به گزارش خبرنگار مهر، رونق فرش دست باف خراسان جنوبی با قدمت کهن که روزگاری شاهکار صنایع دستی ایران بود، این روزها به دلیل مشکلات عدیده در حال رنگ باختن است.
هنر فرش بافی خراسان جنوبی باقدمت 700 ساله برای تداوم و ارزآوری هر چه بیشتر نیازمند حمایت مسئولان است .
سابقه قالیبافی در خراسان جنوبی به صدها سال قبل برمی گردد به طوری که می توان ادعا کرد فرش پرز دار این منطقه بیش از 600 تا 700سال سابقه دارد.
فرش خراسان جنوبی با سابقه دیرینه خود به عنوان یکی از کالاهای مهم این منطقه، نقش مهمی در اقتصاد خانواده ایفا کرده و با تنوع نقوش توانسته است نگاه مردم و مسئولان را به سمت خود معطوف کند، هر چند این روزها رنگ و رویی مانند گذشته برخود ندارد اما هنوز هم می شود رد پای آن را در هر کوی و برزنی دید.
در کوچه پس کوچه های روستاها هنوز صدای دار قالی بافان و آوای نقشه خوانی به گوش می رسد بگونه ای که این هنر منحصر بفرد در تار و پود وجود قالی بافان و خاطره ها نیز نقش بسته است.
دو تا قرمز، یکی زرد به زیر، دو تا نارنجی و ... این کلمات لالایی گوش نوازی است که دختران کویر از مادر به یادگار دارند و هر روز تکرار می کنند تا اوج هنر و هویت را برای همیشه تاریخ زنده نگه دارند.
فرش نان آور 50 هزار بافنده خراسان جنوبی
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستباف خراسان جنوبی در گفتگو با مهر درباره طرح ها و نقوش فرش استان در گذشته و حال گفت: نقوش قدیمی منطقه شامل هراتی، انواع لچک ترنج ها، شاه عباسی، بوته، نقوش محرمات، گل فرنگ، شعله سعدی، انواع کف ساده ها، گلدانی، قالب خشتی، جنگلی، شکارگاه، کله اسبی، کله مرغی، خوشه انگوری، پر طاووسی و انواع واگیره هاست.
محمد حسن کامیابی با اشاره به اینکه نقوش قالیچه های زمینی عشایر این استان نیز شامل چنار مرغی، تفنگی، ابری، طاووسی، کاشان، پلنگی، گوزنی، کشمیری و انواع سجاده ای است، افزود: هم اکنون 60 درصد نقوش رایج در منطقه مربوط به نقشهای اصیل ریزه ماهی، افشان و لچک ترنج در رنگ بندی های متنوع، 20 درصد خشتی و 20 درصد باقی مانده نیز شامل طرحهای نائین، تبریز، گبه فارس و قالیچه های اصیل عشایری (بلوچی) و... است.
وی درباره ویژگی قالی های خراسان جنوبی گفت: مهم ترین ویژگی های فرش دستباف استان را می توان استفاده از گره فارسی و شیوه پودکشی سه چین با یک پود نازک و چله کشی فارسی روی دارهای گردان آهنی و با کوشه پیچ یا شیرازه متصل که هنگام بافت انجام می شود، نام برد.
وی از فعالیت 50 هزار بافنده در استان خبر داد و افزود: این افراد یا به صورت تمام وقت و یا پاره وقت و فصلی به قالیبافی مشغول می شوند.
وی با بیان اینکه سال گذشته دو هزار نفر از بافندگان استان از خدمات بیمه تامین اجتماعی بهره مند شده اند، بیان کرد: در نیمه نخست سال نیز بیش از یکهزار نفر از بافندگان بیمه شده اند.
وی ادامه داد: کمک های دولت برای پرداخت تسهیلات به مشاغل خانگی کمک زیادی به پایداری این حرفه در استان کرده است.
95 درصد فرش دستباف استان صادراتی است
وی با اشاره به اینکه فرش برخی از مناطق سنگین است، گفت: فرش دستباف خراسان جنوبی از ظرافت، لطافت، زیبایی، زنگ بنندی و نقوش اصیلی برخودار است که تمام دنیا خواستار آن است.
کامیابی افزود: فرش هایی که امروزه در دنیا به نام فرش های هراتی مشهور اند دست بافته های این منطقه اند و نقوش هراتی که امروزه به نام ماهی هراتی، ریزه ماهی و... بافته می شوند.
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستبافت خراسان جنوبی با بیان اینکه 95 درصد فرش دستباف خراسان جنوبی صادراتی است، ادامه داد: این فرش ها به 80 کشور دنیا صادر می شوند.
وی بااشاره به اینکه امروزه کشورهای افغانستان، پاکستان، هند، نپال رقبای اصلی فرش ایران هستند، افزود : با توجه به اینکه بسیاری از افاغنه در ایران حرفه فرش بافی را فرا گرفتند و پس از بازگشت به کشور خود اقدام به تولید فرش نامرغوب کرده اند این موضوع برای فرش ایران بویژه فرش خراسان جنوبی در همسایگی افغانستان ، تبدیل به تهدید شده و باید از تمام امکانات برای بالا رفت ارتقاء کیفیت فرش استان و شناساندن فرش مرغوب این منطقه نسبت به تولیدات نامرغوب در بازارهای جهانی بهره برد.
