ژوبر" می‎پرسد: "چه قدرتی است که شما برتری و مزیتی را که نسبت به ما دارید عطا می‎کند؟علت ترقی روز افزون و ضعف مداوم ما چیست؟ شما فنون حکومت کردن، پیروز شدن و استفاده کردن از کلیه قوا و استعدادهای بشری را به خوبی می‏دانید، حال آن که ما-چنین می‏نماید- در جهل غوطه وریم، در بی خبری و غفلت نشوو نما می‎کنیم و هرگز به آینده نمی‏اندیشیم. آیا مشرق زمین از لحاظ جمعیت، حاصلخیزی، ثروت کمتر از اروپا است؟ و آیا اشعه خورشید، که قبل از رسیدن به شما برما می‏تابد، تأثیرات مفیدشان روی سرما کمتر است؟ و یا آن که در درگاه قادر متعال که مراحمش بر بسیط زمین گسترده است، شما مقرب‏تر از ما هستید؟ من که نمی‎توانم چنین امری را قبول کنم. اجنبی، حرف بزن، با من بازگوی که برای بیدار کردن ایرانیان از خواب غفلت چه باید کرد؟ آیا مانند تزار روسیه که تاج و تخت خود را ترک گفته، به بازدید شهرهای شما آمد، من هم باید ایران و تمام این دستگاه قدرت را ترک کنم؟ یا آن که باید دست به دامان حکیمی مدبر و عاقل زده از وی بخواهم تا آنچه را برای مملکت‏داری لازم است به من بیاموز."

شکل گیری نیازهای جدید ایرانیان در حوزه نظامی با توجه به ضعف قشون ایران در برابر روس‏ها و ناکارآمدی قواعد قدیم حاکم بر قشون ایران و وارد آمدن ضربات متعدد بر ایرانیان از این راه و از سوی دیگر جاذبه‏های قدرت ناشی از به کارگیری تکنیک‏های جدید در نزد دولت‏های اروپایی که در قالب فنون و صنایع متجلی می‏شد، ایرانیان را نسبت به اخذ فنون و صنایع رایج در غرب ترغیب می‎کرد. شوق و نیاز ایرانیان به محصولات تمدن جدید که در نتیجه مواجهه ایرانیان با غرب ایجاد شده بود، اقدام حاکمان و دولتمردان جامعه ایران را به منظور پرکردن فاصله میان جامعه خود و دولت‏های اروپایی را در پی داشت.

از آنجا که آغاز برخورد ایرانیان با تمدن جدید غرب از راه وجه قهری آن بود، نخستین اقدام‎های حاکمان جامعه ایران بنا به اضطرار پیش آمده در زمینه تأمین ابزار و ادوات جنگی و تاکتیک‏های نوین نظامی شکل گرفت.

از این رو تلاش‏ها برای حضور هیئت‏های نظامی اروپایی در ایران آغاز شد. همان طور که در قسمت گذشته نیز به آن پرداخته شد، با انعقاد معاهده "فین کن اشتاین" میان ایران و فرانسه، هیئت نظامی فرانسه به سرپرستی ژنرال "گاردان" به منظور ارایه خدمات نظامی به قشون ایران در برابر روسیه و همچنین بررسی شرایط ایران برای حمله به هندوستان ازجانب ناپلئون به ایران فرستاده شد. جدای از پرداختن به جنبه اخیر، مأموریت این هیأت حضور ژنرال گاردان و همراهانش در ایران همراه با ارایه خدماتی از جانب ایشان برای قشون ایران بود. پس از سست شدن روابط ایران و فرانسه، و بازگشت هیأت فرانسوی از ایران، به علت تداوم نیاز ایران در حوزه نظامی، هیأت‏های نظامی انگلستان جایگزین هیأت فرانسوی شد.