ثبت "سقایی" همدان یکساله شد/ نمایش بین المللی آیینهای عاشورایی

به گزارش خبرنگار مهر، مراسم ماه محرم و واقعه عاشورا و شیوه عزاداری اقوام مختلف در این ایام در کنار جنبه‌های مذهبی دارای ارزش‌های آیینی و ملی است که می‌تواند به عنوان یک میراث گران‌سنگ معنوی عاملی برای رونق گردشگری مذهبی به شمار آمده و از دیگر سو نیز گردشگری در خدمت ترویج شعائر مذهبی قرار گیرد.

مراسم ماه محرم هر سال در تمام شهرهای ایران برگزار می‌شود و هر کدام از آنها به دلیل شرایط قومی و ویژگی منطقه مورد نظر، در کنار جنبه مذهبی، بخشی از آیین‌ها و سنت‌ها را به نمایش می‌گذارند که این آیین‌ها می‌تواند عاملی بسیار مناسب برای توسعه گردشگری داخلی و سفرهای دسته جمعی باشد.

آیین سقایی همدان سند محکمی بر توجه همدان به حفظ اصالت ها است

در همین خصوص آیین سقایی همدان که به مدد مردان سیاهپوش عباسیه ها و حسینیه های همدان تا امروز زنده مانده است، سند محکمی بر توجه دارالمومنین همدان به حفظ اصالت ها و آیین های مذهبی است.

این آیین به قدری زیباست که هر ساله هزاران نفر از سراسر کشور برای دیدن و برخی به زعم خود برای حاجت خواستن به همدان می آیند تا در تاسوعا و عاشورا شاهد آن باشند.

هیئت سقاهای همدانی همانانی هستند که در آن مشتی مردان سیاه پوش با خلوص و فروتنی پای برهنه و چشم گریان و گل اندود با ذکری حزن آلود خیابان های همدان را طی می کنند.

به گفته معمران و مطلعان آیین عزاداری سقایی همدان در سنه ۱۲۷۷ خورشیدی تاسیس شده و موسس عزاداری سقایی در همدان مرحوم سید احمد روح بخش است که با کمک مرحوم کربلائی ابوالقاسم سقا هیئت سقایی عباسیه جولان را که اولین هیئت سقایی در همدان است پایه گذاری کردند.

سقایان خود را در شیوه سقایی پیرو و مرید ابالفضل العباس (ع) می دانند که منقول است در روز عاشورا در کربلا آوردن آب برای حرم امام حسین و یارانش بر عهده او گذاشته شده بود و عنوان علمدار سید الشهداء و سقای دشت کربلا از آن اوست.

ابوالفضل عباس(ع) برای سقا الگو و اسوه است، عباس ارباب سقا است و سقایان او را در شهامت و جنگاوری یکه عرب می شمارند.

سقایان مکان هیئت خود را به احترام اربابشان عباسیّه می نامند

سقایان مکان هیئت خود را به احترام اربابشان عباسیّه می نامند و آن را خانۀ عباس می شمارند و هنگام راه افتادن دسته عزاداریشان در محرم الحرام در طلایۀ دسته پرچمی بر می گیرند که بر آن نام اباالفضل العباس نقش شده است

شب تاسوعا و روز تاسوعا که به یاد و نام عباس است روضۀ ابوالفضل می خوانند و تنها به مرثیه خوانی برای او می پردازند و از کرامات و دلاوری های و خصوصیاتش نقل می کنند.

در مراسم ویژه سقایان در حسینیه در حالی که ذکر سقایی گرفته اند عزاداران چند بار دور می زنند و در پایان مداح به رسم سقاها چند بیتی نوحه می خواند و مراسم به پایان می رسد.

سقایان اهل سینه و زنجیر زدن نیستند و از آن کراهت می جویند و علامت و کتل نمی کشند و تنها چند پرچم بزرگ در جلوی دسته عزاداری برمی گیرند چراکه بزرگان سقا علامت کشی را قبیح می دانند و برای آن کراهت قائلند.

