به گزارش خبرنگار مهر، با قدم‌هایی خسته در میان کوچه و بازار کوفه راه می‌رفت. سال‌ها بود جور و جهل مردم او را به تنهاترین مردم خدا تبدیل کرده بود. دردش عمیق‌تر از آن بود که با کسی از مردم بتواند از آن سخن بگوید. سر در چاه می‌کرد. چاه جوشان از اشک‌های شبانه‌اش، محرم اسرار مگو شده بود. اسراری که اگر به سنگ می‌گفت خون گریه می‌کرد... به کوه می‌گفت می‌شکافت...
علی(ع) تنهاترین مرد تاریخ بود. بی‌شک این تنهایی ریشه در روح بزرگ او داشت. تنگ نظران و کوته فکران همواره دشمن خونین کرامت و بزرگی بوده‌اند و علی(ع) بزرگ بود. قبای زمانه طاقت بلند او را تاب نمی‌آورد و فکر مردمان به بلندای همت او نمی‌رسید. 30 سال زندگی امام متقیان پیش از پیامبر(ص) هر روزش درد واره‌ای است که تلخی آن هنوز در کام زمان مانده است. دردهایی برای تمام بشریت...
مردان سیاست همواره شگردهایی دارند برای پیروزی در عرصه‌های جولان دروغ و درویی و شاید مظلومیت امیرالمومنین به این بر می‌گردد که وی هیچ‌گاه وارد روش‌های معمول اهل سیاست در فریفتن مردم و توسل به دروغ برای تحکیم حکومت نشد.
حجت‌الاسلام محسن ملک‌افضلی، عضو هیئت علمی دانشگاه قم و رئیس پژوهشکده علوم انسانی پژوهشگاه المصطفی در گفتگو با خبرنگار مهر معتقد است الگوی حکومتی امام علی(ع) بهترین الگو برای یک حکومت عدالت‌محور و دین‌مدار است. الگویی که باید آن را دید و درک کرد و در حد توان به مرحله اجرا درآورد. تلاش کردیم در گفت‌وگو با این استاد دانشگاه بخشی از این الگو را تبیین کنیم.
ابعاد مظلومت امام علی(ع) در دوران زندگی و حکومت ایشان چه بود؟
مظلومیت امیرالمؤمنین به 2 دوره مختلف از زندگی ایشان برمی‌گردد که در هر دوره جلوه خاص از آن را می‌توان مشاهده کرد. دوره 25 ساله سکوت امام علی(ع) دوره‌ای بود که ایشان به راستی مظلوم بودند چرا که خلافت و ولایت را در دست نداشتند. البته ولایت امام همواره و در عرصه‌ای جاری است اما آن زمان به دلیل جهل مردم و انحراف خواص امکان ولایت ظاهری از امام علی(ع) گرفته شد. حقی که پیامبر(ص) در حضور هزاران نفر از مسلمانان در غدیر خم به ایشان داده بود. حقی که از جانب خدا بود و نه بشر که بشر بتواند آن را سلب کند. با این همه حضرت در آن سال‌ها سکوت اختیار کردند و این تنها به خاطر مصلحت مسلمانان بود.
حتی این موضوع از حد سکوت بسیار بالاتر رفته بود. امام علی(ع) در بسیاری موارد با خلفا همکاری هم می‌کرد. البته این همکاری تنها به دلیل مصلحت مسلمانان بود. گاهی خلفا در امور نظامی از ایشان کمک می‌خواستند و گاهی هم قضاوت در امور مشکل را به ایشان می‌سپردند. صبر حضرت در این دوره در مدارا با کسانی که حق ایشان را غصب کرده بودند، بسیار درس‌آموز است.
