دخالتهاي سازماني ؛ آفت مديريت امداد و نجات در كشور

به گزارش خبرنگار اجتماعي خبرگزاري "مهر"، با تصويب طرح جامع امداد و نجات در سال 82 از سوي هيات دولت ، مسووليت ساماندهي مراكز و نهادهاي ذي ربط در امور خدمات رساني در سه دوره قبل، حين و بعد از حادثه به جمعيت هلال احمر محول شد. به موجب اين طرح براي سه سطح قبل، حين و بعد از وقوع حادثه مسئوليت هايي بر عهده جمعيت هلال احمر گذاشته شده كه شامل آموزش هاي همگاني و اطلاع رساني قبل از وقوع سوانح ، فرماندهي عمليات امداد و نجات در حين حادثه و جمع آوري كمك هاي بين المللي و مردمي به شكل نقدي و غيرنقدي پس از وقوع حادثه است.

رييس جمعيت هلال احمر كشور به دنبال ارايه اين مصوبه اعلام كرد كه تصويب طرح مذكور هرگز به معناي خروج ساير نهادها نظير وزارت بهداشت، وزارت كشور، شهرداري و....كه به نوعي در رسيدگي به موارد سانحه و حوادث  دخيل هستند، نبوده و تنها مسئوليت ساماندهي اين نيروها در سه دوره قبل، حين و بعد از وقوع حادثه بر عهده جمعيت هلال احمر خواهد بود.

در واقع هيات دولت با اين مصوبه جمعيت هلال احمر را موظف كرد نيروهاي امداد رسان در مراكز مختلف را به صورتي منسجم ساماندهي كند.

وزير كشور نيز دو سال پيش با تاكيد بر اهميت امدادرساني به حادثه ديدگان نسبت به تهيه طرح امداد و نجات اظهار خوشبيني كرد و گفت: به موجب اين طرح جمعيت هلال احمر در مواقع حوادث و سوانح به عنوان يك مركز فرماندهي وارد صحنه مي شود و به اين ترتيب با توجه به تجربه 80 ساله اين مجموعه، عمليات امداد رساني شكل بهتري به خود مي گيرد.

بر اساس مطالعات سازمان ملل متحد بيشترين خسارات ناشي از بلاياي طبيعي مربوط به كشورهاي در حال توسعه بوده كه بر پايه همين آمار 45 درصد زلزله هاي مخرب در 25 سال اخير در قاره آسيا رخ داده  است. در ايران پس از وقوع زلزله گيلان و زنجان به عنوان يكي از مخربترين نمونه هاي قرن حاضر، پيشرفتهاي چشمگيري در جهت مقابله با سوانح و حوادث طبيعي داشته ايم. به طوري كه جمعيت هلال احمر در حال حاضر جزو 5 كشور اول دنيا محسوب مي شود كه در حوادث و سوانح واكنش سريعي از خود نشان مي دهد.

ايران جزو پنج كشور حادثه خيز دنيا

بر اساس مطالعات زمين شناختي از موقعيت جغرافيايي ايران، بايد گفت 97 درصد از شهرها و روستاهاي كشور در معرض خطرات نسبي ناشي از وقوع زلزله قرار دارند. ضمن اينكه350 شهر كشور كه در دامنه ارتفاعات زاگرس، البرز و رشته كوههاي مركزي قرار گرفته يا در مجاورت رودخانه هاي طغيان كننده يا در اقاليم نيمه خشك هستند به دليل بارشهاي تند و سيل آسا در معرض خطرات ناشي از جاري شدن سيل واقع شده اند. به طور كلي از 41 نوع پديده بلاخيز شناخته شده در جهان 31 نوع آن در ايران سابقه وقوع داشته است و سيل ، زلزله و خشكسالي متداول ترين آنها است.

كشورهاي چين، ايران، پرو، شوروي سابق، تركيه و ژاپن از جمله حادثه خيزترين كشورهاي جهان هستند كه بر اساس برآوردهاي جهاني حدود 80 درصد از خسارات ناشي از حوادث و سوانح طبيعي در اين پنج كشور اتفاق مي افتد.

از سوي ديگر نتايج تحقيقات فدراسيون بين المللي صليب سرخ و هلال احمر نشان مي دهد طي 10 سال عمليات كمك رساني در جهان بالغ بر 90 درصد اقدامات امداد و نجات در مرحله اول وقوع سوانح توسط مردم انجام مي گيرد.

