نمونه برداری از خاک زمینهای بازی کودکان/ کیفیت خاک شیراز بررسی شد

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) در خصوص پروژه ژئوشيمي شهري شيراز به خبرنگار مهر گفت: هدف از اجرای این پروژه طراحی یک سیستم اطلاعات ژئوشیمیایی است تا به وسیله آن بتوان مکانهایی که دارای پتانسیل آلودگی بالا هستند و سلامت انسان و اکوسیستم را تهدید می­کنند، شناسایی کرد.

طهمورث یوسفی افزود: مطالعات سیستماتیک ژئوشیمی خاک همانند پروژه بررسی ژئوشیمی شهری در شیراز می­ تواند برای تعیین کیفیت خاک و برنامه ­ریزی و توسعه خاک در این مناطق کارآمد باشد.

وی با اشاره به نتایج این طرح بیان کرد: طی این مطالعه 140 نمونه بر اساس شبکه ­بندیهای سیستماتیک از دو عمق سطحی و عمیق خاک شهری و 30 نمونه از خاک­های کشاورزی برداشت شد.

یوسفی ادامه داد: ژئوشیمی شهری در محدوده شهر شیراز ضمن آنكه توانست صحت و دقت مطالعات و برداشتهاي انجام شده را تائيد کند خود نيز باعث شناسايي دقيق ‌تر وضعيت آلودگی زیست محیطی در منطقه شد با آنكه منطقه شهری شیراز شناخته شده و به علت مرکزیت تجمع انسانی، خود منبع آلودگی زیست محیطی شهری محسوب می­شود اما هدف اصلي در اين مطالعات، کلاسه کردن پراکندگی و میزان این آلودگیها در منطقه است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) گفت: شیراز به عنوان یکی از شهرهای صنعتی و كشاورزي ایران  است كه در دهه 80 شمسی تحول چشمگیری را در صنعت الکترونیک، مواد غذایی، مواد شوینده و لوازم خانگی داشته است.

وی ادامه داد: در محیط­ های روستایی که تاثیر فرایندهای صنعتی شدن کمتر بوده می­توان ویژگیهای طبیعی­ تری از خاک را مشاهده کرد بر عکس در محیط­های شهری تاثیر فرایندهای انسان زاد در آلودگی خاک بیشتر بوده است.

وی با بیان اینکه مشکل ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻣﺤﻴﻂ ﺯﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻭﺍﺳﻄه ﺍﻗﺪﺍﻣﺎﺕ ﻭ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ­ﻫـﺎﻱ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻳﻜﻲ ﺍﺯ مسائل ﻣﻬﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺍﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎﺭﻱ ﺍﺯ ﻛﺸﻮﺭﻫﺎ ﺑﺎ ﺁﻥ ﻣﻮﺍﺟه اند، اظهار داشت: ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻉ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺍﺯ جنبه ﺯﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﻭ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﺁﻥ ﺑـﺮ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪﻫﺎﻱ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﺍﻫﻤﻴـﺖ ﺩﺍﺭﺩ ﺑﻠﻜـﻪ ﺍﺯ ﻧﻈـﺮ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻧﻴﺰ ﻣﻬﻢ ﺍﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻃـﻮﺭﻱ ﻛـﻪ ﻋﻤﻠﻜـﺮﺩ ﻭ ﻓﻌﺎﻟﻴـتهای ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻣﻤﻜﻦ ﺍﺳﺖ ﺣﺘﻲ ﺭﻓﺎﻩ ﻭ ﺣﻴﺎﺕ ﺩﺭﺍﺯ ﻣﺪﺕ ﺍﻧـﺴﺎﻥ­ﻫـﺎ ﺭﺍ ﻧﻴـﺰ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﻫﺪ.

