به گزارش خبرنگار مهر، برنامه "آپارات" در آخرین قسمت خود به نقد و بررسی فیلم سینمایی "من مادر هستم" با حضور رحمان سیفی‌آزاد، لیلا لاریجانی نویسندگان فیلمنامه و حامد عنقا فیلمنامه‌نویس و با اجرای روح‌الله کمانی پرداخت.
در ابتدا گوینده برنامه، سیفی‌آزاد را دارای کارشناس ارشد سینما معرفی کرد که در نگارش سریال‌های "آخرین گناه" و "دولت مخفی" نقش داشته‌است و فریدون جیرانی را پیش از ساخته جنجالی‌اش در سریال "مرگ تدریجی رویا" به عنوان مشاور نویسنده و در فیلم سینمایی "قصه پریا" به‌عنوان نویسنده یاری کرده و مدیریت گروه فیلم و نمایش شبکه چهار و مدیریت گروه سریال‌های تلویزیونی شبکه یک را برعهده دارد.
در کارنامه لیلا لاریجانی نیز نویسندگی تله فیلم‌های "نوا" و "در جستجوی خواستگار" به چشم می‌خورد و در "قصه پریا" نیز همکاری داشته است.
نقد سبک زندگی عده‌ای در "مرگ تدریجی رویا"
سیفی‌آزاد که تا پیش از این در برابر انتقادات علیه "من مادر هستم" سکوت کامل اختیار کرده بود، در ابتدای این برنامه گفت: ایده فیلم به سال 89 برمی‌گردد که در صحبت‌هایی بین بنده و لاریجانی و جیرانی بعد از فیلم "قصه پریا" شکل گرفت. به نوعی ریشه این افکار از "مرگ تدریجی رویا" شروع شد. در آنجا نوعی سبک زندگی را به چالش کشیده بودیم که البته از منظر دیگری به بحث می‌پرداخت و نگاهی به آن سوی مرزها داشت، اما بحث دیگری که تصور می‌کردیم جایش خالی است و باید به آن پرداخت سبک زندگی در داخل کشور بود که به خاطر مسائل اقتصادی در بین برخی به تازگی شکل گرفته است.
نمایی از فیلم "من مادر هستم"
وی افزود: ما از 87 این ایده مرکزی را در ذهن داشتیم، قصه‌پردازی و دراماتیزه‌ش کردیم و در جلسات مشترکی در سال‌های 88 و 89 ایده به ظرفیتی رسید که باید نگارش می‌شد. همان سال هم شرایط تولید فراهم شد.
لاریجانی در این رابطه افزود: حضور من به عنوان یک زن در تیم نویسندگی، یعنی این زنانگی نقش فراوانی در اثر داشت و مرا به موقعیت و شخصیت نزدیک می‌کرد. به ویژه شخصیت آوا که سن من تا حدودی به او نزدیک است. این‌ها به کمک کار آمد تا بتوانیم رفتارهایی که از شخصیت می‌گیریم ملموس و قابل باور باشد.
دشواری حرف زدن بر اساس وقایع خیابان
عنقا در ادامه با بیان اینکه مواجهه‌اش با فیلم با مخاطبان دیگر فرق می‌کند، اظهار کرد: من این شانس را داشتم که متن را قبل از ساخته شدن بخوانم و با جیرانی درباره فیلمنامه گپ بزنیم. برای همین به متن قبل از ساخت اشراف دارم بنابراین نمی‌توانم فقط بر اساس وقایعی که در کف خیابان اتفاق می‌افتد نظر بدهم. ما جزو نوادر جهان هستیم که حتی برای نقد فیلم نیز ابراز احساساتمان را وسط خیابان نشان می‌دهیم!
وی ادامه داد: با توجه به این نکته سازندگان فیلم پیش از این متوجه بودند چه موضوعی را دست گرفته‌اند و در چه زمینه‌ای در حال حرکت هستند، از اول هم می‌دانستند در لبه تیز تیغه حرکت می‌کنند، بنابراین اشراف درستی داشتند. "من مادر هستم" پخته‌ترین فیلمی است که از فریدون جیرانی دیده‌ام. من سال‌ها مخاطبش بودم، بعد دوست او شدم و در ادامه رابطه‌مان به همکاری رسید. همواره برای دیدن چنین فیلمی از جیرانی منتظر بودم.
