معنی‌شناسی عقل در قرآن کریم منتشر شد/ حدود کارکرد و مفهوم

به گزارش خبرگزاری مهر، اهمیت مسأله عقل در مباحثات عصر حاضر و لزوم توجه به بازتاب عقل و عقلانیت، حدود کارکرد و حدود مفهومی آن، ضرورت معرفی عقل را آشکار می سازد. معانی و تعاریف مختلفی از عقل در حوزه‌های دینی ارائه شده است که در بسیاری از موارد با هم خلط می‌شوند. آنچه این تحقیق در پی شناساندن آن است؛ عقل مراد قرآن است.

 

برای این منظور مؤلف سعی نموده است با تکیه بر آیات قرآن کاری نماید که قرآن خود سخن بگوید و تا حد امکان مانع تأثیرگذاری پیش فرض های مکاتب مختلف در این زمینه گردد. سؤالات ‌اصلی پژوهش حاضر عبارتند از: 1. معنای اصلی فعل عقل در قرآن‌ کریم چیست؟ 2. در حوزه‌ معنایی عقل چه رابطه‌ای میان معنای فعلی عقل با معانی پیوسته وجود دارد؟

 

همچنین در راستای سئوالات فوق، فرضیه‌های پژوهش حاضر به شرح زیر است: 1. فعل «عَقَل یَعقِل» در قرآن ‌کریم در معنای اصلی خود ناظر به کارکرد ذهنی است که عبارت از ارتباط برقرار کردن میان آیات (نشانه‌ها) و مدالیل آنها است. 2. در حوزه‌ معنایی عقل، واژه‌های «آیه ‌ـ‌ آیات»، «قلب» و «سمع»، از مفاهیم هم‌نشین و «تفکّر»، «عِلم»، «توسّم» و «نُهیَه» از مفاهیم جانشین، به هسته‌ معنایی عقل نزدیک‌ترند.

 

روش تحقیق پژوهش حاضر؛ روش معنی شناختی با تکیه بر نظریه‌های حوزه‌های معنایی است با رویکرد همزمانی، ‎۴۹ آیه‌ای که عقل در آنها- آن هم صرفا در شکل فعلی- به کار رفته را مطالعه نموده و با استخراج مفاهیم همنشین و جانشین عقل سعی شده است به حوزه معنایی عقل دست یابیم. این تحقیق در سه فصل تنظیم شده است. در فصل اول با عنوان «کلیات» در مورد روش‌شناسی مطالعه معنی؛ جایگاه روش بحث؛ معانی و تعاریف عقل و عقل در روایات بحث شده است.

 

در فصل دوم با عنوان «معرفی مفاهیم هم‌نشین عقل و تحلیل کاربردها» ضمن تبیین معنای عَقَلَ از هم‌نشینی با آیه‌ـ‌ آیات و ‌مطالعه و بررسی آیات؛ در مورد همنشین‌های سمع، بصر و قلب و هدایت بحث شده است. در فصل سوم با عنوان «معرفی مفاهیم جانشین عقل و تحلیل کاربردها»؛ پیرامون مفاهیم جانشین در کاربرد فعلی و مفاهیم جانشین عقل در کاربرد اسمی بحث شده است.  

 

 

با تحلیل کاربردها متوجه شدیم فعل عقل در بیش از نیمی از کاربردها با آیه- آیات (معنای نشانه) همنشین شده است. این کثرت همنشینی ما را بر آن داشت که معنای عقل فعل عقل را از طریق این همنشینی در یابیم. خداوند آیات خود اعم از تکوینی و تشریعی را برای انسانها فرو می فرستد. این آیات و نشانه ها به خودی خود موضوعیت ندارند، بلکه خدا از انسان می خواهد از ظاهر این نشانه ها (دال ها) بگذرد و به باطن (مدلول) آنها دست یابد. در واقع آیات متعلق فعل عقل هستند.

 

بنابراین فعل عقل، یعقل در قرآن در معنای اصلی خود ناظر به کارکرد ذهنی است که عبارت از رابطه برقرار کردن میان آیات و مدالیل آنهاست و عاقل کسی است که به آیات به دید طریقی و نه استقلالی می نگرد. رابطه برقرار کردن که در معنای اصلی فعل عقل قرآنی آمده است. خود یکی از مولفه های معنای لغوی عقل است.

 

«معنی‌شناسی عقل در قرآن کریم با تکیه بر نظریه حوزه‌های معنایی» تألیف سعید کرمانی به همت دانشگاه امام صادق(ع) در سال جاری به بهای 30000 ریال منتشر شده است.