رئیس اتحادیه فرش خراسان جنوبی افزود: چین از بزرگترین رقبای ایران در بافت فرش بوده که امروزه به دلیل گسترش صنایع تولیدی دیگر در این کشور، صنعت فرش بافی در آن کمرنگ شده و ایران باید با استفاده از این فرصت و با دقت بیشتر، برای تولید فرشهای مرغوبتر تلاش کند.
اصالت فرش دستباف در معرض آسیب
کامیابی با اشاره به اینکه گران شدن مواد اولیه موغوب فرش، این روزها گریبان گیر بافندگان فرش سراسر کشور شده است، بیان کرد: این امر شاید منجر به این شود که برخی از بافندگان فرش که بنیه مالی ضعیفی دارند به سمت مواد نامرغوب بروند و این موجب وارد شدن لطمات زیادی به فرش استان در دراز مدت می شود.
وی ادامه داد: ادامه داد: در طول یک سال گذشته قیمت مواد اولیه فرش بین 60 تا 70 درصد افزایش یافته است.
وی عنوان کرد: گرانی مواد اولیه فرش ممکن است باعث آسیب دیدن اصالت فرش این منطقه شود.
دست های فراموش شده در میان تار و پود فرش
متأسفانه باوجود سودآور بودن صنعت فرش، هنرمندان رشته قالی بافی در شرایط بسیار بد محیطی و کاری قرار دارند و با توجه به اینکه بیشتر قالیبافان را زنان و دختران جوان تشکیل می دهند معضلات جسمی و خطرات بهداشتی این صنعت، همچنان پس از گذشت سالها سلامت این افراد و مادران امروز و فردای جامعه را با خطرات فراوانی روبرو کرده است.
اگر چه قالی بافی در خراسان جنوبی یا در کارگاههای تجمیعی کمیته امداد امام خمینی (ره) و یا در کارگاههای خانگی در روستاها ساماندهی شده اما در هر صورت روستائیان کارگاه را آماده می کنند و اغلب بخشی از خانه خودشان است که به علت داشتن ساخت و ساز قدیمی، از شرایط نور و تهویه مناسبی برخوردار نیست.
به گفته قالیبافان خراسان جنوبی بازاریابی تولیدات، مهمترین مشکلی است که بافندگان فرش خراسان جنوبی با آن روبرو هستند.
همچنین وجود دلالان فرش سبب می شود که سود اصلی تولیدات بافندگان به جیب دلالان برود و تنها دستمزدی نه چندان قابل توجه نصیب قالیبافان شود.
همچنین بیماریهای ناشی از حرفه فرش بافی از دیگر مشکلاتی است که هنرمندان این رشته با آن دست و پنجه نرم می کنند.
بازار یابی ضعیف، روند کند صادارت، افزایش قیمت مواد اولیه و استفاده کردن از مواد اولیه نامرغوب، نداشتن بازار ثابت، عمل نکردن مسئولان در خصوص ایجاد زیرساختهای لازم، افزایش تولید فرش بی کیفیت و دستمزد کم از دیگر مشکلاتی است که بعضی از قالیبافان استان عنوان کردند.
28 درصد قالیبافان از بیماری شغلی رنج می برند
کارشناس بهداشت حرفه ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند نیز در طرحی تحقیقی از رنج شغلی 28 درصد قالیبافان در استان خبر داده بود.
محمد حنفی بجد گفت: در سال 89 از مجموع 2 هزار و 953 نفر قالیبافی که در سطح خراسان‌جنوبی مورد معاینه قرار گرفته اند، 28 درصد از بیماری و عوارض شغلی رنج می‌برده‌اند.
وی با اشاره به پژوهش خویش با مضمون "بررسی بیماری‌ها و عوارض شغلی شایع در قالیبافان خراسان جنوبی در سال 1389" اظهار داشت: طبق آمار موجود در حال حاضر نزدیک به شش هزار و 500 قالیباف در 5 هزار کارگاه قالیبافی خانگی در روستاهای خراسان جنوبی مشغول به فعالیت هستند.
وی ادامه داد: با وجود نقش بسیار پر اهمیت و حیاتی حرفه قالیبافی، در توسعه انسانی مناطق روستایی استان، شرایط کار به گونه ای است که قالیبافی به‌عنوان یک کار سخت و طاقت فرسا و زیان آور به شمار می آید.
کارشناس بهداشت حرفه ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند با اشاره به مشکلات موجود در این حرفه تصریح کرد: ساعات کار طولانی، شرایط نامطلوب محیط کارگاه قالیبافی از نظر روشنایی، تهویه نامطلوب و وضعیت ارگونومیکی نامناسب بدن و ابزار کار، از جمله مهمترین مشکلات بهداشتی پیش روی این گروه از شاغلان است.
