باید و نبایدهای ماندن معاونت علمی در دولت آینده/ موازی کاری ها خاتمه یابد

به گزارش خبرنگار مهر، 2 نهاد معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری به منظور ارتقای علمی و توجه به نخبگان کشور ایجاد شدند ولی در حال حاضر شاهد انجام فعالیت‌های موازی هستیم که از آن جمله می‌توان به راه اندازی سامانه ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان و اجرای طرح های کلان ملی اشاره کرد این در حالی است که بر اساس قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان این امر به وزات علوم و شورای عتف واگذار شده است.

اگر چه معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از ابتدای تأسیس که همزمان با راه اندازی بنیاد ملی نخبگان بود، خدمات بسیاری را با توجه به بودجه خوبی که در اختیار داشت در زمینه فناوری عرضه کرد اما همواره وجود چنین ساختاری با وجود وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری مورد سئوال بوده است.

از زمانی که نام وزارت آموزش عالی به علم و فناوری تغییر یافت، مسئولیت امور علم و فناوری نیز به دوش این وزارتخانه نهاده شد اما ایجاد نهاد دیگری به موازات آن با تفاوت زیاد بودجه، چه الزامی را دارد؟

از سوی دیگر آیا شورای عالی عتف نیز که از سالها پیش برای تقویت و تسریع در امور علم و فناوری تشکیل شده کفایت رسیدگی به این امور را نداشته که دولت تصمیم بر راه اندازی دستگاه عریض و طویلی با عنوان معاونت علمی گرفت و اختیارات تامی را به آن واگذار کرد؟

ضمن اینکه وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی نیز معاونت مستقل تحقیقات و فناوری دارد که عملکرد آن در سالهای اخیر نشان داده است که به خوبی از عهده امور برآمده است.

حال سئوال دیگری مطرح می شود، اگر ضرورت تشکیل معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، ضعف ساختاری و عملکردی و محدودیت اختیارات وزارت علوم، بهداشت و شورای عالی علوم تحقیقات و فناوری بود بهتر نبود به جاری راه اندازی یک سیستم جدید، مشکلات این مجموعه ها از نظر اختیارات قانونی و اعتبار رفع می شد؟

اینها و بسیاری سئوالات و شبهات دیگر همواره ذهن بسیاری از دست اندرکاران علم و فناوری را به خود مشغول کرده است و اکنون نیز با آمدن دولت جدید انتظار می رود یا به این سئوالات و ابهامات پاسخ داده شود و یا تلیف این موازی کاریها در حوزه و علم و فناوری مشخص شود.

خبرگزاری مهر، در این راستا گفتگویی با کارشناسان حوزه علم و فناوری در خصوص ضرورت وجود ساختار معاونت علمی و تداخل مأموریت های آن انجام داده است.

لزوم هماهنگی میان دستگاه‌ها قبل از انتصاب افراد

دکتر سید حمید جمال الدینی- عضو شورا بنیاد ملی نخبگان در گفتگو با خبرنگار مهر با تاکید بر اینکه بر اساس تجربیات کشورهای پیشرفته حضور معاونت علمی ضروری است، افزود: در زمینه ارزبابی حوزه علمی نیاز به یکپارچگی در میان نهادهایی چون سیاستگذاران، مجریان، ناظران و پایشگران داریم که این امر در با ایجاد معاونت علمی محقق خواهد شد.

وی با تاکید بر اینکه معاونت علمی ریاست جمهوری یک نهاد فرا دستگاهی است، اظهار داشت: این نهاد می‌تواند بر اساس نقشه راه ترسیم شده وضعیت علمی کشور را پایش کند و مطابق با میزان توسعه و پیشرفت‌ها از محققان حمایت کند.

جمال الدینی با اشاره به تجربیات سایر کشورها دراین زمینه یادآور شد:زمانی که سیاستگذار (ترسیم کننده راه)، تخصیص دهنده منابع و ارزیابی کننده یکی بوده است به جز در موارد حاکمیتی چون حوزه سلامت و امنیتی در باقی حوزه‌ها موفق عمل نشده است.

