پای "تپه" پیش از تاریخ به یونسکو باز شد/ ثبت جهانی موقت "چیا پهن"

به گزارش خبرنگار مهر، در شورای سیاست گذاری ثبت آثار فرهنگی - تاریخی کشور که در تاریخ بیست و چهارم مهرماه سالجاری به پیشنهاد رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی کشور و مدیرکل دفتر ثبت آثار فرهنگی - تاریخی و طبیعی کشور با حضور کارشناس سازمان میراث‌فرهنگی لرستان و امیر منصوری سرپرست هیئت گمانه‌زنی چیاپهن، تپه "چغاپهن" یا "چیاپهن" شهرستان کوهدشت به عنوان یکی از ظرفیت‌های تاریخی استان لرستان و کشور، در فهرست موقت یونسکو پیشنهاد و تصویب شد.

امیر منصوری سرپرست هیئت گمانه زنی و کاوش باستان‌شناسی تعیین عرصه و حریم "چیاپهن" در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: ضمن کاوش علاوه بر سفال‌های کشف شده، تعدادی ابزار سنگی از جنس "اپسدین" نیز به دست آمد که چند مورد از آن‌ها را برای مطالعات آزمایشگاهی به مرکز ملی پژوهش‌های علمی کشور فرانسه فرستادیم که به تازگی نتیجه‌ پژوهشها اعلام شد.

وی با تشکر از پژوهشکده‌ باستان‌شناسی و میراث فرهنگی لرستان تشکر عنوان کرد: "چیاپهن" حاوی پتانسیل‌های تاریخی و فرهنگی ویژه‌ای است که می‌تواند جوابگوی بسیاری از ناگفته‌های باستان‌شناسی ایران باشد و در صورت موافقت نهایی این اولین و تنها اثر تاریخی استان لرستان است که در سیاهه آثار یونسکو ثبت می‌شود.

سرپرست هیئت گمانه زنی چیا پهن

منصوری ادامه داد: پروژه گمانه‌زنی و مطالعات باستان‌شناسی چیاپهن به همت اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان لرستان و پژوهشکده باستان شناسی کشور در راستای صیانت و پاسداشت آثار فرهنگی، تاریخی در فروردین ماه 1391 در دست انجام قرار گرفت.

وی عنوان کرد: در اجرای این پروژه ابتدا نقشه توپوگرافی تپه فراهم شد و با همکاری هیئت گمانه زنی، تپه مورد بررسی سطحی (پیمایشی) قرار گرفت. سپس محل باز کردن گمانه ها مشخص شد و به طور کلی 16 گمانه در اطراف تپه که همگی در جهت شمال جغرافیایی قرار گرفته بودند، ایجاد شد.

بنابر این گزارش تپه چیاپهن در 150 متری شمال غربی شهر کونانی، شهرستان کوهدشت قرار دارد که پس از تهیه نقشه توپوگرافی و بررسی سطحی، مشخص شد وسعت تپه در حدود 27 هکتار است.

تپه باستانی چیاپهن از سایت‌های مهم و کلیدی منطقه و در بخش مرکزی دره میان‌کوهی ترهان( Tarhan) و از لحاظ استراتژیکی مسلط بر تمام این دره حاصل‌خیز و معابر ارتباطی آن یعنی تنگه سیاو Siaou ، تنگه گراو Garaou و سرترهان Sar Tarhan، تنگه خسروآباد و گردنه و تنگه مادیان‌کوه است.

رودخانه فصلی رووشکه( Rouweshka ) که از خسروآباد و پای آسن(Pai-e- Asen) سرچشمه می‌گیرد با پیچ و خم‌هایی در فواصل مختلف، از بخش‌های جنوبی تپه عبور می کند که بدون شک یکی از مهمترین منابع تامین آب ساکنان تپه در روزگاران باستان بوده است.

منصوری در ادامه یادآور شد: در بررسی سطحی تپه توسط هیئت کاوش، قدمت آن به ادوار پیش از تاریخ و دوران تاریخی شناخته شد.