نویسنده و طراح سری یک و دو "قلب یخی" با اشاره به اینکه منتقد نیست و به عنوان یک همکار فیلمنامه نویس صحبت می‌کند، یادآور شد: اتفاقا نقد اصلی من به کارگران و نویسنده این است که درام را به خاطر مصلحت‌سنجی‌ها حرام کردند!
عنقا با بیان اینکه معتقد است اگر "من مادر هستم" در فضای راحتی شکل می‌گرفت، روایت نیز متفاوت از آب درمی‌آمد، تصریح کرد: منظور اینکه میزان مصلحت‌سنجی‌ها بالا بوده است و جیرانی فکر نمی‌کرد یک درصد صدای انتقادی درباره فیلم دربیاید.
داعیه نداریم زنان فیلم نماینده مادران ایران هستند
در ادامه لاریجانی درباره انتخاب عنوان "من مادر هستم" برای فیلم توضیح داد: سه زن اصلی در فیلمنامه هر سه مادرانی هستند که به نحوی فرزندانشان را از دست می‌دهند. ما به هیچ‌وجه داعیه این را نداریم که آنها مادران نمونه این سرزمین هستند بلکه این سه زن به نحوی قربانی اشتباهات خود و آدم‌های پیرامون می‌شوند.
پس از این سیفی‌آزاد در پاسخ به اینکه انتخاب اسم برای آثار تلویزیونی به چه نحوی است، تصریح کرد: ما معمولا اسم پیشنهاد می‌دهیم با وجود اینکه حوزه کار صدا و سیما متفاوت است و تهیه‌کننده اصلی تمام مجموعه‌ها به حساب می‌آید. درباره اسم هم باید بگویم مادرانگی در این فیلم خیلی مهم است. نه صرفا به معنای زایش فرزند. مادری تنها نقشی است که در کنار خانواده معنا پیدا کرده و ظهور و بروز پیدا می‌کند.
وی ادامه داد: در فیلم نیز مادر مثبت ما تلاش می‌کند فرزندش را از مصائب نجات دهد. او بر نقش مادرانگی‌اش حساب می‌کند اما سرانجام شکست و فرجام تلخی برایش رقم می‌خورد. اما این موضوع عاملی می‌شود که مادر و پدر هر دو به نقش واقعی خودشان یعنی مادرنگی و پدر بودن درست عمل کنند و از آنجا است که بنیان خانواده شکل می‌گیرد و حتی پسری که تا آن لحظه طرد می‌شد به عنوان داماد پذیرفته می‌شود.
عنقا در ادامه تصریح کرد: اگر در جامعه ما هر کسی یک سری الفاظ و معانی عجیب و غریبی در ذهنش تصویر کند آیا به عنوان یک حکم مطلق برای همه است؟ درست است که مادر مظهر بزرگی، وطن و پاکی است اما اگر صفحات حوادث را خوانده باشید دیده‌اید چه بسیار مادرانی که با قصاوت تمام فرزندشان را کشته‌اند. الفاظ که ناقل معانی نیستند، بلکه معنی در فیلم است. این موضوع صورت مسئله را برای دوستان عوض می‌کند و اگر عنوان تغییر کند شکایتشان از سازمان سینمایی را پس می‌گیرند.
جیرانی برای ساخت "مرگ تدریجی رویا" مبارز ناتوی فرهنگی شناخته شد
وی اذعان کرد: مهمترین سازمان‌ها از فریدون جیرانی تقدیرهای عجیب و غریب برای ساخت "مرگ تدریجی رویا" داشتند. مگر آنجا شرب‌خمر نشان داده نشد؟ اتفاقا آن روزها از جیرانی به‌عنوان سردار مبارزه با ناتوی فرهنگی توسط بزرگترین مقام‌ها تقدیر صورت گرفت. حالا چه اتفاقی رخ داده است؟
این فیلمنامه‌نویس یادآور شد: کسانی که جیرانی را می‌شناسند می‌دانند او از 30 سال پیش از زمان ژونالیستی تا الان عنصر مبارز با جریان شبه‌روشنفکری بوده است. آخر نقد از این محکم‌تر؟ او با نمایش روابط خلاف عرف و اشاعه فحشا در یک خانواده نشان می‌دهد آن ها بزرگترین قربانی را می‌دهند که همان دخترشان است. جالب اینکه تمام دوستانی که به فیلم انتقاد دارند صاحب نشریاتی هستند که در این سال‌ها خواندیم و اگر قرار بود حاصل تفکرات این نشریات برای نقد این طبقه تبدیل به یک فیلم می‌شد قطعا "من مادر هستم" شکل می‌گرفت.
