" روايت " در تعليق ، ميان " تاريخ " و " خيالپردازي "

به گزارش خبرنگار كتاب مهر،  شخصيت اصلي رمان "  سپيده دم ايراني " ،  كسي است كه در زمان طاغوت ازكشور خارج شده  و نام وي تا پيش ازانقلاب در فهرست افراد ممنوع الورود به كشوربوده است .

پس از انقلاب او مي تواند به ايران وارد شود . رمان " سپيده دم ايراني " سه شخصيت محوري دارد وهمه ماجراها حول اين شخصيت و وقايع تاريخي چهاردهه اخير ايران شكل مي گيرد ؛ ايرج بعد از پيروزي انقلاب - بعد از 28 سال تبعيد - به ايران برمي گردد تا پدر وهمسرش را بيند اما موفق نمي شود  آنها را بيابد و ازطريق ارتباط ذهني كه با اين شخصيت ها برقرار مي كند ،  وقايع  سه دهه اخير ايران را مرور مي كند و ماجراهايي كه خود در بطن آنها حضور داشته مي پردازد .

در جريان روايت داستان ، " ايرج " وقايع مهم  و تاثير گذاري درتاريخ معاصر ايران مانند ترور سپهبد رزم آرا توسط گروه فدائيان اسلام ، ماجراهاي دهه سي و جنبش ملي شدن صنعت نفت ، اصلاحات دهه چهل ؛ انقلاب سفيد و ديگر رويدادهاي مهم اين دوران را مرور مي كند . 

در رمان " سپيده دم ايراني "  بيش از همه تاريخ و اصالت روايت تاريخي است كه براي مولف اهميت مي يابد ، البته اين به معناي بي توجهي به داستان گويي توسط مولف نيست .

روايت در اين اثر خطي و موازي با جريانات تاريخي نيست و همين مساله باعث مي شود كه خواننده از خواندن آن خسته نشود . البته نوع روايت ذهني -  سيال ذهن - كه دستمايه مولف براي رفتن به لايه زيرين ذهن كاراكتراصلي داستان قرار مي گيرد باعث مي شود مخاطب با او احساس نزدكي بيشتري كند و اين مساله تا اندازه اي روايت خشك تاريخي كتاب را تعديل مي كند .

به گزارش مهر ، " سپيده دم ايراني " در مقايسه با " مهر گياه " روايت يك دست تري دارد تا اندازه اي كه مي توان گفت دشواري هاي نثر كتاب آخر اين نويسنده كه به نثر ديوان سالاران قاجاري پهلو مي زد اصلا در اين كتاب قابل مشاهده نيست و چهل تن تا اندازه زيادي به روايت معاصر فارسي نزديك شده است و اوج آن هم رمان " سپيده دم ايراني " است .

نكته ديگري كه در مورد " سپيده دم ايراني " قابل توجه است توجه نويسنده به جنبه " سرگم كنندگي " رمان است . چهل تن تا اندازه زيادي از ديگاه قبلي خود كه به روايت تاريخي در آثار داستاني اصالت مي داد فاصله گرفته و به جنبه سرگرم كنندگي در رمان توجه كرده است .

او در اين كتاب بيش از اينكه راوي تاريخ باشد داستان تعريف مي كند و خود را در جايگاه قصه گويي مي بيند كه تاريخ را از مجراي ذهني خود عبور مي دهد و بعد از خلق " رمانس تاريخي " براي خواننده باز مي گويد .

يكي از نمونه هاي مسلم در اين باره از اواسط رمان - حدود صفحه 85 به بعد - است كه كفه ترازوي داستان به سمت تاريخ مي چربد و روايت تاريخي از اين جا به بعد در داستان پررنگ تر مي شود . در اينجا نويسنده براي اينكه حوصله خواننده را سر نبرد و همچنان تعليق داستان را ازدست ندهد با استفاده از شگردهايي مي كوشد تا هم روايت تاريخ را تلطيف تر كند وهم عينيت تاريخي را از دست ندهد ؛ به اين ترتيب كه از روايت هاي بريده ، بريده و ذهني توسط " ايرج "، شخصيت اصلي داستان استفاده مي كند تاهم تاريخ را به دوران معاصر پيوند بزند و هم از اين طريق گذشته و پيشينه برخي از كاراكترها را براي خواننده شرح دهد .

به گزارش مهر ، همانطور كه چهل تن هم به آن اذعان دارد ، از سويي ديگر مي توان نگاه به تاريخ در سه رمان آخر اين نويسنده يك بهانه است ،  در سه رمان " تالار آئينه "، " مهر گياه " و اين رمان اخير ، آنچه كه بيش از همه براي نويسنده مهم جلوه مي كند " هستي انسان ايراني معاصر " است  و به گفته خود وي چون اين هستي به شدت  در رابطه با وقايع اجتماعي تاريخ معاصر است . تاريخ براي مولف به عنوان سكوي پروازو جولان تخيل داستاني و حركت بين دوقطب تاريخ  و تخيل مطرح است .