وی عنوان کرد: ابزارهای سنگی دوران نوسنگی و سفال‌های منقوش دوران مس سنگی و مفرغ تا دیگر ادوار دوران تاریخی، همگونی زیادی با آثار و سفال های معرفی شده از مناطق مختلف زاگرس و فلات مرکزی ایران و بین‌النهرین را نشان می دهد.

این باستان شناس افزود: هم‌چنین ابزارهای سنگی به دست آمده از جنس "ابسیدین"، شواهدی از ارتباط ساکنان منطقه در دوران پیش از تاریخ با منطقه آناتولی و آسیای صغیر را نشان می دهد.

منصوری گفت: وجود چراگاههای عظیم و دوک های نخ‌ریسی شواهدی غیر مستقیم در رابطه با فعالیت دامپروری در بین ساکنان ترهان است.

نمونه آثار کشف شده در تپه چیاپهن

وی با بیان اینکه تپه چیاپهن مانند سایر آثار باستانی قرار گرفته در محدوده فضای شهر کونانی بر روی نقشه طرح هادی مسکن و شهرسازی مشخص نشده است، ادامه داد: حفظ عرصه و مشخص کردن حریم آن به منظور جلوگیری از گسترش بیش از حد فضای شهر کونانی الزامی است.

منصوری یادآور شد: همچنین با توجه به یافته های فرهنگی بررسی سطحی، کاملا مشهود است که این تپه دارای ظرفیت‌های فرهنگی ویژه ای بوده و مطالعات هدفمند و درازمدت باستان شناختی می تواند جوابگوی بسیاری از پرسش‌هایی نظیر چگونگی تطورات فرهنگی در منطقه مورد مطالعه برای پژوهش‌گران باشد.

وی با بیان اینکه محدوده‌ جغرافیایی ترهان کوهدشت دیرینه‌ درخشانی در تاریخ کهن سال ایران دارد، افزود: از وجه تسمیه‌ ترهان اطلاعی در دست نیست اما با توجه به آثار فرهنگی - هنری که دوران تاریخی ایران را در خود جای داده است مشخص شده که از ارزش تمدنی والایی در روزگاران باستان برخوردار بوده است.

بنابراین گزارش نخستین بار "ابودلف مسعر ابن مهلهل خزرجی" در سفرنامه خود در سال 354 هجری قمری که از منطقه گذشته است از ترهان نام برده است.

ابن حوقل به هنگام گذر از منطقه‌ ترهان و سیمره در کتاب خود چنین نوشته است که "بین ترهان و سیمره پل عجیب و شگفت‌آوری است دو برابر پلی که خانقین را به حلوان وصل می کند". در میان دست نوشته‌های سایر مورخین صدر اسلام که از منطقه دیدن کرده اند نام ترهان به خوبی مشهود است از جمله حمداله مستوفی از ترهان و کوهدشت نام می برد که قرن‌ها پیش از ورود اعراب از بین رفته بودند.

پرفسور فرانک‌هول در سفر تحقیقاتی که 50 سال پیش به لرستان و منطقه‌ ترهان داشته و نتیجه‌ مطالعات وی در کتابی تحت عنوان باستان‌شناسی غرب ایران که توسط زهرا باستی ترجمه شده است در صفحه 120 کتاب چنین می آورد: که در محدوده‌ مطالعاتی ترهان تپه پیش از تاریخی وجود ندارد." ولی باتوجه به مطالعات امیر منصوری و سایر پژوهش‌گران در زمینه باستان‌شناختی منطقه چندین تپه و محوطه‌ روباز و غار مربوط به دوران‌های مختلف پیش از تاریخ‌شناسایی شده و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است که مهمترین و بزرگترین اثر پیش از تاریخ منطقه، چیاپهن بوده که تاکنون مورد بررسی و مطالعه‌ی باستان‌شناسی قرار گرفته است.

...........................

گزارش و عکس: محمد بساطی