جایگاه و حد و مرز مزاح و شوخ طبعی/ معنای تعبیر "ادخال سرور" در روایات

به گزارش خبرگزاری مهر، كمتر ملت و جامعه اي را مي توان يافت كه در ارتباطات مردم، چيزي به نام "شوخي" وجود نداشته باشد. لازمه زندگي اجتماعي و داشتن ارتباطات سالم مزاح است. البته گاهي هم مزاح به كدورت و كينه تبديل مي شود و نتيجه معكوس مي دهد.

بعضي ها شوخي و مزاح را چه با گفتار و چه رفتار، به عنوان شاخصه خود قرار داده اند، برخي هم ميانه خوبي با آن ندارند و اهل شوخي نيستند. از آنجا كه اين نوع برخورد، در ميان مردم متداول است و نمي توان به كلي آن را مردود دانست و نه مي توان بي حد و مرز طرفدارآن بود. خستگي جسم و روح با تفريحات سالم و مزاح و لطيفه گويي بر طرف مي شود. پرداختن به نشاط روحي و شادابي روان، در سايه لطايف و ظرايف امري طبيعي و مقبول و مورد حمايت شرع و دين البته با مراعاتهاي خاص است.

بر خلاف تصور يا القا آنان كه مي كوشند چهره اي خشن و عبوس از اسلام ارايه دهند در فرهنگ ديني مساله خوشحالي و شادي و خرسند سازي و "ادخال سرور" و شاد كردن ديگران، جز خصلت هاي مثبت و پسنديده به شمار آمده است.

از مزاح و شوخ طبعي به عنوان يك خصلت مومنانه ياد شده است. اولياي دين و بزرگان مكتب نيز در عمل، اين گونه بوده اند. امام صادق(ع) می فرماید: هيچ مومني نيست مگر اينكه در او "دعابه" است. راوي از امام پرسيد دعابه چيست؟ حضرت فرمودند: يعني مزاح و شوخي.

شوخي كردن اگر در حد و مرز مجاز و معقول باشد، شادي آور است و شاد كردن مردم به فرموده پیامبر (ص) كاري پسنديده است و در روايات از ادخال سرور در دل اهل ايمان تمجيد شده است و از محبوب ترين كارها نزد خداي متعال، وارد ساختن شادماني بر دل مومنان است.

در سيره رهبران الهي نمونه هايي كه از مزاح ها و رفتارهاي لطيفه آميز و سخنان مطايبه انگيز از پیامبر اسلام (ص) روايت شده نشان مي دهد كه آن حضرت در عين حال كه خوشرفتاري و گشاده رويي وبذله گويي داشت از مرز حق و سخن درست فراتر نمي رفت و شوخي هايش باطل و لغو و ناروا نبود. در روايت است كه پيامبر فرمود: "من مزاح مي كنم، ولي جز حق نمي گويم". اين سخن هم نشان دهنده مزاح در سيره رسول خداست هم رعايت حد و مرز آن.

درباره امام صادق(ع) نقل شده كه آن حضرت، بسيار خنده رو و شوخ طبع بود. در برخي از روايات هم توصيه شده كه در مسافرت يا يك جمع، براي سرور و رفع خستگي از مزاح و شوخي هاي سالم استفاده شود و اين از آداب سفر بيان شده است.

شوخي و تفريحات سالم و مزاح هاي بدون آزار و دور از تحقير ديگران و پرهيز از استهزا مردم،به زندگي فردي و اجتماعي نشاط مي بخشد و موضوع مهم"طنز" نيز به نحوي در قلمرو شوخي و مزاح قرار مي گيرد،به شرط آنكه نگاه جدي به زندگي،آسيب نبيند و حيات بشري به بازيچه و لودگي و هرزگي كشيده نشود.

شوخي در گفتار و مطايبه در رفتار نبايد فلسفه حيات را به پوچي و خامي مبدل سازد و نگاه آدمي را در قشر نازكي از حقايق هستي متوقف سازد. اساسا مرز شوخي و جدي پنداشتن زندگي در همين نگرش و زاويه ديد نهفته است. بايد شوخي كنيم اما ضمنا بايد بدانيم كه اين شوخي در حقيقت مانند بيرون آمدن از كشتي است كه در سطح اقيانوس زندگي در حركت است و گام گذاشتن به صندوق مقوايي است كه در روي امواج اقيانوس بي اختيار جست و خيز مي كند. ممكن است اين كار خنده آور، تلخي يكنواخت بودن حركت كشتي و تماشا به دستگاه و ساكنين كشتي را به دست فراموشي بسپارد،اما نبايد فراموش كرد كه در نورديدن پهنه بيكران دريا، احتياج به همان كشتي مجهز دارد كه حتي كوچكترين پيچ و مهره اش هم به طور جدي منظور شده است.

البته در شوخي انسانها از نظر تحمل يكسان نيستند، بعضي ها ظرفيت لازم براي مزاح ندارند در نتيجه شوخي به جاي دلشاد كردن، كينه و كدورت مي آورد و به جاي غم زدايي، اندوه زا مي شود، پس بايد مراقب بود.

منابع :
- بحار الانوار، ج 73

- كافي، ج 2، ص 189

- بحار الانوار، ج 16

- نهج البلاغه،خطبه 84

- بحار، ج 41

- تفسير و نقد و تحليل مثنوي، علامه محمد تقي جعفري، ج 16