خطر بیخ گوش بنای "دارایی" زنجان/ قطع درختان کهنسال توسط شهرداری

به گزارش خبرنگار مهر، بعد از آنکه طی یک دهه گذشته شهرداری زنجان به بهانه ایجاد خیابان اقدام به تخریب  عمارت ذوالفقاری و خیابان کشی از وسط حیات این عمارت کرد طی سالهای اخیر نیز شهرداری زنجان آرام آرام در یک حرکت کاملا متضاد با اصول حاکم بر اصل حفظ و حراست از آثار تاریخی در طی دوره های ویژه نسبت به محدود کردن محوطه تاریخی عمارت داریی زنجان اقدام کرده است.

عمارت دارایی در بافت تاریخی شهر زنجان قرار گرفته ظاهراً این بخش از شهر در اواخر دوره قاجار و اوایل حکومت رضاخانی تقریباً مقارن با اواخر جنگ جهانی دوم از سوی دولت وقت به صورت مجموعه ای به اماکن و ساختمانهای دولتی اختصاص می یابد که عبارت بودند از عمارت دارایی در باغی معروف به همین نام، بنای دخانیات، اداره غله، انبار قند و شکر.

به هر حال بنای دارایی طبق کتیبه ای که بر فراز سردرهای ورودی جبهه شمالی و جنوبی بنا نقش شده تاریخ ساخت آن به سال 1316 هجری شمسی و اوایل حکومت رضا خانی باز می گردد که از همان ابتدا به امور مالیه اختصاص می یابد.

عمارت دارایی حاصل فعالیت و نوآوری معمارانی چون وارطان هوان سیان، پل آبکار و گابریل گورکیان است که در دهه های نخست سده قرن بیستم تأثیر بسیار مثبت و مهمی را بر روی معماری نوین ایران داشتند، دوران فعالیت آنها مصادف با تحولات عمیق هنری و معماری در اوایل قرن بیستم در اروپا بود در واقع همزمان با اوج فعالیت معماران بزرگ اروپایی که همگی از پیشگامان مکتب هنر نو و جنبش معماری مدرن بوده اند.

بدین ترتیب این معماران که از ارامنه کشور بودند متأثر از این جریان و روند با فعالیت در رشته معماری به اشاعه اصول و مبانی مکتب هنر نو و جنبش معماری مدرن پرداختند و نهضت جدیدی را در گستره معماری ایران به وجود آوردند و آثار زیبایی راخلق کردند.

بر اساس اسناد و مدارک موجود عمارت زیبای دارایی یکی ار آثار ارزنده ای است که در این رهگذر توسط پل آبکار به وجود آمده و میرزا محمد علی مستوفی پیشکار خمسه نخستین رئیس مالیه آن بود.

این اثر به شماره 2335 در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. بنای دارایی در مرکز شهر زنجان و در داخل بافت قدیمی شهر موسوم به سرچشمه واقع شده که با توجه به بافت فعلی حدوداً در ضلع شمالی شهر که با شیب ملایمی منتهی به ارتفاعات می شود قرار گرفته است.

بنای دارایی در ضلع شمالی مجموعه تاریخی سبزه میدان و در قسمت غربی خیابان طالقانی قرار گرفته این بنا در ضلع شمالی به کوچه دارایی و در قسمت غربی به کوچه کریم انصاری و دادگستری منتهی می شود . این بنا با پلانی مستطیل شکل به ابعاد 15 × 22 متر در جهت شرقی به غربی در وسط باغی به مساحت 18 هزار متر مربع واقع گردیده بود .

با توجه به عنوان نام بنا (موسوم به دارایی) این بنا در حال حاضر به صورت ساختمان اداری دارایی مورد استفاده است و از خصوصیات بارز بنا می توان به محل قرار گرفتن بنا در وسط باغی مشجر اشاره کرد که برای رسیدن به ورودی اصلی می بایست مسیری را در حدود 250 متر طی کرد تا به حوض سنگی مدخل که به شکل مدور است برسیم.

