رفتار پيامبرگونه امام رضا (ع) از عوامل شهادت وي بود

ابوالحسن علي بن موسي (ع) ملقب به "رضا" امام هشتم از ائمه اثني عشر( ع)  و دهمين معصوم از چهارده معصوم (ع) است كه تولد آن حضرت را سال هاي  148 و 153 ق و ماه تولد ايشان را ذوالحجه يا ذوالقعده يا ربيع الاول گفته اند . 

شخصيت علمي و اخلاقي آن بزرگوار

شخصيت ملكوتي ، مقام شامخ ، زهد اخلاق حضرت رضا (ع) و اعتقاد شيعيان به او سبب شد كه نه تنها در مدينه بلكه در سراسر دنياي اسلام به عنوان بزرگترين و محبوبترين فرد خاندان رسول اكرم (ص) مورد قبول عامه باشد و مسلمانان او را بزرگترين پيشواي دين بشناسند و نامش را با صلوات و تقديس ببرند.

بيست و چند سال نداشت كه در مسجد رسول الله (ص) به فتوي مي نشست . علم او بسيار ، رفتارش پيامبرگونه و حلم ، رأفت و احسانش شامل خاص و عام مي شد . كسي را با عمل و سخن خود نمي آزرد، تا حرف مخاطب تمام نمي شد سخنش را قطع نمي كرد. هيچ حاجتمندي را مأيوس باز نمي گرداند. شبها كم مي خوابيد و قرآن بسيار مي خواند. شبهاي تاريك در مدينه مي گشت و مستمندان را كمك مي كرد. نظافت را در هر حال رعايت مي كرد و عطر بسيار بكار مي برد. عادتاً جامه ارزان و خشن مي پوشيد ولي در مجالس و براي ملاقاتها و پذيرائيها لباس فاخر در بر مي كرد. غذا را اندك مي خورد و سفره اش رنگين نبود. در هر فرصتي مردم مسلمان را به وظايف خود آگاه مي كرد...

علل تحميل ولايتعهدي به امام رضا (ع)

الف ) پس از قتل امين ، برادر مأمون، اوضاع عراق و شام سخت آشفته بود و در ميان بني عباس فرد برجسته اي كه مورد قبول و رضايت همگان باشد وجود نداشت . در يمن ، كوفه ، بصره ، بغداد و ايران عامه مردم از زمان منصور به بعد، آن انتظاري را كه از خلافت بني عباس داشتند در نيافتند، زيرا مردم تشنه عدل و داد و اسلام واقعي بودند. از اين رو چشمها و دلها نگران و منتظر خاندان علي (ع) بودند و اميدها و آرزوهاي خود را به افراد برجسته و متقي اين خاندان بسته بودند.

فضل و مأمون  با مشاهده اوضاع نابسامان شهرهاي مهم و شورش مردم به اين نكته پي برده بودند و مي خواستند با انتخاب فرد برجسته و ممتازي از خاندان علي به وليعهدي ، رضايت مردم را به خود جلب كنند و پايه هاي خلافت مأمون را مستحكم سازند.
به همين جهت مأمون در سال 200 قمري بنا به گفته طبري ، رجا بن ابي الضحاك را به مدينه فرستاد تا علي بن موسي بن جعفر (ع) و محمد بن جعفر (عموي حضرت رضا "ع") را به خراسان ببرند.

ب) در روايات شيعه آمده است كه مأمون به حضرت رضا (ع) نوشت تا از راه بصره ، اهواز و فارس به خراسان بروند ، نه از راه كوفه و قم و دليل اين امر را كثرت شيعيان در كوفه و قم ذكر كرده اند زيرا مأمون مي ترسيد كه شيعيان كوفه و قم به دور آن حضرت جمع شوند.

اين مطلب مؤيد آن است كه عامل فراخواندن حضرت رضا (ع) به خراسان عاملي سياسي بوده است و مأمون مي ترسيده  كثرت شيعيان در كوفه و قم سبب شود كه آن حضرت را به خلافت بردارند و رشته كار بكلي از دست مأمون خارج گردد.

شرايط پذيرش ولايتعهدي از سوي امام رضا (ع) و مذاكرات بعمل آمده

امام رضا (ع) پس از نيشاپور به طوس و از آنجا به سرخس و سپس به مرو كه اقامتگاه مأمون بود رفت. مأمون نخست به آن حضرت پيشنهاد كرد كه خود خلافت را بپذيرد و چون آن حضرت امتناع كرد، سرانجام پس از دو ماه اصرار و امتناع ناچار ولايتعهدي را پذيرفت به اين شرط كه از امر ونهي و حكم و قضا دور باشد و چيزي را تغيير ندهد. علت مقاومت امام اين بود كه اوضاع را پيش بيني مي كرد و بر او مسلم بود رجال دولت كه عادت به لاابالي گري و درازدستي دارند زير بار حق نخواهند رفت و او قادر به انجام قوانين الهي نخواهد بود.

مأمون پس از آن كه حضرت ولايتعهدي را پذيرفت امر كرد تا لباس سياه كه شعار عباسيان بود ترك شود و درباريان ، فرماندهان ، سپاهيان و بني هاشم ، همه لباس سبز كه شعار علويان بود بپوشند. خود نيز جامه سبز پوشيد و نام امام را زينت بخش درهم و دينار نمود و مقرر داشت كه در همه بلاد اسلام بر منابر خطبه به نام امام خوانده شود و اين به روايت طبري روز سه شنبه دوم رمضان سال 201 ق بود.
 
عوامل مؤثر در شهادت  حضرت رضا (ع)

نارضايتي خاندان بني عباس در بغداد از انتخاب امام رضا (ع) به ولايتعهدي و دشمني با فضل بن سهل و مأمون بخاطر اين انتخاب ، تأثير شخصيت كلامي امام رضا (ع) در دوران ولايتعهدي و شهرت آن حضرت كه باعث حسادت حاكم وقت يعني مأمون مي شد و همچنين حركت هاي پيامبر گونه امام رضا (ع) چون نماز عيد فطر سال 202 ، از جمله عواملي بود كه موجب وحشت مأمون شده ، شهادت امام رضا (ع) را در پي داشت .

شهادت

امام از هر فرصتى به نفع دين و احكام حيات بخش آن استفاده مي كرد و مأمون كه متوجه اقبال مردم به امام شده بود تصميم گرفت ، به هر نحوى امام را از ميان بردارد و بدين ترتيب نقشه قتل آن حضرت را عملى كرد و با خوراندن چند دانه انگور سمى در سال 203 هـ . ق امام رضا (ع)  را به شهادت رساند و بدن مبارك آن حضرت را در كنار قبر پدرش كه به" بقعه هارونيه" معروف بود دفن كرد .  آن محل از آن پس بعنوان "مشهدالرضا" شهرت يافت و زيارتگاه ارادتمندان و شيفتگان اهل بيت قرار گرفت.