عوامل موثر در تربیت کودکان؛ از خانواده تا عوامل پیش بینی نشده

تربیت یعنی برانگیختن استعدادها و قوای گوناگون انسان و پرورش آن که باید با کوشش و مساعی خود متربی نیز توام گردد، تا به منتهای کمال نسبی به میزان طاقت و توانایی نائل شود. اگر این استعدادها و قوای مختلف در سایه اعمال منظم و سازمان یافته متربی تحت نظارت مربی پرورش یابد، شکوفایی و رشد آغاز می شود.

فرد در زندگی تحت تاثیر عوامل گوناگون قرار دارد که از گذشته در او اثر کرده و پیوسته این عوامل در او تاثیر می کند. تربیت می خواهد این عوامل را به مصلحت فرد متوجه ساخته و یا احیانا از آثار سوء آن بکاهد و آنها عبارتند از:

الف- خانه یا خانواده

تاثیر خانه و خانواده در فرد نامحدود است و می توان گفت که پایه های تربیتی فرد در خانه نهاده شده است، چون محیط خانه با فضایی که ایجاد استقرار روانی در کودک می نماید، و با وسائلی که نیازمندیهای روانی او را تامین می کند و فرصتی که برای ارضاء تمایلات و جنبش ها و غرائز کودک فراهم می سازد؛ همگی آنها در طرز رشد او موثر است. چنان که خانه اساس صحت اخلاقی کودک را بنیانگذاری می کند، زیرا او ارزشهای اخلاقی: علاقه به راستی و درستی، تنفر از دروغ و نادرستی، میل به تعاون و همکاری، علاقه به همنوع و بالاخره دوست داشتن فضائل و مبارزت با رذائل و امثال آنها را از محیط خانه فرا می گیرد.

ساختمان سلامت عقلانی کودک از طریق مسموعات(الفاظ و عبارات و داستانها و حوادث) و از طریق مشاهدات(مانند کتب و مجلات و روزنامه ها و پاسخ های منطقی و قانع کننده ای که به کودک القاء می شود) و نیز از طریق رادیو و تلویزیون (داستانها و نمایشنامه ها) در خانه نهاده می شود و همگی آنها سازنده رشد عقلانی کودک است.

همچنین خانه با تربیت و نظم و زیبایی و نظافت وتصویرها و مناظری که در آن دیده می شود در شعور و وجدان کودک موثر است.

ب- مدرسه

نظر به اینکه تمام ملت ها کوشش می کنند کودکان خود را درست تربیت نمایند و از زیان و عوامل پیش بینی نشده و همچنین از آثار سوء محیط بد خانوادگی بکاهند، مدارس را تاسیس کردند تا یک محیط تربیتی که اجتماع آن را پذیرفته و دولت ها نیز از آن به منظور خدمت به اجتماع حمایت می کنند آماده شود.

ج- جمعیت ها
در عصر کنونی جمعیت های مختلف در تربیت افراد تاثیر دارند. این جماعات با شیوه ها و ابزارهای مختلف مانند بازی ها، محفل ها و مراسم های گوناگون به طور مستقیم و غیر مستقیم در رشد و تربیت نسل جدید نقش دارند. نقش جمعیت ها می تواند هم مثبت باشد و هم منفی و مخرب.

د- عوامل پیش بینی نشده

عوامل دیگری هم وجود دارد که آنها پیش بینی نشده اند و ناخودآگاه در نوع رشد کودک بسیار موثر هستند: پدر و مادری که کودک از آنها بوجود می آید، از طریق قانون وراثت، همچنین بهره های پدر و مادر از ثروت های مالی در طرز رفتار کودک موثر است. و اینکه کودک در شهر یا ده زندگی می کند در پرورش کودک آثار عمیقی دارد.

رفقایی که کودک با آنها بازی می کند، دوستانی که انتخاب می نماید، کتبی که می خواند، نوع بازیهایی که انجام می دهد، حرفه و هنری که پیش گرفته و نظم و تربیت اجتماعی که در آن زندگی می کند و نوع برنامه هایی که کودک در برابرآن قرار می گیرد؛ همگی آنها در تربیت او موثرند زیرا همین عوامل هستند که سازنده اخلاق کودک می باشند و رفتار و سلوک او را تعیین می کنند.

همه این عوامل تحت تسلط و اختیار مربیان و پرورشکاران نیست، اما این عدم تسلط نمی تواند ما را قانع کند که کودکان را به دست تقدیر و سرنوشت بسپاریم، تا هر طور که می خواهد با آنها بازی کند. بلکه باید در برابر خطرهایی که از ناحیه این عوامل متوجه آنهاست موانعی ایجاد کرده و از آثار سوء آنها بکاهیم و به تقویت عوامل سودمند بپردازیم.

وقتی ما بخواهیم کودکی را تربیت کنیم باید جوانب مختلف او را درنظر بگیریم: به جسم و عقل و روان و وجدان او توجه نماییم چنان که در تربیت او باید درنظر بگیریم که کودک یکی از اعضا اجتماع است و اجتماع در او و او در اجتماع اثر می گذرد. و نیز باید درنظر گرفت که کودک موجود زنده ای است که دریک محیط طبیعی زیست می کند.