سقایان از معدود دسته های عزا هستند که هنوز لباس آیینی به تن می کنند

سقایان از معدود دسته های عزا هستند که هنوز لباس آیینی به تن می کنند و مطلقا بدون لباس ویژه خود ذکر نمی گیرند و وارد دسته نمی شوند.

به گفته یکی از پیران سقا لباس سقایی در اصل ۷۵ قلم بوده که با گذشت زمان اقلامی از آن حذف شده و امروز رخت سقایی اقلام خاصی را در برمی گیرد

پیراهن بلندی که تا زیر زانو می آید و برخی به غلط آن را لباده ی عربی می شمارند در حالیکه پیراهن سقایی باید تا زیر زانو باشد که دست و پا گیر نبوده و کار برداشتن آب و حمل کردن مَشک به آسانی انجام شود.

سرپوش که برای مردان جوان لچک است و برای پیران دستاری کوچک به قدر چهار یا پنج دور که به سر می پیچد و شالی بلند که بر گردن می آویزند.

نَطع نیز روپوشی چرمی است که بر شانۀ راست مایل به چپ می اندازند و امروزه به جای چرم شبه چرم می پوشند.

پیران و بزرگان سقا کشکول بر دست می گیرند

پیران و بزرگان سقا کشکول بر دست می گیرند و آنان که جوانترند جامی برنجی و یا مسی به دست می گیرند.

در روز عاشورا کاسه ها و کشکول ها پر از سیب های سرخ می شود و این سیب ها نذر کسانی است که به مراد خود دست یافته و نذرشان پذیرفته شده است.

سادات بر شاخک های سیب های سرخ تکه پارچه های سبز می بندند و شالی سبز نیز که به زعم خود آن را به نام اجداد هاشمی نسب خویش که رنگ سبز معرفشان است متبرک می کنند، می اندازند.

تا چند دهۀ قبل لنگی کبود با خطوطی سفید و کمربندی با قلاب شیر نشان بر کمر می بستند که امروز از رخت سقایی حذف شده است.

سقاها در روز عاشورا سر و روی و سینه و دوش خود را گل مال می کنند و از گلی که متبرک به خاک کربلاست، استفاده می شود.

پیش از پوشیدن رخت شوری برپاست به طوری که پیرانی که زود تر لباس پوشیده اند دیگران را یاری می دهند تا رخت را به آداب بپوشند زیرا پوشیدن رخت آدابی خاص دارد.

برای پوشیدن رخت عزا ابتدا وضو می گیرند، بسم اللهی می گویند صلواتی می فرستند و سپس پیراهن می پوشند، لچک می بندند، شال را چند دور بر گردن می پیچند و سپس بندی را که نطع بر دوش با آن برجا می ماند می بوسند، نیت می کنند و مراد می خواهند و بر دوش می اندازند.

رخت سقایی بدون نطع اعتباری ندارد و بدون وضو هرگز به آن دست نمی زنند

رخت سقایی بدون نطع اعتباری ندارد و بدون وضو هرگز به آن دست نمی زنند و بر دوش نمی آویزند. نطع را در هنگام نماز از تن باز می کنند.

از ظهر عاشورا و در روز سوم و هفتم و اربعین دیگر نه نطع را می پوشند نه کشکول و جام را به دست می گیرند چراکه عباس بن علی شهید شده و نطع و کشکول و جام که نشان و نماد اصلی سقایی است به احترام و عزای سقای کربلا برچیده می شود و آن را کنار می نهند.

کشکول نمادی از مشک است که آب را با آن بر می داشتند و نگاه می داشتند و سیب رمز جاودانگی و باروری است که سقایان بر آنان که طالب مراد و شفا هستند عطا می کنند.

رنگ سبز نیز که رنگی مقدس و بهشتی است و شعار پیامبر (ص) و اولاد علی بوده است و بشارت دهنده جاودانگی است، به چشم می خورد.

برخی از سقاها نطع را تمثیلی از مشک می دانند چراکه مانند مَشک از دوش آویزان می شود و برخی دیگر برای نطع جنبه کاربردی قائلند و آن را مانعی برای خیس نشدن لباس سقایی می شمارند.

