ورزش زورخانه ای نماد ورزش ایرانیان / پرورش روح و جسم شعار ورزش باستانی

به گزارش خبرنگار مهر، در این روزها که علاقه جوانانمان به ورزش هایی برگرفته از فرهنگ های نامتجانس با تمدنمان رونق گرفته و بالا رفتن از دیوار خانه ها و جست و خیز از روی ماشین ها و امکانات شهری "ورزش پارکور" لقب گرفته که ریشه در فرهنگی نامعلوم از هزاران کیلومتر آن طرف تر دارد و انرژی، استعداد و افکار جوانان را به خود مشغول داشته، ورزش هایی که گاه از نظر علمی هم پذیرفته نیستند و علاوه بر آن بیشتر تخریبشان روی ذهن و اخلاقیات فاعل آن است، شاید نگاهی به نماد ورزش کشور با تمدنمان تلنگری باشد برای دیدن آن نهال معرفتی که  در گود کوچک زورخانه ریشه می گیرد و ریشه اش روزی به تنومندی از خودگذشتگی، فتوت، تواضع و گلریزان می رسد.

فراگیری آداب ورزش زورخانه ای و احترام غالب بر این گود مسقف، درون فرد را با ویژگی های آشنا می سازد که پس آن در هر ورزش و حرفه ای می تواند از آن سود ببرد. از این رونگاهی به گذشته این ورزش و اشاره ای به بعضی آداب و سنن ورزش باستانی به بهانه روز این ورزش شاید خالی از لطف نباشد.

ورزش باستانی ایرانیان، تحرکی است همراه با اسباب خاص و در محلی مسقف و گودی هشت گوشه به نام زورخانه که آداب و رسوم خاص خود را داراست.

این ورزش به دلیل توجه پیشینیان به قدرت بدنی بالا جهت غلبه بر دشمنان در جنگ ها، ارزش خاصی را دارا بوده و جزئی از فعالیت های روزمره مردان تلقی می شده است. پرورش روح و جسم به موازات هم که شعار این ورزش کهن است در آداب و رسومش به کرات رخ نمایی می نماید و هر بیننده ای را که برای نخستین بار به این مکان مقدس قدم بگذارد به خود مجذوب می سازد.

ضرب زورخانه توسط مرشد نواخته می شود و ورزشکاران با کسب اجازه از پیشکسوتان، مرشد و حضار دست راست خود را به کف گود می زنند و می بوسند و با ادای احترام به این گود مقدس جهت احیای قوای جسمی و روحی وارد می شوند و با نوای ضرب مرشد به ورزش می پردازند.

در این راستا گفتگویی انجام دادیم به باستانی کار و مرشد با تجربه البرزی محسن شریفی تا از ظرافت های خاص این ورزش بیشتر بدانیم.
شریفی که از سال 58 و در 16 سالگی این ورزش را شروع کرده و از سال 61 به عنوان مرشد در زورخانه ضرب نواخته، با خواندن یک رباعی معروف از رودکی این چنین صحبت های خود را آغاز کرد:
گر بر سر نفس خود امیری، مردی          بر خرد و کلان نکته نگیری، مردی
مردی نبود فتاده را پای زدن                  گر دست فتاده ای بگیری، مردی....

محسن شریفی ادامه داد: 17 شوال که سالروز جنگ خیبر است در تقویم ایرانیان به نام روز ورزش پهلوانی و زورخانه ای نامیده شده است چون در این روز امیرالمومنین علی (ع) در هنگام جنگ با دشمن، هنگامی که دشمنش آب دهان به صورت وی انداخت به جنگش با دشمن ادامه نداد و گفت من برای نفس خودم شمشیر نمی کشم و وقتی که خشمش فروکش کرد دوباره به میدان جنگ برگشت و به رزم پرداخت.
این نکته اخلاقی در رفتار حضرت علی (ع) باعث شده است که این روز به نام ورزش باستانی که از واجباتش غلبه بر نفس است نامیده شود و ورزشکاران این رشته  پیوسته به امیرالمومنین اقتدا نمایند.

مرشد شریفی قدمت این ورزش را حدود 2 هزار سال قبل معرفی کرد و گفت: اسباب این ورزش که اکنون رایج اند، به نوعی با بهره گیری از ادوات جنگی ساخته شده اند که در قدیم برای مقابله با دشمنان رایج بوده اند و پیشینیان  اندک اندک شکل این اداوات را به نوعی تغییر داده اند که بتوانند با آنها ورزش کنند و آمادگی جسمی خود را بالا ببرند تا در میدان رزم آماده باشند.