نوباوه: همواره از "من مادر هستم" دفاع کردم
در ادامه ارتباط زنده تلفنی با بیژن نوباوه وطن نائب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس برقرار شد و او گفت: بیشترین بحثی که در ارتباط با فیلم مطرح کردم، بیش از انتقاد از آن دفاع کردم. اما این موضوع به این معنا نیست که فیلمنامه را بدون نقص می‌دانم. در چشنواره سی‌ام فیلم فجر هشت فیلم درباره مسائل اجتماعی خاصی بود و خیانت‌های خانوادگی و خیانت همسران را نشان می‌داد همان موضوعاتی که در فارسی‌وان مطرح است. سر همین موضوع هم با جمال ساداتیان تهیه‌کننده "برف روی کاج‌ها" بحث کردم.
وی تصریح کرد: همیشه اعتقاد دارم بر اساس یک نظریه علمی می‌توان سینما را یک رسانه بی‌بدیل فرض کرد. دو عنصر شرایط حاکم بر سینما مهم است. یکی عنصر مخاطبان است که باید وسیع و پرشمار باشد. رسانه اگر این خصلت‌ها را داشته باشد می‌توان به آن رسانه اطلاق کرد اما اگر رسانه به موضوعی ناآشنا و غیرمشخص بپردازد فایده‌ای ندارد.
نتیجه‌گیری فیلم مثبت است
نائب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس تأکید کرد: فیلم دارای ویژگی‌های مثبت است. سیفی‌آزاد و جیرانی نیز از دوستان ما هستند. من هیچ وقت فکر نمی‌کنم آنها می‌خواستند فیلمی بسازند که یک سری هنجارها را نادیده بگیرند. پایان فیلم هم نتیجه‌گیری مثبتی است و نشان می‌دهد لاابالی‌گری و بی‌تربیتی افراد را به جایی می‌رساند که در سکانس دادگاه به خوبی دیده شد. البته در کلماتی که در آن سکانس رد و بدل می‌شود می‌توان ان قلت آورد اما نتیجه مثبت است.
نوباوه تصریح کرد: ما ایرانی‌ها بدترین‌مان هم راضی نیستیم کسی با زنمان رابطه داشته باشد یا بچه‌مان دچار رابطه غیراخلاقی باشد. این نگاه نشان دهنده برخی از هنجارها می‌شود. من درباره سکانس پایانی قبلا هم به سیفی‌آزاد گفتم که بسیار آزاردهنده است. مادری که بچه‌اش را در حد لیسیدن حمایت می‌کند... قشنگ است اما کمکی به فیلم نمی‌کند و به راحتی می‌توانید حذفش کنید. علاوه بر این برخی کلوزآپ‌ها و مدیوم کلوزآپ‌ها از روابط نامشروع است که می‌شود نگرفت. این‌ها باید آسیب شناسی شود.
سیفی‌آزاد در این باره توضیح داد: برخی از نکات واقعا مربوط به اجرا و کارگردانی است. حسی که نوباوه و برخی از مخاطبان از این صحنه‌ها دریافت کرده‌اند را باید کارگردان بشنود و فرصتی برای جیرانی پیش بیاید که درباره آن گفتگو کند. من از نوباوه برای نگاه مثبت فرهنگی‌اش تشکر می‌کنم و کشور ما به این نگاه‌ها که حامی فرهنگ باشد نیاز دارد.