عضو شورای نخبگان بنیاد ملی نخبگان با اشاره به مقایسه وضعیت حوزه علمی در قبل و بعد از تشکیل معاونت علمی، خاطر نشان کرد: تا پیش از تشکیل معاونت علمی مراکز رشد و نهادهایی که وظیفه حمایت از طرح‌های کلان را بر عهده داشتند برای دریافت و پرداختی‌های خود دچار بوروکراسی‌های اداری بودند که این امر موجب شده بود که دستاوردهای محسوسی از تحقیقات به دست نیاید.

وی حذف بورکراسی اداری از مزایای ایجاد معاونت علمی دانست و یادآور شد: تداخلاتی که میان معاونت علمی و وزارت علوم و شورای علوم، تحقیقات و فناوری (عتف) وجود دارد خاص این نهاد نیست بلکه در سایر دستگاه‌ها قابل مشاهده است.

دبیر انجمن علمی کاردیو ژنتیک ایران اضافه کرد: شاید مدلی که برای جلوگیری از تداخل ماموریت‌ها مناسب باشد این است که قبل از انتصاب افراد ابتدا هماهنگی‌ها میان دستگاه‌ها ایجاد شود و پیشنهاد می‌شود در دولت آینده هماهنگی‌های قبل از انتصاب میان دستگاه‌ها ایجاد شود.

تدوین شرح وظایف معاونت علمی و وزارت علوم چالش دولت آینده

اسفندیار اختیاری- عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی با اشاره به پیامدهای موازی کاری در بدنه دولت، گفت: این امر موجب پرداخت هزینه‌های سنگین و هدر رفت توانمندی‌های نیروی انسانی، فکر و ایده می‌شود.

وی با تاکید داشتن دو نهاد معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و شورای عتف ایده بسیار خوبی است، خاطر نشان کرد: در سال های اخیر تداخل‌هایی در مسئولیت‌ها دیده شده و اگر یکی از ارکان عملکرد ضعیفی داشته است یه جای آنکه از نیروهای قوی‌تری استفاده شود به رکن دیگری اجازه داده شد تا در کار ارکان موازی دخالت کند که این امر نظام یکپارچه کشور را به هم می‌زند.

اختیاری با بیان اینکه این تداخل در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت علوم مشاهده می‌شود، اظهار داشت: از این رو تدوین شرح وظایف برای معاونت علمی و وزارت علوم از جمله چالش‌های ریاست جمهوری آینده است تا بر اساس آن تداخلی در ماموریت‌های این دو نهاد ایجاد نشود.

این نماینده مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه با شرح وظایف این دو نهاد در کنار یکدیگر می‌تواند در حوزه علم و فناوری حرکت کنند، یادآور شد: ستاد توسعه فناوری نانو قبل از شکل گیری معاونت علمی ایجاد شده است و فعالیت‌های آن در عین اینکه تداخلی با وزارت علوم ندارد، امروزه شاهد ارتقای رتبه ایران در این حوزه فناوری هستیم.

وی با اشاره به ایجاد سامانه ارزیابی شرکت‌های دانش بنیان و اجرای طرح‌های کلان در هر دو دستگاه گفت: بر اساس  قانون شرکت‌های دانش بنیان تعریف، سیاستگذاری و اجرای طرح های کلان ملی به طور شفاف به شورای عتف واگذار شده است ولی در عمل مشاهده می‌شود که  تدوین آیین نامه اجرایی این قانون 2 سال به تعویق افتاد و الان که تدوین شده است اجرایی نمی‌شود که این امر ناشی از تداخل مسئولیت‌ها است.

اختیاری با تاکید بر اینکه این گونه عملکرد "قانون گریزی" و از "تداخل مسئولیت‌ها" تعبیر می‌شود، ادامه داد: نتیجه آن می‌شود که پس از تصویب قانون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان به طور کامل اجرایی نشود.

