رستم نژاد در گفتگو با مهر: نفاق از عوامل اصلی ایجاد شایعه است/ برای تولیدکننده شایعه عقاب عظیمی است

حجت الاسلام والمسلمین مهدی رستم نژاد، عضو هیئت علمی جامعة المصطفی(ص) العالمیة در گفتگو با خبرنگار مهر در مورد چگونگی شگل گیری و اثرات شایعه در جامعه گفت: خداوند در قرآن کریم می فرماید: «إِنَّ الَّذِینَ جَاؤُوا بِالْإِفْکِ عُصْبَةٌ مِّنکُمْ لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَّکُم بَلْ هُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ لِکُلِّ امْرِئٍ مِّنْهُم مَّا اکْتَسَبَ مِنَ الْإِثْمِ وَالَّذِی تَوَلَّى کِبْرَهُ مِنْهُمْ لَهُ عَذَابٌ عَظِیمٌ*لَوْلَا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بِأَنفُسِهِمْ خَیْرًا وَقَالُوا هَذَا إِفْکٌ مُّبِینٌ(نور/11 و 12:

وی افزود: «افک» که در آیات فوق آمده به معنای تهمت بزرگ است. این آیه مربوط به داستانی است که برای یکی از همسران پیامبر(ص) پیش آمد، یکی از همسران پیامبر با پیامبر(ص) در جنگی بود که داشتند به شهر بر می گشتند. شتربان نمی دانست که همسر پیامبر(ص) از شتر پیاده شده و فکر می کرد که همسر پیامبر(ص) در هودج نشسته، شتر را از زمین بلند کرد و همراه کاروان حرکت کرد، در حالی که همسر پیامبر(ص) سوار نشده بود و آن لحظه در بیابان بود. همسر پیامبر وقتی برگشت دید، کاروان حرکت کرد. بعد از مدتی، شخصی که نماینده رسول الله(ص) هم بود از آنجا گذر می کرد، دید همسر پیامبر(ص) در صحرا مانده و بنابراین ایشان را سوار شتر کرد و خودش افسار را در دست گرفت و دیرهنگام با هم وارد مدینه شدند. همین که زن و مردی تنها در بیابان بودند و با هم وارد شهر شدند منافقین از این فرصت استفاده کردند و در مجالس شایعه کردند و به همسر جوان پیامبر تهمت زدند.

رستم نژاد با بیان اینکه از آیه11 تا 20 سوره نور راجع به همین مسأله است، اظهار داشت: البته در ادامه هم موضوعات مربوط به این بحث است. این داستان یکی از بهترین داستانها برای پرداختن ریشه ای به مسأله شایعه است.

وی در ادامه سخنانش بیان کرد: ما مأمور هستیم که از مواضع تهمت پرهیز کنیم، یکی از مسائلی که باعث شایعه می شود این است که خود را در معرض اتهام قرار دهیم. وقتی خود را در معرض اتهام قرار دهیم و زمینه های منفی برای به وجود آمدن شایعه مانند جهالت، غفلت، کینه، نفاق و مخصوصا نفاق که در این آیات بیشتر بر روی آن تأکید کرده وجود داشته باشد، باعث ایجاد شایعه می شود، یعنی زمینه را می گیرند و پشت پرده زمینه ها را نمی دانند آنچه را که در ذهن خودشان می سازند و در واقع به آن انس دارند شایعه را تولید می کنند.

این محقق و نویسنده کشورمان تصریح کرد: وقتی در این جامعه افراد تازه مسلمان هستند و اطلاعات دینی چندانی ندارد. هنوز نفاق در جامعه ریشه کن نشده بلکه در حال تولید و اشاعه است و ... اینها باعث شایعه در زمان پیامبر(ص) شد. جامعه ای که در آن کینه های مخفی و پنهان وجود داشته باشد شایعه و زمینه های شایعه موجب بروز این حالتها می شود. جامعه ای که به نحوی گرفتار حب دنیا باشد و دنیاگرایی در آن رواج یافته باشد هم مستعد چنین حالتی است.

وی با تأکید بر اینکه دنیاگرایی و حب دنیا، کینه ها و عداوتها و نفاق مسائلی است که باعث شایعه می شود و اتفاقا در این آیات هم راجع به آنها صحبت شده است، گفت: همچنین جهل به معنای نادانی و ضعف اطلاعات دینی باعث بروز شایعه و سوء ظن می شود. افراد حمل به صحت نمی کنند، این یک وظیفه دینی است. ترک این وظیفه دینی باعث ایجاد سوء ظن و شایعه می شود. در جوامعی که چنین افرادی حضور داشته باشند گرفتار شایعه پراکنی می شوند. تا زمانی که ریشه های این مسأله در جامعه ای وجود دارد احتمال بروز شایعه در جامعه وجود دارد.

رستم نژاد اذعان کرد: وقتی دو رقیب بخواهند به کرسی ای برسند، معمولا گرفتار شایعه می شوند. برای اینکه یکی از مهمترین و اساسی ترین مسأله برای ایجاد شایعه، حب دنیاست. یعنی حب دنیا باعث شده که هر کی برای خالی کردن عرصه رقابت و حذف رقیب دست به شایعه می زند تا خودش تنها بماند.برخورد و راهکار مقابله با شایعه پراکنی، این است که با ریشه ها برخورد کنیم و ریشه ها را درست کنیم یعنی اگر ما به همان اصالت دینی خودمان برگردیم بسیاری از این شایعه ها اصلا اتفاق نمی افتد.

وی تصریح کرد: قرآن برای رفع همین بحران، اولا یک نگاه خوش بینانه لَا تَحْسَبُوهُ شَرًّا لَّکُم بَلْ هُوَ خَیْرٌ لَّکُمْ. یعنی می توان تهدید را تبدیل به فرصت کرد. یکی از این دستورها این است که خطها را دقیقا متمایز از هم بیان کرده است، یعنی بیان می کند که چند گروه در مسأله افک دخالت داشتند: یکی کسانی که تولید شایعه کردند در مورد موحدین قرآن یک چیز فرمود: یک عده دامن زدند(منتشر کردند)، یک عده گوش کردند و ساکت بودند و یک عده ای هم هستند که در مقابل شایعه مقاومت می کنند.

وی افزود: شایعه سازان، شایعه پراکنان و تأثیرپذیران از شایعه و مقابله با کنندگان با شایعه هر کدام نقشی در شایعه پراکنی دارند. خداوند برای هر کدام از آنها چیزی فرمود: یعنی اولا میزان گناه آنها متفاوت است. برای تولیدکننده عقاب عظیمی است. همچنین قانون بیان شده که اگر کسی خصوصا برای مسائل ناموسی و قتل چیزی ادعا کند و نتواند چهار شاهد برای آن اقامه کند دارای حد است. یعنی در این آیه برای هر کس که در شایعه نقشی برعهده داشته باشد جریمه مخصوص تعیین شده است و عواقب مسأله را بیان کرده و تقنین قانون و اصلاح اندیشه کرده است و در نهایت فرموده که این کار هم در دنیا اثر می گذارد و هم در آخرت شخص.