به گزارش خبرنگار مهر ، حکایت پر فراز و نشیب رویارویی مترو با بافت تاریخی اصفهان برای مردم اصفهان ناآشنا نیست. عبور تونل خط شمالی-جنوبی مترو اصفهان از خیابان چهارباغ عباسی که یکی از اولین آثار ثبت ملی شده ایران است، گذر از کنار مدرسه تاریخی چهارباغ و در نهایت عبور از نزدیکی سی و سه پل همه و همه دغدغه سال های گذشته میراث دوستان بوده و متروی شهرتاریخی اصفهان را به کابوسی برای تاریخ این شهر کهن تبدیل کرده است.
در این بین آثاری نیز بودند که به دلیل ناشناخته بودن و یا کشف در طی حفاری های تونل، کشف شده و ویران شدند اما کمتر کسی نام آن ها را شنیده است.
سر در بزرگ درازه کاخ هزار جریب یکی از این آثار است که در سال های گذشته در کارگاه حفاری مترو در میدان آزادی کشف شد ولی برای اینکه مترو به کار خود ادامه دهد این اثر ارزشمند شبانه تخریب شد.
باغ هزارجریب یکی از باغ هایی است که در دوران صفوی تفرجگاه شاهان بوده و حتی مردم نیز اجازه استفاده از میوه های آن را داشته اند.
لطف الله هنرفر در مقاله ای با عنوان "باغ هزار جریب و کوه صفه (بهشت شاه عباس)" باغ تاریخی هزار جریب را که کاخ هزار جریب در آن واقع شده است، اینگونه توصیف می کند:
"در دوران صفویه در محل اراضی وسیع امروز دانشگاه اصفهان و مرکز آموزشی توپخانه ، بین جاده شیراز و قریه دستگرد از مشرق به مغرب به ترتیب دو باغ بزرگ سلطنتی هزار جریب و فرح آباد استقرار داشته است و در این دو باغ وسیع قصرهائی ساخته شده بوده است ، باغ و عمارات هزار جریب را شاه عباس کبیر بوجود آورده بوده است و بهمین مناسبت این باغ را بنام خود وی باغ عباس آباد نیز میگفته اند ، قصر فرح آباد و عمارات تابع آن نیز بدستور شاه سلطان حسین ساخته شده بوده است".
تخریب کاخ هزارجریب را به ظل السلطان، حاکم اصفهان در زمان ناصرالدین شاه نسبت می دهند. لطف الله هنرفر در مقاله خود در خصوص وضعیت فعلی باغ و کاخ هزار جریب می نویسد: "از باغ وسیع هزار جریب در حال حاضر قسمتی از حصار غربی آن از نوع دیوارهای بلند گلی باقیمانده است که آنرا دیوار شاه عباسی مینامند و مشابه آن در داخل و خارج شهر اصفهان دیوار یخچالهای قدیمی است که در بعضی جاها هنوز دیده میشود و نیز دو برج کبوتر بافیمانده است که در دو انتهای حصار جنوبی باغ هزار جریب قرار داشته است و یکی از آنها در محوطه فعلی دانشگاه اصفهان قرار دارد "
شاید حفظ سر در بزرگ درازه کاخ هزار جریب می توانست، یادگاری از این باغ و کاخ تاریخی برای مردم اصفهان باشد. آن طور که در منابع خبری گفته شد، این سردر تاریخی در زمان حفاری های مترو اصفهان در نزدیکی میدان آزادی کشف شده ولی شبانه تخریب شد که این تخریب، به سند دیگری بر نامهربانی مترو با آثار تاریخی تبدیل می شود.
در این جا یک سوال بزرگ پیش روی همه قرار می گیرد که آیا عبور مترو حتماً با تخریب آثار تاریخی همراه است، آیا راهی وجود ندارد که هم بتوانیم آثار تاریخی را حفظ کرده و هم مترو را در بدنه شهر تاریخی عبور دهیم. آیا مترو ذاتاً با آثار تاریخی نامهربان است یا کوتاهی ماست که این تخریب ها را رقم می زند؟
مهربانی مترو و آثار تاریخی
در زمان اعلام خبر تخریب سردر تاریخی هزارجریب، دکتر علیرضا جعفری زند در همایش اصفهان شناسی با ابراز تاسف از بروز این اتفاق گفته بود: در جریان احداث تونلهای مترو در شهر تایخی رم ایتالیا، یک هیئت باستان شناسی در تمام مدت در مراحل حفاری ها حضور داشت و آثار تاریخی را که در مسیر حفاری قرار داشتند، کشف و شناسایی می کرد به نحوی که برخی از این آثار کشف شده هم اکنون بر دیواره مترو به شکل موزه به نمایش گذاشته شده است.
نمونه دیگری از حفظ آثار تاریخی در کنار عبور مترو، مرمت و احیا سردر تاریخی نظامی قورخانه تهران و دروازه باقی مانده از این محوطه نظامی که زمانی محل اصلی جمع آوری اسلحه و مهمات جنگی محسوب می شد و تبدیل آن به دروازه خروجی مترو در خیابان خیام تهران است.
سر در قورخانه تهران بنایی مربوط به دوره قاجار است و در تهران، خیابان امام خمینی (ره)، ابتدای خیابان خیام واقع شده. این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شمارهٔ ثبت ۱۹۱۲ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
قورخانه در لغت به کارخانه اسلحه سازی یا زرادخانه گفته میشود و یک واژه ترکی است . این محل در زمان ناصرالدین شاه قاجار ساخته شد و در قسمت شمالی دارالخلافه قرار گرفته بود و تا سال های سال حتی اندکی پس از پیروزی انقلاب اسلامی نیز به عنوان کارخانه ریختگری و زرادخانه ارتش به شمار میرفت.
با عبور مترو از این بخش تاریخی تهران و احداث ایستگاه مترو در نزدیکی قورخانه، شاید یکی از محتمل ترین اتفاقات می توانست تخریب این سردر تاریخی و تبدیل آن به ایستگاه مدرن مترو باشد.
ولی سازمان قطار شهری شهرداری تهران در این مقطع تصمیم بهتری گرفت که این تصمیم، هم ضامن بقای بنای تاریخی بود و هم با وجود ایستگاه مترو تناقضی ندارد.
طبق این تصمیم، مقرر شد این سردر تاریخی با هزینه سازمان قطار شهری تهران توسط سازمان میراث فرهنگی استان تهران با تکیه بر اصالت های آن مرمت شده و به دروازه خروجی مترو در میدان امام خمینی(ره) تبدیل شود. در جریان این مرمت، نقاشی های دروازه فلزی قورخانه نظامی تهران نیز با رفع فرسودگی ها، رنگبرداری و آبکاری شمشیرها و سایر تصاویر آن به شکل تاریخی خود مرمت شد.
اکنون هر روز هزاران نفری که به ایستگاه مترو تهران در میدان امام خمینی(ره)- که یکی از شلوغ ترین ایستگاه های مترو در شهر تهران است- وارد می شوند، نام سردر تاریخی قورخانه را از نظر گذرانده و با عبور از زیر این سردر تاریخی و همچنین مشاهده رنگ اُخرایی آجرهای آن، به یاد تاریخ شهر خود می افتند. دانش آموزانی که هر روز از این ایستگاه مترو به مدرسه می روند، به خاطر می آورند که این شهر در دل خود هویتی تاریخی دارد. اتفاقی که "ای کاش" برای سردر بزرگ کاخ هزار جریب اصفهان نیز افتاده بود.
..........................
گزارش: ایمان حجتی
نظر شما