ماموریت معاونت علمی در راستای منویات رئیس جمهور است

دکتر محمد مهدی نژد- معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم، تخقیقات و فناوری با بیان تداخل ماموریت‌ها در بنیاد ملی نخبگان وجود ندارد، گفت: بنیاد ملی نخبگان به واسطه قانون ایجاد شده است هرچند که می‌توان گفت این نهاد می‌تواند بهتر کار کند.

وی تداخل ماموریت‌ها را میان معاونت علمی ریاست جمهوری و وزارت علوم دانست و اضافه کرد: برداشت ما از معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری این است که تا جایی که وزارتخانه و موسسات مربوط در حوزه علمی وجود دارد نقش این نهاد بیشتر حمایتی و پیگیری منویات رئیس جمهور است نه ورود به اقدامات اجرایی.

مهدی نژاد با تاکید بر انکه در حال حاضر معاونت علمی از حال معاونت خارج شده و بیشتر حالت ستاد اجرایی را دارد، خاطر نشان کرد: از این رو کارهای موازی در حال انجام است و این امر در روند کار لطمه وارد می‌کند و امیدواریم در دولت آینده این مشکل به صورت ریشه‌ای حل شود.

معاون پژوهش و فناوری وزارت علوم خاطر یادآور شد: در صورتی که ضرورتی برای باقی ماندن این معاونت است لازم است تا با حفظ حیطه قانونی در رده‌های قانونی خود نقش قانونی را در فضاهای خالی باقی مانده که بیشتر نشات گرفته از اختیارات ریاست جمهوری است، ایفا کند.

وی اجرای طرح‌های کلان ملی را از جمله موارد تداخل ماموریت‌های دو نهاد ذکر کرد و افزود: بر اساس قانون مصوب مجلس بررسی و تصویب طرح‌های کلان ملی به شورای عتف داده از این رو برای اجرای این طرح‌ها خلا قانونی احساس نمی‌شود.

مهدی نژاد با اشاره به ساختار شورای عتف خاطر نشان کرد: شورای عتف یک شورای فرا دستگاهی و متشکل از رئیس جمهور و 8 وزیر است از این رو جامع‌ترین نهاد کشور است که می‌تواند تصمیم همه جانبه نگر اتخاذ کند. زمانی که معاونت و یا وزارتخانه ایجاد می‌شود و جنبه‌های مختلف آن دیده نشود بدیهی است که در عمل دچار خدشه می‌شود.

هماهنگی برای رفع تداخلات میان دو نهاد علمی

قاسم جعفری- عضو کمیسیون تحقیقات و فناوری با تاکید بر آنکه در حوزه علمی هر چه قدر کار شود کم است، اظهار داشت: در این زمینه اگر همه نهادها وارد شوند ومواردی را پیگیری کند باز هم گوشه‌ای از کار باقی می‌ماند.

وی با بیان اینکه همواره بحث‌هایی در زمینه تداخل وظایف معاونت علمی و وزارت علوم مطرح می‌شود، افزود: کار معاونت علمی پیشتیبانی و شناسایی نخبگان است و از آنجایی که همه نخبگان در مرکز تحقیقاتی و دانشگاهی نیست از این رو علاوه بر وزارت علوم در معاونت علمی نیز می‌توان به این مهم پرداخت.

جعفری با تاکید بر اینکه درصورتی که هرکدام از این نهادها به وظایف خود رسیدگی کنند تداخلی ایجاد نمی‌شود، یادآور شد: وزارت علوم  از شرکت‌های دانش بنیان حمایت کند و زمانی که به مرحله تجاری سازی می‌رسد معاونت علمی باید پیگیری کند.

عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی با هماهنگی می‌توان جلوی تداخلات میان دو دستگاه گرفته می‌شود،ادامه داد: معاونت علمی امکانات و بودجه جدید در حوزه علمی و فناوری است و با جایگاه بالایی که این نهاد دارد قادر خواهد بود تا کارهای روی زمین مانده را انجام دهد.

