حساسیتهای مردم در امر به معروف و نهی از منکر، نماد سرمایه اجتماعی

سردار بهمن کارگرهمزمان با نزدیک شدن به هفته گرامیداشت نیروی انتظامی، در یاداشتی به تشریح چگونگی انتخاب شعار هفته ناجا در سال 91 پرداخت. در این یادداشت آمده است:

سرمایه اجتماعی؛ اساس اقتدار پلیس است و این نشان از توجه ویژه هیئت رئیسه و سیاست گزاران سازمان به مقوله اقتدار نرم است. در تفاوت قدرت و اقتدار گفته اند که اقتدار قدرتی است مبتنی بر قانون و دارای مشروعیت است و اقتدار نرم، هوشمندی در اتکا بر تمایل و همراهی افکار عمومی برای مشارکت مردمی با پلیس بعنوان نماد قانون و حاکمیت برای اجرای ماموریت ها می باشد. امروز سرمایه اجتماعی به عنوان ضلع سوم و مکمل سرمایه انسانی و سرمایه مادی و جهت دهنده آنها شناخته می شود.

 سرمایه اجتماعی علاوه بر اینکه اجزاء و بخش های مختلف جامعه را به یکدیگر پیونده می دهد،‌ موجب روانی گردش امور اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی یک جامعه می شود و فقدان آن، حیات اجتماعی را سخت، شکننده، کم دوام و پرهزینه خواهد کرد. سرمایه اجتماعی، بر عناصر ارتباطات اجتماعی، کارآمدی پلیس، اعتماد عمومی و نهایتا مشارکت مردمی استوار است.

سرمایه اجتماعی، از ویژگی خود تقویتی برخوردار است به این معنا که با بهره برداری از آن، سرمایه اجتماعی مجددا ارتقاء و افزایش می یابد. هنگامی که تعاملات افزایش می یابد، ارتباط دوسویه بین مردم و سازمانها موجب تولید اعتماد، اطمینان و توانمندی می شود آن چنان که عدم این نوع ارتباط، به فرسایش و کاهش سرمایه اجتماعی منجر می شود.

دولت ها به عنوان متولیان تامین امنیت، ناگزیر باید از نظارت و آمریت خویش کاسته و در عرصه امنیت داخلی به سوی اعمال سلطه اقناعی گام بردارند.

 بر این اساس، امنیت اجتماعی، یک تولید اجتماعی است که نتیجه تعامل افراد جامعه در بین خود، از یک سو و در رابطه با حاکمیت از سوی دیگر می باشد، بنابراین در مطالعات نرم افزاری امنیت، بررسی تقاضاهای مردم، سیر تکوین و شکل گیری آن و پایگاه اجتماعی و مطالبات، از اهمیت بالایی برخوردار است. در رویکرد دینی، میزان امر به معروف و نهی از منکر در درون امت اسلامی همان مشارکت فعال در سرنوشت اجتماعی است که اندیشمندان علوم اجتماعی امروز نام سرمایه اجتماعی بر آن نهاده اند.

امر به معروف و نهی از منکر به مثابه مکانیسمی است که موجب همگانی سازی مقوله امنیت برای حفظ سلامت اجتماعی، کارآمدی و شایسته سالاری مسئولان و نیز آرامش و امنیت آحاد جامعه می شود. امیرمومنان علی (ع) در نامه 47 خود درباره امر به معروف و نهی از منکر می فرمایند: بر شما باد که با هم وابستگی و دوستی داشته باشید، به هم ببخشائید و از پشت کردن به یکدیگر و جدایی از هم بترسید، امر به معروف و نهی از منکر را رها نکنید که بد کردارانتان بر شما مسلط می شوند پس از آن دعا می کنید، اجابت نمی شود. 

امام محمد باقر(ع) در مقام کارکرد این فریضه الهی می فرمایند: امر به معروف و نهی از منکر روش پیامبران و شیوه مردان نیک است فریضه ای بزرگ است که دیگر فرایض به واسطه آن برپا داشته می شود و به وسیله آن امنیت در راه ها و شهر ها تحقق می یابد و راه درآمدها حلال می شود و حقوق مردم به آنها می رسد و زمین آباد می گردد و از دشمنان انتقام گرفته می شود و امر شریعت پا برجا می شود.

استفاده از قدرت سخت به نوبه خود از دامنه و شمول افراد مورد نیاز جهت عینی و اجرایی شدن قدرت می کاهد در نتیجه در این نگاه سخت افزارانه به امنیت، مقوله تهدید برجسته می شود و چون نقطه اتکاء دولت عمومیت ندارد، نگاه پلیسی به مسائل اجتماعی حاکم گردیده و بخش اعظم هزینه ها امنیتی می شود. بدون تردید در شرایط اجتماعی نوین، انتظام و امنیت، حاصل اراده و تلاش و مشارکت آگاهانه آحاد افراد جامعه و نیز نهادهای جمعی و اجتماعی برآمده از جامعه است، در غیر این صورت روابط گفتمانی بیشتر خصلت کنایه ای و گلایه ای به خود می گیرد و عمدتا پیرامون قدرت، حیله، تزویر، فساد، پیمان شکنی، باند بازی، جعل، اختلاس و غیره دور می زند.

واضح است که در چنین وضعیتی اگر نظم و امنیتی هم وجود داشته باشد، نظم و امنیتی پایدار، پویا و فراگیر نخواهد بود؛ چنین نظم و امنیتی قرین با احساس امنیت نمی شود زیرا تهی از اعتماد اجتماعی متقابل و مغایر با مفهوم تعاون، طراوت و نشاط اجتماعی است.