وی افزود: "میل" به منزله گرز، "کباده" به منزله کمان، "سنگ گرفتن" به منزله استفاده از سپر و نرمش های ایروبیک این ورزش به منزله رقص پای جنگ است که همگی به عنوان نمادی از گذشته وجود دارند.

شریفی در مورد رتبه های زورخانه این طور توضیح داد: تقریبا 9 رتبه در ورزش باستانی وجود دارد که بی شباهت به افزایش کمربند و دان ورزش های رزمی نیست و نشان از ارتقا درجه به تناسب استمرار در ورزش دارد.

مرشد زورخانه از ورزشکار رتبه اولی که پس از یک سال ورزش به این درجه رسیده تا پیشکسوت درجه نهمی که پس از 45 سال ورزش کردن و داشتن حداقل 65 سال سن به این مقام رسیده، برای هر کدام آداب خاصی قائل است و از خوش آمد گویی و صلوات تا خواندن اشعار و به صدا درآوردن زنگ همگی نشان از رموز این ورزش کهن دارند که از سوی مرشد برانگیخته می شوند.
ورزشکاران نیز هر کدام درهر رتبه، وظایف و احترامات خاص خود را دارند که این اعمال همانند زنجیره ای از کوچکتر تا بزرگتر ادا می شوند.

شریفی با ابراز گله مندی از وضعیت کنونی این ورزش، اظهار داشت: زورخانه و ورزش باستانی به منزله یک مکتب عرفانی است که متاسفانه در بیشتر نقاط کشور حال و هوای امروزی پیدا کرده  و بعد روحانی آن تغییر کرده است.

از مرشد شریفی سن و سال این ورزش و همچنین نام زورخانه های فعال البرز را پرسیدم که بیان داشت: هم اکنون از خردسالان در مهدکودک ها این ورزش آموزش داده می شود تا پیران کهنه سواری که در سنین 80 سالگی به این ورزش مشغول اند.

همچنین زورخانه عیاران جنب سال ورزشی کیانپور واقع در ترک آباد، زورخانه جهان چیت واقع در کوچه رستم جهانشهر، زورخانه ای متعلق به سپاه واقع در مجموعه فرهنگی و ورزشی سپاه، زورخانه دانشکده کشاورزی، زورخانه سیدالشهدا مجاور ایستگاه متروی کرج و زورخانه قمربنی هاشم واقع در محله مصباح کرج از محل های تجمع باستانی کاران البرزی هستند.

آداب و رسوم ورزش زورخانه ای

سحرخیزی باستانی کاران، سر خم آوردن به نشانه تواضع هنگام ورود از درب کوچک زورخانه، اظهار ادب و ادای تشریفات برای دیگران، مرشد و تشریفات خاصش برای یکایک ورزشکاران، دعوت به ورزش، کسب رخصت از پیشکسوتان و حضار، بوسیدن گود مقدس، تبعیت از میاندار، رعایت استقرار در گود، ورود به گود با لباس مخصوص، توجه به فضائل و دوری از رذایل اخلاقی، طهارت و پاکیزگی، بوسه زدن بر تخته شنا و قبضه زنجیر کباده، چرخیدن، تشویق ورزشکاران، توجه به ورزشکار غریب، مهمان نوازی، حماسه خوانی و حکمت گویی، کشتی و گلریزان همگی آداب ورزش زورخانه ای اند که همانطور که از نامشان پیداست نشانگر التزام به رعایت سنن خاصی هستند.

ثبت ورزش باستانی

تلاش های اولیه برای ثبت ورزش پهلوانی و زورخانه ای  در سال 83 به کوشش فدراسیون ورزش های باستانی و آیین پهلوانی و همچنین مسئولین میراث فرهنگی، آغاز گردید و سرانجام در25 آبان ماه 89، از سوی ایران در فهرست میراث معنوی یونسکو ثبت گردید.

مسابقات ورزش باستانی

مسابقات ورزش های باستانی که در شکل امروزی اش با تیم های 10 نفره که متشکل از 8 ورزشکار، 1 مرشد و 1 میانداراند در سطوح لیگ و مسابقات کشوری و برون مرزی برگزار می شوند، علاقه مندان زیادی را به دست اورده است.

امید است شکل رقابتی ورزش باستانی، به پیکره معنوی این ورزش اصیل ایرانی  که سینه به سینه توسط پهلوانان این مرز و بوم همچون امانتی از قدمت تاریخی مان تا به امروز انتقال یافته، خدشه ای وارد نیاورد.

.....................
تصاویر: زورخانه جهان واقع در جهانشهر

گزارش: جواد کریمی