با توجه به اين پس زمينه تاريخي است كه اگر در داستان در دهه هاي پنجاه وشصت روايتي مي شود و كاراكترهاي داستاني تمايلات " چپ گرايانه " از خود بروز مي دهد چندان هم نمي توان به نويسنده خرده گرفت كه در صدد القاء تفكرات اينچنيني است ؛ زيرا كه در بخش اعظمي از تاريخ مبارزات مردمي در در دهه هاي سي، چهل و پنجاه شمسي در ايران جريانات فكري متايل به چپ در ايران بيشترين طرفدار را داشتند وانسان ايراني در رمان هاي چهل تن نمي تواند نسبت به اين پيشنه بي تفاوت باشد .

اين مطلب به معناي اين نسيت كه اگر شخصيتي مثل " ايرج " در " سپيده دم ايراني " به دنبال رهايي از شرايط تحميلي وپيش فرض هاي مطرح شده و راه ناگزيري كه بايد برود قرار گرفته است دست به انتاب ايدئولژي ديگري نزند و نويسنده با دادن اين حق به " ايرج " ، شخصيت  او را براي خواننده اثرش باور پذيرتر مي كند .

با اين رويكرد مي توان گفت كه : ايده اي كه " امير حسن چهل تن " در رمان هايش تا به امروز دنبال كرده اين است كه مدرنيسم نياز به يك پيشنيه تارخي ، فرهنگي واجتماعي دارد و تا زير ساخت هاي اجتمعي ذهني وفرهنگي آن در جامعه شكل نگيرد هر تغييري به سمت وردود تكنولژي وصنعت روز به كشور منجر به پيشرفت نخواهد شد ، او به خوبي توانسته اين ايده را در رمان هايش به تصوير بكشد .

به گزارش مهر ، در رمان " تالار آئينه " ما با روايتي از دوران مشروطيت مواجه هستيم كه به شدت به تفكرات لايه هاي زيرين اجتماعي وابسته است . در اينجا نويسنده مانند روايتي كه " احمد كسروي " در كتاب " تاريخ مشروطيت "  نگاشته انقلاب مشروطيت را ازپايين بررسي مي كند . يعني شرايط رواني واجتمعي كه ردم را وداشت ليه سلطنت صدساله خاندان قاجار بشورند . اما اين يك روي سكه است ، روي ديگر اين سكه " نا بالغ " بودن قيام اجتماعي است كه رخ مي دهد وآن نتايج را به بار مي آورد .

در تالار آيينه نويسنده مي خواهد اين نكته را گوشزد كند كه اگرچه ايده آزادي خواهي و عدالت جويي به عنوان يك ارزش والاي اجتماعي در صدر جنبش مشروطيت مطرح بود اما اين آرمان هاي مقدس نتوانست به عنوان يك محرك اجتماعي در ابتدا سلطنت و پس از آن توده ها را  به سمت يك " رفرم " سياسي واجتمعي سوق دهد وبا اين ضعف ايدئولژيك در بين توده ها مجلس شورايي هم كه شكل مي گيرد دستخوش چند دستگي و تشنج مي شود .

رمان " مهر گياه " دوران مدرنيسم رضاشاهي را نشان مي دهد ؛ مدرنيسم بي ريشه و بي اساسي كه نتواست دوام بياورد و با اشغال ايران در زمان جنگ دوم جهاني توسط متفقين دوران ما قبل رجعت كرد وهمان آشوب و بلواي كه در بيشتر دوران اواخر قاجاريه بر كشور ايران حاكم بود ، در اين دوران نيز بروز مي كند و رمان " سپيده دم ايراني هم " ادامه اين جريان را مورد بررسي ونقد قرار مي دهد .

به گزارش مهر ، يكي از كاراكترهاي اصلي اغلب آثار چهل تن شهر " تهران " است . پايتخت ايران شخصيت اصلي و ثابت در چهار رمان اخير اين نوينده بوده است . وي در تمامي آثاري كه در اين سه دهه به نگارش در آورده است به نوعي گوشه چشمي به اين شهر داشته و يك بار هم به طور مستقيم از اسم اين شهر در عنوان يكي از رمان هاي خود استفاده كرده است .

درهرچهاررمان " مهر گياه " ، " تالار آيينه "  ، " تهران شهربي آسمان " و " سپيده دم ايراني " ، تهران يكي از كاراكترهاي محوري و اصلي كتاب محسوب مي شود . اين شهر ورويدادهاي آن به عنوان پايتخت ايران در بخش اعظمي از تاريخ ايران در اين چند قرن اخير شاهد تحولاتي بوده كه با فرهنگ اجتماعي - سياسي و هويت ايراني پيوندي ناگسستني دارد . در رمان " سپيده دم ايراني " تهران پديده اي است كه مرتبا تغييرمي كند و دچار تحول مي شود .  

گفتني است كتاب " سپيده دم ايراني " در مدت زمان سه سال به قلم اميرحسن چهلتن ، در 200صفحه به نگارش در آمده و توسط موسسه انتشارات نگاه ، در بهار 1384 منتشر شده است .