«تاریخ در بستر جغرافیا» منتشر شد/ اهمیت جغرافیا در شکل­‌گیری تاریخ بشری

به گزارش خبرگزاری مهر، کتاب «تاریخ در بستر جغرافیا» بیستمین کتاب از مجموعه انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام به بازار نشر عرضه شد. نویسنده این اثر «دابلیو گوردون ایست» فارغ‌­التحصیل تاریخ از دانشگاه کمبریج است و توسط دکتر حسین حاتمی‌نژاد و حمیدرضا پیغمبری ترجمه شده است.

کتاب حاضر، اثری است کلاسیک در زمینه مطالعات جغرافیای تاریخی. نویسنده پس از بیست سال مطالعه در تاریخ اقتصادی، از سال 1947 استاد جغرافیا در کالج بیک برک دانشگاه لندن بوده است. ایست، نویسنده کتاب «محیط انسان» و ویراستار اصلی «متون جغرافیایی نلسون» هم هست. او در این کتاب که در سال 1965 منتشر و تا سال 1999، 10 بار تجدید چاپ شده است، در فصل­‌های کاملاً مجزا اهمیت جغرافیا را در شکل­‌گیری تاریخ بشری با دیدگاهی معتدلانه ـ نه چون «راتزل» جبرگرایانه ـ بررسی کرده است و به دیدگاه صاحب­نظرانی چون «توین‌­بی» هم انتقاداتی وارد می­‌کند.

او در تحلیل مسائل متن از اطلاعات تاریخی فراوان خود به ­ویژه در زمینه تاریخ معاصر اروپا و انگلستان بهره گرفته است و نقشه­ های فراوان متن هم بیشتر در این راستا به کار گرفته شده اند. نویسنده بیانی ادبی دارد و چندان مباحث را پیچیده نمی­ کند و با وجود مطالبی بعضاً کهنه، نحوه نگرش و بسیاری از اطلاعات موجود در کتاب، جذاب و مفید هستند.

مترجمین در مقدمه خویش چنین نوشته ­اند: اگرچه معمولاً به صورت سنتی جغرافیا را علم مکان و تاریخ را علم زمان در نظر می­گیرند، ولی در واقع جغرافیا علم (فضا و زمان) است و زمان به­ عنوان بعد چهارم فضا باید همواره مدنظر قرار گیرد. علم تاریخ هم بدون بُعد فضایی معنایی ندارد؛ حوادث تاریخی در خلأ اتفاق نمی­ افتند بلکه از شرایط (فضایی ـ مکانی) تأثیر می ­پذیرند. از اصول ماندگار جغرافیا که عبارتند از: علیت، تعمیم، رابطه و تحول، اصل آخری سیر تکوین پدیده ­های جغرافیایی را در گذر زمان بستری می کند.

در فضا هیچ پدیده ­ای ـ چه طبیعی و چه ساخته دست بشر ـ در حال سکون نیست و در طی تاریخ متحول می­شود. یکی از پارادایم­ های مهم در جغرافیا، پارادایم امکان­‌گرایی و گونه تحول ­یافته­اش پارادایم چشم ­انداز همواره سیر تکاملی پدیده ­ها را در طی زمان بررسی می­ کند. در واقع هر رویداد جغرافیایی در زمان حال، وارث شرایط (مکانی ـ زمانی) گذشته است. از نظر علمی بین فضا و زمان تقدمی وجود ندارد، بلکه هم­زمان بودن ویژگی مشترک آنهاست. گروهی از صاحب‌­نظران، جغرافیا را تاریخ زمان حال می­‌دانند. حال اگر بخواهیم جغرافیای تاریخی را تعریف کنیم، ناگزیر می­‌شویم دیدگاه‌­های عمده را در این زمینه یادآوری کنیم.