پس از آماده شدن گروه، دسته عزای سقایی دو قسمت می شود

پس از آماده شدن گروه، دسته عزای سقایی دو قسمت می شود و هر قسمت دو صف به موازات یکدیگر گام بر می دارند.

در جلوی دسته اول و در دو صف آن سادات می ایستند و بعد با فاصله ای کوتاه دسته دوم می ایستد و میان دار جلویش از سادات است.

میان داران نقش اساسی دارند و مراقبند تا ذکر از ریتم خود نیفتد و به دنبال ذکر دست دیگر همخوانی و نظم صف ها حفظ شود.

دسته سقاها روز تاسوعا به بازار می روند، نماز را در مسجد جامع می خوانند و به عباسیه و یا حسینیه باز می گردند و روز عاشورا نیز به همین منوال ادامه می یابد.

هنگام نماز ظهر نیز در نزدیکی مسجد در خیابان می نشینند و نماز می خوانند چرا که نماز ستون دین است و برای سقا هیچ چیز مهمتر از ترک محرمات و انجام واجبات نیست و پس از نماز روضه خوان بر چهار پایه ای رفته روضه می خواند.

روز عاشورا پس از بازگشت به عباسیه بزرگ خطیب سقایان بر منبر رفته و یک یک سقایان در گذشته را یاد می کند و اللهم واغفره می گوید و تمام سقایان الهی آمین می گویند و مجلس با فاتحه و صلوات بر روان در گذشتگان به پایان می رسد.

سقاها شب قبل تاسوعا به نیّت عباس نان و ماست خیرات می دهند

سقاها شب قبل تاسوعا به نیّت عباس نان و ماست خیرات می دهند و صبح عاشورا به نیت علی اصغر شیرگرم پخش می کنند.

سقاها در مراسم و مجالس خود و نیز هنگام راه افتادن دسته، اشعاری را با آوازی غمگین و سراسر خلوص و خشوع زمزمه می کنند.

مراسم سقایی همدان به شماره 253 در تاریخ 28/8/1390 در فهرست عادی میراث ناملموس ثبت شد و شاید تا پیش از این، مراسم آیینی مذهبی ماه محرم ظرفیتی فراموش شده در صنعت گردشگری به شمار می‌رفت ولی در چند سال اخیر شاهد تلاش فعالان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری سراسر کشور برای جذب گردشگران خارجی و آشنایی آن‌ها با مراسم عزاداری در ماه محرم هستیم.

برگزاری تورهای گردشگری محرم از راههای توسعه گردشگری است

یکی از راههای توسعه گردشگری، استفاده از تمام ظرفیتها و قابلیتهاست و برگزاری تورهای گردشگری محرم نه تنها برای مردم کشور خودمان بلکه برای گردشگران سایر کشورها میتواند جذاب باشد.

آثار ثبت شده در فهرست ملی کشور تا پایان شش ‌ماهه اول91، در استان همدان بیش از 900 اثر است که از این تعداد 13 اثر به عنوان اثر معنوی در فهرست ملی به ثبت رسیده است و 9 اثر به عنوان اثر معنوی از همدان پیشنهاد شده است تا در آینده نزدیک به ثبت برسد.

این در حالی است که کل آثار معنوی ثبت شده در کشور 264 اثر است و از جمله آثار معنوی ثبت شده همدان می‌توان به تعزیه مریانج، تعزیه درجزین، هنرقالیبافی همدان، هنر منبت چوب همدان، مهارت نازک کاری، هنر سفالگری لالجین و سقایی پیرغلامان همدان اشاره کرد و امروز که یک سال از به ثبت رسیدن مراسم سقایی همدان می‌گذارد پرونده چهار سوغات همدان و چهار حرفه قدیمی و اثر 30 مهر آماده است تا آثار معنوی ثبت شده همدان را به 22 اثر برساند.

آیین‌های عاشورایی در کانون توجه فعالان گردشگری همدان

مدیرکل میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همدان نیز در این زمینه از توجه ویژه فعالان گردشگری استان به آیین‌های عاشورایی برای جذب گردشگر در ماه محرم خبر داد.