عوارض چشمی و اختلالات اسکلتی، مهمترین عوارض شغلی قالیبافان
حنفی بجد با اشاره به یافته های پژوهش خویش ابراز داشت: این مطالعه نشان داد که در بین افراد بیمار عوارض چشمی با 12.6 درصد و اختلالات اسکلتی عضلانی (کمردرد) با 11.7 درصد بیشترین آمار را به خود اختصاص داده اند.
وی با اشاره به ظریف و دقیق بودن کار قالیبافی تصریح کرد: کمبود نور و روشنایی و تاریکی فضای کارگاههای قالیبافی، علاوه بر خستگی اعصاب، باعث ایجاد سردرد، سرگیجه و بروز مشکلاتی برای چشم به ویژه خستگی و کاهش میدان بینایی، "میوپی" و "آستیگماتیسم" می شود.
کارشناس بهداشت حرفه ای معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند ادامه داد: از طرف دیگر به علت طراحی نادرست ابزار دستی، دار و ایستگاه کار قالیبافی و نشیمن گاه نامناسب، اندام‌های بدن مثل گردن، کمر، شانه‌ها، بازوها، ساعدها، مچ دست‌ها و زانوها از حالت طبیعی و خنثی خارج شده و در دراز مدت دچار آسیب می شوند.
حنفی بجد در نتیجه گیری تحقیق خویش بیان داشت: بنابراین بهسازی کارگاههای قالیبافی در غالب برنامه بهداشت قالیبافان که هم اکنون در کلیه شهرستان‌های استان در حال اجرا است، می تواند نقش بسیار موثری در کاهش این عوارض داشته باشد.
کاهش 10 درصدی صادرات فرش استان
رئیس اتحادیه تولیدکنندگان و بافندگان فرش دستبافت خراسان جنوبی از کاهش 10 درصدی صادرات فرش استان در نیمه نخست سال 91 در مقایسه با سال قبل خبر داد و افزود: این کاهش به دلیل تولید کمتر نیست بلکه برخی از کشورهایی که مقصد صادرات بوده اند تغییر کرده اند و در حال حاضر عمده فرش استان به کشورهای عمارات، پاکستان و برخی کشورهای اروپایی صادر می شود.
کامیابی مسک عنوان کرد: در 6 ماهه اول سال جاری از 80 هزار متر مربع فرش تولید شده در استان، 65 هزار مترمربع به ارزش هفت میلیون دلار صادر شده است.
اجرایی شدن 4 طرح زیربنایی فرش استان در انتظار تامین اعتبار
رئیس اتحادیه فرش خراسان جنوبی با اشاره به اینکه برای حمایت از فرش و ارتقاء کیفیت آن دراستان چهار طرح زیربنایی در نظر گرفته شده است، عنوان کرد: این طرح ها مصوبه های لازم از مراجع قانونی را دریافت کرده اما هنوز تامین اعتبار نشده اند.
کامیابی گفت: راه اندازی فروشگاه اینترنتی فرش، ایجاد نمایشگاه دائمی فرش، تاسیس آموزشگاه جامع فرش دستباف"حرف" برای انتقال مستقیم تجربیات و راه اندازی ایستگاه تهیه و توزیع مواد مرغوب به قیمت تمام شده 4 طرح است که در سفر دوم رئیس جمهور به استان توسط معاون وزیر مصوب شد.
وی اعتبار مورد نیاز برای اجرای این طرح ها را 40 میلیارد ریال اعلام کرد و ادامه داد: بخش خصوصی برای تامین بخشی از هزینه های این طرح ها اعلام آمادگی کرده است ولی باید زیرساخت ها توسط دولت فراهم شود.
وی ادامه داد: بخش اعظمی از فرش های دستباف استان بعد از بافت، توسط دلالان و واسطه ها به مرحله صادرات می رسد که این امر موجب می شود که ارزش افزوده فرش به بافنده نرسد که این امر با اجرایی شدن این طرح ها تدبیر می شود.
کامیابی مسک عنوان کرد: ایجاد نمایشگاه دائمی فرش و راه اندازی فروشگاه اینترنتی سفارش پذیر موجب کوتاه شدن دست دلالان از بازار فرش دستباف استان می شود.
وی افزود: اجرای این طرح ها علاوه بر افزایش کیفیت تولیدات ، سبب افزایش صادرات این کالا با برند خوب و مستقیم از خراسان جنوبی می شود.
بدون شک حمایت هر چه بیشتر مسئولان از هنر فرش بافی استان می تواند در سال تولید ملی، تولید باکیفیت و اشتغال پایدار را به دنبال داشته باشد و گوی سبقت را از رقبای داخلی و خارجی برباید.
همچنین مسئولان می توانند با ساخت کارگاههای تجمیعی توسط گروه های جهادی که در روستاها به محرومین کمک رسانی می کنند ، محیط های سالم و استانداردی را برای هنرمندان روستایی صنعت تولید فرش فراهم کنند تا سلامتی این کارگران زحمت کش و با دستمزد کم فراهم شود.
..................
گزارش: فاطمه زیراچی
نظر شما