یوسفی افزود: در این رابطه ﺩﺭ ﻓﺮﺍﻳﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﺎﻳـﺪﺍﺭ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺤـﻴﻂ ﺯﻳـﺴﺖ ﻧﻘـش ﺍﻧﻜﺎﺭﻧﺎﭘـﺬﻳﺮی ﺩﺍﺭﺩ زیرا ﺗﻮﺳـﻌﻪ ﭘﺎﻳــﺪﺍﺭ ﺭﺍ ﻣـﻲ­ﺗـﻮﺍﻥ ﺑﻴــﺸﻴﻨﻪ ﺳـﺎﺯﻱ ﺗﻮﺳــﻌه ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻭ ﺍﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﺣﺪﺍﻗﻞ ﺁﺛﺎﺭ ﺯﻳﺎﻥ ﺁﻭﺭ ﺯﻳـﺴﺖﻣﺤﻴﻄـﻲ ﺗﻌﺮﻳـﻒ کرﺩ.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) بیان کرد: ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺣﺎﺿﺮ ﮔﺮﻡ ﺷﺪﻥ ﺑـﻲﺳـﺎﺑﻘﻪ ﻛـﺮﺓ ﺯﻣـﻴﻦ، آﻟﻮﺩﮔﻲ ﺁﺏ ﻭ ﻫﻮﺍ، ﺍﻧﺘﺸﺎﺭ ﮔﺎﺯﻫﺎﻱ ﮔﻠﺨﺎﻧﻪ­ﺍﻱ (ﺑﺮﻧﺎﻣﺔ ﺗﻮﺳـﻌ ﺔ ﺳـﺎﺯﻣﺎﻥ ﻣﻠﻞ، ۱۳۹۰)، ﺍﺯ ﺑﻴﻦ ﺭﻓﺘﻦ ﺍﻛﻮﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎ ﻭ ﻧـﺎﺯﻙ ﺷـﺪﻥ ﻻﻳـه ﺍﺯﻥ، ﺍﺯ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎﻱِ ﺑﻬﺮﻩ ﮔﻴﺮﻱ ﺯﻳﺎﺩ ﺍﺯ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺩﺭ ﺭﺍﺳﺘﺎﻱ ﻓﻌﺎﻟﻴتهاﻱ توﻟﻴﺪﻱ ﺍﻧﺴﺎﻥ ﻭ ﻣﺼﺮﻑ ﻛﺎﻻﻫﺎ ﻭ ﺧﺪﻣﺎﺕ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺗﺨﻠﻴـﻪ ﻣﻘـﺎﺩﻳﺮ ﻓﺮﺍﻭﺍﻥ ﺁﻟﻮﺩﮔﻲ ﻭ ﭘﺴﻤﺎﻧﺪ به ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻭ ﻣﺤﻴﻂ ﺯﻳـﺴﺖ ﻧﻤـﻮ ﻋﻴﻨـﻲ ﺁﻥ اﺳﺖ.

وی با بیان اینکه ﺍﻳﻦ ﺁﺳﻴﺐﻫﺎ ﻫﺮ ﺭﻭﺯ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺍﺯ ﭘﻴﺶ ﺁﺷﻜﺎﺭ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺍﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮﻉ ﻧﺎﺷﻲ ﺍﺯ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻋﻮﺍﻣﻠﻲ ﭼﻮﻥ ﺭﺷﺪ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ، ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻭ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ­ﻫـﺎﻱﺻﻨﻌﺘﻲ ﺟﻮﺍﻣﻊ ﺍﻧﺴﺎﻧﻲ ﺍﺳﺖ، گفت: ﺑﻪ ﺑﻴﺎﻥﺩﻳﮕﺮ، ﺭﺷﺪ ﺍﻗﺘﺼﺎﺩﻱ ﻭ ﺭﺷﺪ ﺷﻬﺮﻧﺸﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻧﻴﺎﺯ ﺭﻭﺯ ﺍﻓﺰﻭﻥ ﺑـﻪ ﺍﻧـﺮﮊﻱ ﺭﺍ ﺑـﻪ ﻫﻤﺮﺍﻩ ﻣﻲ­ﺁﻭﺭﺩ ﺍﻓﺰﺍﻳﺶ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺯﻳﺴﺖ ﻣﺤﻴﻄﻲ ﺭﺍ ﺩﺭ ﭘﻲ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺩﺍﺷت.

یوسفی اظهار داشت: نقشه ­برداری شهری روشی است که ابتدا برای اکتشافات کانی مورد استفاده قرار می­گرفته اما امروزه برای مطالعات محیط شهری در ابعاد گسترده به کار می­ رود، در این­گونه مطالعات نتایج توسط ژئوشیمیست به گونه ­ای تفسیر می­شوند که سایر افراد قادر به درک آن باشند.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) افزود: تقاضای دول مختلف برای داشتن داده­های ژئوشیمیایی همراه با نگرانیهای آنها در شناسایی مناطق آلوده باعث انجام این مطالعات شده، نقشه ­برداری ناحیه­ای به بررسی مسائل زیست محیطی و سلامت انسان­ها می­پردازد.

یوسفی در خصوص اجرای طرح ژئوشيمي شهري شيراز  گفت: در این راستا شبکه­ بندی از مناطقی که احتمال آلودگی به دلیل حضور کارخانجات و صنایع مختلف (بخش جنوبی شهر شیراز) نمونه برداری تکمیلی انجام شد. نمونه­ های برداشت شده تحت آنالیزهای شیمیایی ICP جهت بررسی عناصری همانند As, Al, Cd, Cu, Cr, Ni, Pb, Se, V و  Znقرار گرفت.

وی ادامه داد: از آن­جایی که یکی از نگرانیهای زیست محیطی در محیط­های شهری مربوط به زمین­های بازی کودکان است از پارک­های سطح شهر که دارای زمین بازی بودند نمونه ­برداری انجام شد و نمونه­ ها پس از آماده سازی­های لازم در آزمایشگاه سازمان زمین­ شناسی آناليزها انجام شد. 