علیرضا ایزدی اظهار داشت: مراسم ماه محرم، واقعه عاشورا و همچنین شیوه عزاداری اقوام مختلف در این ایام در کنار جنبه‌های مذهبی دارای ارزش‌های آیینی و ملی است که می‌تواند عاملی برای جذب گردشگر خارجی به شمار آید.

وی افزود: معرفی محرم به گردشگران خارجی منجر به آشنایی سایر کشورها با آیین‌های اسلام می‌شود و این موضوع باید مورد توجه فعالان گردشگری قرار گیرد تا گردشگران متعدد با هدف در این مراسم وارد کشور شوند.

وی عنوان کرد: ‌مراسم ماه محرم هر سال در تمام شهرهای ایران برگزار می‌شود که هر کدام از آن‌ها بخشی از آیین‌ها و سنت‌ها را به نمایش می‌گذارند.

آیین های محرم برای جذب مخاطب خاص مورد توجه قرار نگرفته است

ایزدی با بیان این‌که این موضوع با وجود قابلیت فراوان در جذب مخاطب خاص خود هنوز به درستی مورد توجه قرار نگرفته است، اظهار داشت: پرداختن به این بخش از میراث‌ معنوی نه تنها در بهبود صنعت گردشگری موثر است، بلکه می‌تواند مبلغ شایسته‌ای برای دین مبین اسلام باشد.

وی ادامه داد: تاکنون گردشگران اندکی برای تحقیق و همچنین دیدن مراسم‌های مذهبی و آیینی محرم به کشور وارد شده‌اند و این مسئله آن‌گونه که باید در برنامه‌ریزی‌های مدیران تور لحاظ نشده است.

ایزدی گفت: آیین‌های عاشورایی همچنین فرصتی برای جذب شمار معدودی از گردشگران، ‌محققان و پژوهشگران اروپایی و آمریکایی است که به قصد تحقیق و بررسی وقایع تاریخی و اجتماعی به کشورهای مختلف سفر می‌کنند.

مدیرکل میراث‌فرهنگی همدان یادآور شد: آیین‌های عاشورایی در کنار سایر آیین‌های مذهبی از جاذبه‌هایی است که در صورت معرفی آن می‌توانیم مبلغ دین مبین اسلام به این وسیله در دنیا باشیم.

قدیمی ترین هیئتهای سقاهای همدان از سال 1248 در دهه اول محرم عزاداری می کردند

مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همدان گفت: بر اساس مستندات معتبر تاریخی، قدیمی‌ترین هیئتهای سقاهای همدان از سال 1248 در دهه اول محرم به برگزاری مراسم عزاداری می‌پرداختند.

علیرضا ایزدی با بیان این مطلب اظهار داشت: یاد و خاطره واقعه کربلا در دهه اول ماه محرم با برپایی مراسم مختلف، همچون سقایی پیرغلامان در همدان زنده می‌شود، که این امر در دهه اول محرم و به ویژه ایام تاسوعا و عاشورا نمود بیشتری دارد.

وی با اشاره به اینکه دسته سقاها با پوشیدن لباس مخصوص سقایان شامل پیراهن مشکی و بستن سربندی پارچه‌ای در عزاداری امام حسین(ع) شرکت می‌کنند، عنوان کرد: سقاها چرم مستطیل شکلی را در روز عاشورا پر از آب کرده و آن را به عنوان تبرک بین مردم توزیع می‌کنند.

وی اظهار داشت: پیشکسوتان سقاها و بزرگان و ریش‌سفیدان هیئت سقاها را پیرغلامان اباعبدالله الحسین می‌نامند.

و در پایان اینکه جدای از آنکه آیین‌های عاشورایی فرصتی برای جذب گردشگران، ‌محققان و پژوهشگران خارجی است که به قصد تحقیق و بررسی وقایع تاریخی و اجتماعی به کشورهای مختلف سفر می‌کنند، می توان با معرفی آیین‌های مذهبی مروج دین اسلام نیز بود.