آیا این همکاری مشروعیت دهنده نبود؟
نباید اینگونه تصور کرد که همکاری امام علی(ع) با خلفا به موضوع سقیفه مشروعیت داده است. ایراد خطبه «شقشقیه» توسط ایشان نیز این نظر را تائید می‌کند اما به هر حال این 3 نفر خلیفه مسلمانان بودند و مردم با آنها بیعت کرده بودند. موضوع دیگری که باید در نظر گرفت این است که این 3 نفر در امور ظاهری از اسلام و سنت پیامبر(ص) پیروی می‌کردند. به عنوان مثال معاویه هیچ‌گاه از سوی امام علی(ع) تحمل نشد چرا که او در ظاهر هم حرمت اسلام را نگه نمی‌داشت و هدفش از بین بردن نام اسلام و پیامبر(ص) بود. امام علی(ع) با معاویه یک جنگ آشکار و بزرگ داشت اما در زمان خلفا نه تنها جنگی نکرد بلکه حتی آشوب‌هایی را که دیگران به پا می‌کردند، سامان می‌داد. این به معنی موافق بودن با عملکرد خلفا به طور کامل نبود بلکه مصلحت مسلمانان ایجاب می‌کرد که این همکاری‌ها صورت بگیرد.
البته در دوره نزدیک به 5 سالی که امام علی(ع) حکومت بر جامعه اسلامی را به عهده داشت نیز مظلومیت ایشان به پایان نرسید. در این دوره با اینکه اصرار مردم موجب شده بود که امام علی(ع) تکیه بر جایگاه خلافت بزند، نافرمانی‌هایی که ناشی از جهل مردم بود، نمی‌گذاشت کارها آنطور که باید پیش رود تا جایی که ایشان فرمودند: «آن را که فرمان نبرند، سررشته کار از دستش برون است.»
مهم‌ترین ویژگی‌های حکومت امام علی(ع) در این سال‌ها چه بود؟
مهم‌ترین دغدغه امام(ع) در این دوره برقرار کردن عدالت اجتماعی و اقتصادی و از بین بردن اختلاف طبقاتی میان مردم بود. بخشی از این مشکلات در حکومت‌های پیش از امام علی(ع) به وجود آمده بود و آن حضرت تلاش می‌کرد آب رفته را به جوی برگرداند. یکی از اقدامات مهم امام در این زمینه از بین بردن زمینه رانت‌خواری برخی خواص بود که در زمان خلیفه سوم به این امر عادت کرده بودند. همین موضوع نارضایتی‌های بسیاری در میان خواص نسبت به عملکرد ایشان به وجود آورد و زمینه‌ساز درگیری‌هایی مانند جنگ جمل شد. برخی یاران نیز در این مسیر به کمک امام علی(ع) آمدند و بسیاری نیز توان تحمل عدالت ایشان را نداشتند.
استانداران و کارگزارانی که این عدالت را برنمی‌تابیدند، به سرعت از سوی امام حذف می‌شدند. حضرت در مسیر حق با هیچکس مسامحه نمی‌کرد و بیت‌المال مسلمانان را با تمام قدرت حفظ می‌کرد.
در زمینه عدالت اجتماعی نیز مسائلی مانند قضاوت عادلانه و رعایت حقوق اقلیت‌های مذهبی از مواردی است که در سیره حکومتی امام علی(ع) دیده می‌شود. آن حضرت به یتیمان اقلیت‌های مذهبی همانطور رسیدگی می‌کرد که به مسلمانان. پیرو هر دینی در حکومت امام علی(ع) می‌توانست آزادانه زندگی کند و از حقوق اجتماعی برخوردار باشد.
برقراری دستگاه عدالت منصف از دیگر اقدامات امیرالمؤمنین در زمان حکومتش بود. در این دستگاه عدالت هیچ‌گاه کسی به دلیل برتری مادی یا نسبی پیروز نمی‌شد بلکه همواره حق به حق‌دار می‌رسید. در نگاه امام علی(ع) قاضی حتی در نگاه کردن نیز نباید میان دو نفر که به عدل او امید بسته‌اند، تفاوتی قایل شود. محکم‌ترین اصول اجرای عدالت در سیره این امام بزرگوار در طراحی نظام قضایی دیده می‌شود که می‌تواند الگوی تمام جوامع باشد.
نظر شما