از عوامل تزئینی نمای بنا می توان به ازاره های سنگی به ارتفاع 25/1 سانتی متر که دور تا دور بنا را در برگرفته و سپس با آجر چینی انجام گرفته اشاره کرد. نمای پنجره ها از بیرون با اجرای قوس هلالی، زیبایی خاصی را به بنا بخشیده در جلوی ورودی شمالی و جنوبی بنا دو حوض زیبا قرار گرفته که حوض شمالی به قطر 12 متر ولی حوض جنوبی در حال حاضر موجود نمی باشد این دو حوض بصورت قرینه و از طریق آبراهی که از زیر بنا می گذشته به هم ارتباط داشته اند و آبیاری باغ مربوطه نیز از طریق قناتی که از محل می گذشته انجام می شده . بنای مزبور در حال حاضر در اختیار اداره کل امور اقتصادی دارایی استان زنجان است که مالکیت نیز با اداره مستقر در بنا می باشد.

حال با توجه به اینکه بنای دارایی در مرکز شهر زنجان جزئی از مجموعه تاریخی سبزه میدان و بازار تاریخی و همجوار با بنای تاریخی دیگر از جمله خانه ذوالفقاریها، مسجد جامع، مسجد خانم، خانه وزیری و ... است و با توجه به سر پا بودن و استحکام اندام بنا حفظ و حراست آن و جلوگیری از تخریب های احتمالی ضروری است همچنین از آنجایی که اداره دارایی در صدد است به زودی بنای مزبور را به منظور نقل مکان به ساختمان تازه تاسیس تخلیه کند ثبت اثر فوق و پیشنهاد در مورد واگذاری آن به مدیریت میراث فرهنگی با در نظر گرفتن تصمیمات سالهای 74 به منظور ایجاد ساختمان اداری متبوع قابل توجه بوده و همخوانی دارد .

بعد از اینکه میراث فرهنگی این بنا را به عنوان موزه صنایع دستی استان زنجان تبدیل کرد گردشگران زیادی از این بنا برای بازید استقبال کردند به گونه ای که همواره بنای دارایی با توجه به قرار گرفتن در مسیر بناهای تاریخی از اقبال خوب گردشگران مواجه بوده است.

متاسفانه شهرداری زنجان  با محدود کردن حریم این اثر ارزشمند تاریخی از اطراف و تلاش برای خیابان کشی موجب ایجاد خطرات متعدد برای این بنا می شود. تردد خودرو در فاصله کمتر از 15 متر از این بنا در حال حاضر باعث ایجاد شکاف در بخش هایی از بنا شده است که در صورت تداوم این امر در آینده نابودی این بنا دور از ذهن نیست.

اگر از این مسئله که شهرداری به عنوان یک نهاد شهری باید در زمینه توسعه فضای سبز اقدام کند هر چند این نهاد همواره با کسانی که درختان را حتی در محیط خانه شان قطع کرده اند برخورد کرده و جرایمی در این خصوص اعمال داشته ولی خود در اقدامی با قطع چندین اصله درخت گردو در حیاط بنای عمارت داریی همه کارهای انجام گرفته توسط این اداره را زیر سوال برده است.

 بی شک اداره کل میراث فرهنگی و گردشگی و صنایع دستی به تنهایی نمی تواند در حفظ و حراست از بناهای تاریخی گام بردارد و تعامل و همکاری سایر نهادها و سازمانها در این ممسیر ضروری است این در حالی است که شهرداری زنجان به جای کمک به حفظ و حراست از آثار تاریخی با قطع درختان کهنسال محوطه عمارت دارایی در تلاش برای تعریض خیابان در فاصله کمی از بنا دارد.

شهردار جدید زنجان که همواره در توسعه عمران شهری فعالانه وارد عرصه شده می بایست در حوزه میراث فرهنگی و حفاظت از بناها و آثار تاریخی نیز گام بردارد و در روندی گام بردارد که شهر زنجان در کنار عمران شهری از آثار و بناهای تاریخی نیز بتواند حفاظت شود.

...................

گزارش: رحیم مقدمی

عکس: فاطمه هاشم نژاد