راهکاری برای جلوگیری از تداخل ماموریت‌ها

دکتر سعید سهراب پور- قائم مقام بنیاد ملی نخبگان با اشاره به ساختار وزارت علوم و شورای عالی علوم، تحقیقات و فناوری اظهار داشت: رئیس شورای عتف رئیس جمهور است و از آنجایی که رئیس جمهور در این جلسات شرکت نمی‌کند وزیر علوم ریاست جلسه را بر عهده دارد که این امر دستگاه فرادستگاهی برای حل مشکلات حوزه علمی فراهم نمی‌شود.

وی فرا دستگاهی بودن را از مزایای معاونت علمی دانست و ادامه داد: فرا دستگاهی این نهاد موجب می‌شود تا معاونت با وزارتخانه‌های علوم، بهداشت و صنایع همکاری دارد در حالی که وزارت علوم به عنوان یک وزارتخانه نمی‌تواند بر سایر وزارتخانه‌ها اعمال نفوذ کند.

سهراب پور، با بیان اینکه موازی کاری میان دو نهاد دیده می‌شود، گفت: این مورد را می‌توان ساماندهی کرد و برخی از ماموریت‌ها را در وزارت علوم و بخش دیگر که شامل مواردی چون حمایت از شرکت‌های دانش بنیان و تجاری سازی دستاوردهای تحقیقاتی کرد به معاونت علمی و فناوری واگذار شود.

وجود دستگاه‌های موازی موجب سرخوردگی نخبگان شده است

جواد هروی- نایب رئیس کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه کشور ما در آستانه یک تحول عظیم علمی قرار دارد، گفت: در عین حال نیاز داریم که وزارتخانه‌هایی چون علوم، آموزش و پرورش و دستگاه‌هایی مرتبط با توسعه علمی همکاری‌های لازمی را جهت ارتقای علمی صورت گیرد ولی با این حال این حرکت موجب انجام فعالیت‌های موازی و خنثی کردن حرکت‌های سایر دستگاه‌ها می‌شود.

وی با بیان اینکه در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس شورای اسلامی شاهد تضارب آرا و بحث مناقشه میان دو نهاد معاونت علمی و وزارت علوم هستیم، یادآور شد: در این راستا باید جلوی رشد نهادهای موازی را بگیریم و نهادهایی که موجب ارتقای حوزه‌های علمی می‌شود تقویت کنیم.

هروی با تاکید بر اینکه در حال حاضر برخی از شوراها، دستگاه‌ها و نهادها بنا بر دلایل مقطعی به وجود آمدند، ادامه داد: متاسفانه همچنان باقی ماندند که نه تنها تاثیری ندارند بلکه بر دستگاه‌های موازی خودشان تاثیر منفی دارند از این رو در دولت بعدی با همتی که دکتر روحانی وجود دارد لازم است در زمینه ارتقای علمی کاری کند که دستگاه‌های موازی آرام آرام در یک خط قرار گیرند و از روابطی که مانع از رشد همه جانبه یک دستگاه و یا توانمندی آن می‌شود، جلوگیری کند.

وی با ابراز امیدواری از اینکه در دولت آینده نهادهای موازی ساماندهی شوند، خاطر نشان کرد: بارها در کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس بارها شاهد تضارب آرای دستگاه‌های موازی بودیم و این موجب تاسف ما است که این زمینه‌ها به جای آنکه درصدد ارتقای علمی باشند متاسفانه زمینه پسرفت و سرخوردگی نخبگان را فراهم می‌کنند که دلیل این امر هم آن است که دستگاه‌ها به صورت غیر اصولی کار می‌کنند.

مروری بر نظرات کارشناسان

به گزارش مهر، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری کمی بعد از ایجاد بنیاد ملی نخبگان در دولت احمدی نژاد راه اندازی شد در ابتدا دارای ساختار یکسان با این بنیاد بود و پس از چندی از بنیاد جدا شد اما همچنان مسئول بنیاد و معاون علمی یک نفر است.