زلزله بم؛ مديريت امداد و نجات كشور ضعيف است

پنجم دي ماه سال 82 وقوع سه زمين لرزه با بزرگي 3/6 درجه در مقياس ريشتر، 3/5 درجه در مقياس ريشتر و سومين آن با بزرگي 5/4 درجه در مقياس ريشتر شهرستان بم و حوالي استان كرمان را لزراند. شايد اين حادثه ناوگوارترين سانحه طبيعي رخ داده در طول تاريخ معاصر ايران باشد...حادثه اي كه دل همه مردم جهان را به درد آورد و همين مساله موجب به وجود آمدن سيل مشاركت هاي مردمي از اقصي نقاط كشور و دنيا به اين نقطه از سرزمين ايران گرديد.

اما آنچه در اين بين بايد براي هميشه درس عبرتي براي مسئولان و متوليان امر امداد و نجات كشور باشد، مديريت در هنگام وقوع چنين حوادث ناگوار است. زيرا زلزله بم با تمام عمق فاجعه اي كه داشت نشان داد كشورمان هنوز از نبود يك مديريت نظام مند و قوي در عرصه امداد رساني و نجات مصدومان از زير آوار، دچار ضعف و اشكالات اساسي است.

در حال حاضر ريشه يابي دلايلي كه موجب شد در هنگام بروز زلزله بم خسارات مالي و جاني در حد گسترده اي باشد، مي تواند ما را در ريشه يابي ضعف هاي مديريتي كمك كند. به رغم آنكه گروههاي پزشكي به عنوان اولين گروه در منطقه زلزله زده بم حضور داشتند اما يافتن علت اينكه تلفات ناشي از فاجعه بم چرا بالا بود نشان از يك بازنگري در بحث مهندسي خدمات و گروههاي آموزش ديده براي استقرار در مواقع بروز حوادث دارد. اين موضوعات بايد در جامعه حادثه خيز ايران بيشتر مورد توجه قرار گيرد كه به دنبال بروز حوادث مشابه تلفات جاني و مالي كمتري بر كشور تحميل شود.

اگر خوب به خاطر داشته باشيم ، يكي از مشكلاتي كه بعد از وقوع زلزله بم با آن مواجه بوديم تاخير در يافتن اجساد و افراد زير آوار مانده بود. ضمن اينكه نحوه امداد رساني به مصدومان و مجروحان حادثه به لحاظ دارويي و درمان هاي روحي به هيچ عنوان در وضعيت مطلوبي نبود...

اينكه بعد از گذشت 10 تا 15 روز از وقوع حادثه ، هنوز نتوانسته بوديم كار امداد و نجات حادثه ديدگان را به پايان برسانيم، نشان از ضعف مديريتي داشت.

يك مقام مسئول به هنگام بازديد از محل وقوع زلزله دلخراش بم با اشاره به اين مطلب كه حضور نيروهاي انساني از بخشهاي مختلف كشور، نبود مديريت واحد را واحد يكي از مشكلات در رابطه با امر امداد رساني مطلوب به حادثه ديدگان عنوان كرده بود.

شايد در آن روزها آنچه كه بيش از هر مساله اي ذهن مردم را نگران و آشفته ساخته بود، رسيدن كمك هاي مردمي به دست آسيب ديدگان زلزله بم بود. مردم مدام از خود مي پرسيدند چرا آن همه كمكهاي ارسالي به دست مردم بم نمي رسد، مگر فاصله تهران تا بم چقدر است كه بعد از گذشت چند روز وقتي تصاوير مردم بم از تلويزيون پخش مي شد، آنها اظهار مي داشتند هنوز كمكي دريافت نكرده اند.

در صورتي كه يكي از وظايف اوليه و خطير سازمان هاي امداد و نجات در هر كشوري، اقدام همزمان براي نجات مجروحان و مصدومان حادثه و تامين نايازهاي اوليه آنها است.

شايد ذكر آمار و ارقام كمك هاي داخلي و خارجي به مردم مردم در اين گزارش ضرورت نداشته باشد، اما واقعيت اين است كه به دنبال وقوع زلزله بم ، شاهد حجم زيادي از كمك هاي نقدي و غير نقدي از سوي مردم كشورمان و ساير مردم دنيا بوديم. ارسال چادر، پتو، چراغ، انواع كنسرو، نان و...از جمله مهم ترين اقلام ارسالي به اين منطقه بود. وليكن بعد از گذشت يكماه از حادثه آن طور كه همهگان شاهد بوديم هنوز اشكالاتي در امدادرساني به حادثه ديدگان وجود داشت و اين امر نمي تواند براي يك سازمان امداد و نجات مقوبل و پسنديده باشد.