وی گفت: مقایسه میانه عناصر با مقادیر خاک جهانی، خاک کلارک، خاک اریکسون و همچنین مقایسه با مقادیر شاهد (خاک کوه­های منطقه کفترک در شمال شهر شیراز) نشان دهنده آلودگی عناصرAg, As, Ba, Bi, Cr, Cs, Co, Cu, Ni, Sb, Sn, Ti, U, W  و Cd و Zn در خاک شهر شیراز است.

یوسفی ادامه داد: برای تعیین نقش عوامل انسان­ زاد از زمین­ زاد در آلودگی این عناصر، از محاسبه مقادیر ضریب غنی­شدگی بر اساس مقادیر شاهد و مقایسه بین خاک­های سطحی و عمقی استفاده شده و با استفاده از این محاسبات مشخص شد آلودگی عناصر As, Ag, B, Bi, Cr, Cs, Cd, Ni, Co, Sb, Sn, U, W وZn  در خاک شهر شیراز دارای منشا انسانی است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) در خصوص دیگر نتايج بدست آمده گفت: مقایسه مقادیر میانه عناصر در شهر شیراز با مقادیر استاندارد همانند مقدار میانگین خاک جهانی، خاک کلارک و پوسته بالایی، نشان دهنده بالاتر بودن مقدار تمرکز عناصرAg, As, B, Bi, Cr, Cs, Co, Cu, Ni, Sb, Sn, Ti, U, W, Cd و Zn در خاکهای سطحی شهر شیراز است.

یوسفی گفت: مقایسه مقادیر میانه عناصر در شهر شیراز با مقادیر استاندارد همانند مقدار میانگین خاک جهانی، خاک کلارک و پوسته بالایی، نشان دهنده بالاتر بودن مقدار تمرکز و آلودگی عناصرAg, As, B, Cs, Ga, Hf, Nd, Rb, Sb, Se, Sn, Te, W, Zr در خاک­های سطحی کشاورزی است.

وی بیان کرد: همچنین مقایسه مقادیر عناصر در خاک پارکهای شهر شیراز با مقادیر استانداردنشان دهنده آلودگی عناصر As, Cd, Cr, Cu, Ni, Te, Ag و U است.

یوسفی در ادامه با اشاره به تعیین منشا انسان­زاد یا زمین­زاد گفت:  آلودگی عناصرTi, Zn, Sn, Cu, Cs در خاکهای سطحی شهری و آلودگی عناصر Zn, Se, Ba و Rb در خاک­های سطحی کشاورزی وآلودگی عناصر Zn, Zr وNd در خاک­های عمقی کشاورزی بر اساس محاسبات مربوط به ضریب غنی شدگی دارای منشا زمین­ زاد است.

وی با اشاره به اینکه آلودگی عنصر As درخاک پارک­ها دارای منشا حتمی انسان­ زاد است، اظهار داشت: بر پایه ارزیابی میزان ریسک آلودگی فلزی رسوبات در شهر شیراز از دیدگاه سم­ناکی بوم شناختی عناصر کروم و نیکل دارای ریسک آلودگی در خاکهای شهری و کشاورزی هستند.

یوسفی گفت: با توجه به اینکه این مطالعه قدم اول و مهم بررسی­های مخاطرات جامعه شهری در بحث زیست محیطی است می­توان بررسی­های تفصیلی و دقیق­ تری را برنامه ریزی و پیگیری کرد که بحث موازی این مطالعه با نام زمین­ شناسی پزشکی که به تازگی مورد توجه جوامع علمی است را می­توان پیشنهاد و نام برد.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مركز شيراز) با اشاره به بررسی و اهمیت زمین­ شناسی پزشکی بیان کرد: این علم به مطالعه و بررسی اثرات ناشی از عوامل زمین­ شناسی بر روی سلامت محیط زیست، انسان­ها، حیوانات و گیاهان می­پردازد. به علاوه با علوم دیگری همچون پزشکی، کشاورزی، دامپزشکی و ... ارتباطی تنگاتنگ دارد.

وی ادامه داد: همچنین آلودگی­های زیست محیطی با منشا طبیعی و یا انسان­زاد، سلامت انسان­ها و دیگر موجودات زنده را تهدید می­ کند را مشخص می کند که در این میان وجود بیش از حد عناصر فلزی سنگین و کمیاب و یا کمبود برخی عناصر اصلی و ضروری در رژیم غذایی و آب شرب، برخی فعل و انفعالات فیزیکوشیمیایی در کانی­ها، هوازدگی و فرسایش (که در پی این فرایندها عناصر فلزی سنگین آزاد می­شوند)، سختی آب و خاک از جمله مهمترین تهدیدکنندگان حیات و سلامت انسانها، حیوانات و گیاهان با جنبه زمین­شناسی هستند.

یوسفی گفت: بر اساس یافته­ های این مطالعه میتوان مطالعات نیمه تفصیلی در مناطق و پهنه­ های خطر را پیشنهاد کرد و برای این بررسیها لازم است که سیستم شبکه نمونه برداری فشرده ­تر و دقیق­ تر انتخاب شود.