در نمایش اوج تراژدی تابوشکنی کردیم
لاریجانی نیز گفت: آزاردهندگی صحنه آخر کاملا با آگاهی بود. ما اگر چنین چیزی را نشان نمی‌دادیم نتیجه آن روابط مشخص نمی‌شد بنابراین این صحنه‌ها را گذاشتیم تا کل آن فیلم و روابط را بتوانیم انکار کنیم و بگوییم صحیح نیست. در واقع سکانس پایانی نتیجه‌گیری ما است. گرچه در سینمای ایران اکثرا تلاش می‌کنند از نمایش اوج تراژدی پرهیز کنند و نگران این موضوع هستند اما ما سعی کردیم با تابوشکنی این کار را بکنیم.
در ادامه کمانی به فیلم‌هایی چون "شوکران" و "آدم برفی" اشاره کرد که در زمان اکران با واکنش منفی مواجه شدند اما این موضوع به تدریج حل شد.
نوباوه در این باره تصریح کرد: ما نباید کاهش حساسیت مردم را یک امتیاز بدانیم. قطعا مردم ممکن است حساسیتشان را از دست بدهند. از بین رفتن قبح قضیه مسئله طبیعی است که از زمان پیامبر که اتصال آسمان و زمین بوده است نیز وجود داشته. ما نباید قبح شکنی کنیم. اخیرا سریالی داشتیم که خانم چادری در آن در تلویزیون خودمان به علت مشکلات سناریو، کلوزاپ‌هایی از چادر او نمایش داده می‌شد که مثل شنل زورو از پشت سرش می‌آمد! شما هم می‌توانستید این کارها را نکنید و اثر کار بهتر باشد.
حزب‌اللهی‌ها گفتند چند صحنه حذف شود فیلم مثبت است
وی یادآور شد: درست است که می‌خواهید نتیجه‌گیری کنید اما زمانی که پدر خودش را وا داد و تمام مسئولیت‌ها را پذیرفت هم می‌شد به این نتیجه گیری رسید. البته از یاد نبرید تمام مسئولیت‌ها به عهده پدر نبود و شما دختر را بی‌گناه نشان دادید. اهالی حزب الله و یالثارات اعتراض کردند که وهن قصاص در این فیلم انجام شده. اما وقتی به آنها گفتم اگر چند صحنه را کنار بگذاریم چه می‌شود؟ می‌گفتند مثبت است.
این سبک زندگی فراگیر نیست اما برای جوانان جذاب است
در ادامه سیفی‌آزاد با تأکید بر اینکه سبک زندگی نمایش داده شده در فیلم در جامعه شیوع ندارد، توضیح داد: اما این سبک زندگی به لحاظ شهوانی برای جوانان ما بسیار جذاب است و کسی نمی‌تواند منکر آن شود. بسیاری اهل آن نیستند و دیانت و فضای خانواده و عرف به کمکشان می‌آید، این موضوع شاید به صورت خاص برای خانواده‌های در حال رشد باشد که میانگین اقتصادی بالاتری دارند. بنابراین لازم بود هشدار به جوانانی که وسوسه چنین زندگی را دارند داده شود و آنها بدانند وارد چه فضایی شده‌اند و چه فرجامی در انتظارشان است.
نوباوه این توضیحات را قانع‌کننده دانست و ادامه داد: من این را می‌پذیرم و به همین دلیل به بچه‌های حزب‌الهی گفتم خوشحال باشید. در تجمع خیابانی نیز هر دو گروه نماز خواندند و فضای خوبی بود. گرچه حیف است از واژه روشنفکر برای شخصیت‌های فیلم استفاده کنیم. بلکه طیف محدودی از جامعه هستند زندگی می‌کنند.
عنقا در پایان سخنان خود تأکید کرد: امیدوارم فضایی ایجاد شود که بتوانیم درباره خود فیلم صحبت کنیم نه حاشیه‌های ایجاد شده در کف خیابان. لاریجانی نیز گفت: نقد و گفتگو از دموکراسی می‌آید اما حذف و از ریشه قطع کردن باعث تاریکی می‌شود امیدوارم درگیر تاریکی نشویم.
همچنین سیفی‌آزاد اظهار کرد: از تمام کسانی که فیلم ما را دیدند چه نظر مثبت داشتند چه منفی تشکر می‌کنم.
نظر شما