دخالت هاي سازماني؛ آفت امدادرساني

بر اساس طرح جامع امداد و نجات هدايت تمامي عمليات امداد و نجات اعم از اسكان اضطراري، انتقال و درمان مجروحان در هنگام حادثه بر عهده هلال احمر است، بر همين اساس وزارت بهداشت بايد به عنوان يك ارگان كمك كننده و جانبي در هنگام وقوع حوادث با نظارت هلال احمر در اين زمينه مشاركت داشته باشد و...

اما مديريت هاي خودسرانه از سوي دستگاهها و نهادهاي خدمات رسان كشور، بيشترين مشكل را براي ارايه خدمات مطلوب به حادثه ديدگان فراهم مي آورد. در صورتي كه قانون تعريف مشخص و مدوني از سازمان امداد و نجات دارد، چرا بايد همه در امور يكديگر دخالت و سركشي كنند...

پس از گذشت بيش از دو ماه از وقوع زمين لرزه بم و آرام شدن اوضاع امداد رساني و نجات، شبهاتي مبني بر عدم ارسال كمك هاي نقدي و غير نقدي توسط كشورهاي خارجي به مردم منطقه بم مطرح بود كه همين مساله موجب گرديد رييس جمعيت هلال احمر در يك نشست خبري در 18 اسفند سال 82 به تمام شايعات و حواشي پاسخ بدهد.

اولين سئوال آن نشست خبري كمك هاي نقدي خارجي و اعتباراتي بود كه ابهاماتي زيادي را به دنبال داشت و آنچه احمد نوربالا توضيح داد اين بود: به رغم مصوبات قانوني كشور مبني بر واگذاري تمامي كمكهاي جنسي و نقدي داخلي و خارجي به هلال احمر، متاسفانه تنها بخش محدودي از كمكهاي مربوط به حادثه بم در اختيار جمعيت هلال احمر قرار گرفت و مابقي هنوز معلوم نيست دست چه كساني است و صرف چه اموري مي شود.

رييس جمعيت هلال احمر در خصوص ميزان كمك هاي نقدي خارجي به زلزله بم در همان جلسه مطبوعاتي گفت: بر اساس مدارك موجود ميزان كمك هاي كشورها و سازمانهاي مختلف خارجي كه تعهد كرده بودند به جمعيت هلال احمركمك كنند به 11ميليون و 886 هزار و 180 دلار  مي رسيد. اما فقط يك ميليون و 948 هزار و 715 دلار در اختيار جمعيت قرار گرفته است و متاسفانه هنوز مشخص نيست كه مابقي اين مبالغ در صندوق چه كساني و...!

يك جمعيت و ديگر...!

در هر حال جمعيت شير و خورشيد سرخ ايران در سال 1301 خورشيدي در كشور تاسيس شد كه پس از پيروزي انقلاب اسلامي و بنا به تصويب شوراي انقلاب، اداره كليه مراكز درماني جمعيت به وزارت بهداري وقت منتقل و نام جمعيت شير و خورشيد سرخ ايران به جمعيت هلال احمر جمهوري اسلامي ايران تغيير يافت. اين نهاد غير دولتي به عنوان يك موسسه خيريه با 300 شعبه و تجهيزات مناسب، بزرگترين سازمان امدادي كشور و جزو10جمعيت برتر دنيا محسوب مي شود.

جمعيت هلال احمر ايران بايد در نظر داشته باشد كه با توجه به حادثه خيز بودن كشور و وقوع حوادث مختلف طبيعي در هر سال كه زلزله شايع ترين اين حوادث است، ما را بايد بيش از پيش در مقابل تلفات و خسارات حوادث و سوانح آگاه سازد. اگر فرض بگيرم امروز در شهر تهران زلزله اي به شدت زمين لرزه بم رخ دهد، نحوه امداد رساني و نجات حادثه ديدگان چگونه خواهد بود. زيرا همه خوب مي دانيم كه شهر بم فقط يك دهم يكي از مناطق 22 گانه شهرداري تهران وسعت داشت و نحوه امدادرساني آن گونه بود. حال با اين شرايط آيا قادر به امداد و نجات مصدومان احتمالي زلزله تهران خواهيم بود.

بنابراين لازم است جمعيت هلال احمر با پذيرش ضعف ها و كاستي ها نسبت به تقويت سازمان خود تلاش كند و از امروز به فكر حوادثي باشد كه شايد به زودي رخ دهد!