امام علی(ع) در يكى از ايام جنگ خونين صفين در برابر معاويه ستمگر به اصحابش فرمودند: «اى مسلمانان! لباس زيرين را ترس از خدا(و احساس مسئوليت) و لباس روئين را، آرامش و خونسردى قرار دهيد، دندانها را بر هم بفشاريد تا مقاومت شما در برابر ضربات دشمن بيشتر گردد، زره نبرد را تكميل سازيد و پيش از آنكه شمشير را از نيام بكشيد چند بار آنرا تكان دهيد(تا به آسانى از نيام بيرون آيد) با تندى و خشم و بى اعتنائى به دشمن نظر افكنيد و به هر طرف حمله كنيد، لبه تيز شمشير را به كار ببريد و با پيش نهادن گام، شمشير را به دشمن برسانيد و بدانيد هم اكنون در حال جهاد در پيشگاه خداوند قرار داريد و با پسر عموى پيغمبر همراهيد. پى در پى حمله كنيد! و از فرار شرم نمائيد چه اينكه فرار از جنگ، لكه ننگى است كه در نسلهاى آينده شما مى ماند و آتشى است در رستاخيز، از شهادت خوشحال باشيد و به آسانى از آن استقبال كنيد. به آن گروه كثير و سراپرده پر زرق و برق(معاويه) به سختى حمله بريد و در دل آن به نبرد بپردازيد كه شيطان در كنار آن پنهان شده، دستى براى حمله به پيش دارد و پایى براى فرار به عقب نهاده، مقاومت كنيد تا عمود حق بر شما آشكار گردد. شما برتريد! خدا با شماست و از زحمات شما نمى كاهد.»
«اسماء بن حكيم فزارى» نقل مى كند. ما در صفين همراه على(ع) تحت فرماندهى عمار ياسر بوديم، آفتاب بالا آمده بود هوا سخت گرم بود، ناگاه مردى صف را شكافت تا به ما رسيد. پرسيد: عمار كدام است؟ عمار در پاسخ گفت: منم. پرسيد: «ابو اليقظان»؟ گفت: آرى. مرد گفت سخنى دارم آشكارا بگويم يا پنهان؟ عمار گفت: اختيار با توست. گفت: آشكارا مى گويم: من در مبارزه با معاويه و تابعانش از ساعتى كه از خانه بيرون آمدم ترديدى نداشتم و مى دانستم آنها گمراهند اما شب گذشته خوابى ديدم كه مرا مردد ساخته است: ديدم منادى ما اذان گفت و شهادت به يگانگى خدا و رسالت پيامبر اسلام(ص) داد، منادى آنها هم همين طور، نماز بپا شد همه مانند هم نماز خواندي متلاوت قرآن همه يكنواخت مى نموديم(از خواب بيدار شدم) شك مرا فرا گرفت با خود گفتم: اگر آنها بر باطلند پس چرا همه چيز آنها مثل ما است اين شب را تا به صبح به سختى به پايان رساندم،خدا مي داند بر من چه گذشت، صبح خدمت اميرمؤمنان(ع) رفتم و جريان را با او در ميان گذاشتم، امام(ع) فرمود: عمار را ملاقات كرده اى؟گفتم: نه! فرمود: او را ملاقات كن، ببين چه مى گويد؟ و لذا اينجا آمدم.
عمار گفت: صاحب آن پرچم سياه را كه در برابر من قرار گرفته مى شناسى او عمرو عاص است من همراه پيامبر(ص) در برابر همين پرچم سه بار جهاد كرده ام و اين بار چهارم است كه از آن سه نوبت بهتر نشده، بلكه بدتر و فاجرتر شده است. آيا «بدر»، «احد» و «حنين» را حاضر بوده اى؟ و يا پدرت شاهد آنها بوده كه به تو خبر دهد؟گفت: نه! عمار گفت: مركز امروز ما با على(ع) درست همان مركز پرچم پيامبر(ص) است در روز «بدر»، «احد» و «حنين» و مركز پرچم اينها مركز پرچمهاى مشركان احزاب است، آن لشكر را و كسانى كه در آن هستند مى بينى؟ به خدا سوگند اگر همه آنها با معاويه كه با ما مى جنگند و از هدف ما جدا هستند يك موجود زنده بودند من آنرا سر مى بريدم و قطعه قطعه مى كردم. سپس فرمود: برايت روشن ساختم؟ گفت: بلى! عمار گفت: اكنون اختيار با توست! مرد برگشت، عمار دوباره او را صدا زد و گفت آنها به زودى با شما مى جنگند تا آنجا كه بد انديشان خواهند گفت اگر بر حق نبودند وضع چنين نبود، ولى خدا مى داند آنها به اندازه سر سوزنى بر حق نيستند، اگر با شمشير ما را از همه جا بيرون كنند مى دانيم كه ما بر حقيم و آنها بر باطل.(شرح ابن ابى الحديد، جلد 5، ص 256)
امام علی(ع) می فرمایند: «إِنَّ اللّهَ فَرَضَ الجِهادَ وَعَظَّمَهُ وَجَعَلَهُ نَصرَهُ وَناصِرَهُ. وَاللّهِ ما صَلُحَت دُنيا وَلادينٌ إِلاّ بِهِ: در حقيقت خداوند جهاد را واجب گردانيد و آن را بزرگ داشت و مايه پيروزى و ياور خود قرارش داد. به خدا سوگند كار دنيا و دين جز با جهاد درست نمی شود.
واژه «جهاد» از ریشه «جهد»گرفته شده كه به معنای كوشش آمده است.»
واژه جهاد مفهومی وسیعتر از «قتال» دارد و مصداق آن منحصر در مبارزه نظامی نیست. «قتال» مصداقش تنها مبارزه و رویارویی نظامی است كه فقط با جان تحقق می یابد. اما جهاد هم می تواند با جان و هم با مال و هم با امور دیگر باشد. «اَلّذینَ آمَنوُا وَ هَاجَروُا وَ جَاهَدوا فِی سَبیلِ اللهِ بِأَموَالِهِم وَأَنفُسهم ...: كسانی كه ایمان آورده اند و هجرت كرده و در راه خدا با مال و جانشان به جهاد پرداخته اند. اما واژه «مجاهده» چون نظیر قتال از باب مفاعله است، در جایی به كار می رود كه انسانی دیگر یا گروهی در مقابل گروه دیگر تلاش و كوشش نمایند، زحمت بكشند و نیرو و انرژی صرف كنند، یعنی صحنه ای است كه دو یا چند نفر در مقابل هم و بر ضد یكدیگر فعالیت می كنند.
اما اگر انسان به تنهایی و بدون آن كه به دیگران كاری داشته باشد، تلاش كند و صرف نیرو نماید، چه در راه علم و چه در راه عمل، نام این كار «اجتهاد» است. اجتهاد مصطلح نیز كه ما در باب مسائل فقهی داریم و در آن جا واژه «مجتهد» را به كار می بریم، در واقع كاربرد این اصطلاح در بعد تلاش علمی است. البته در فقه اهل تسنن بحث اجتهاد به رأی نیز مطرح است، اما اگر مجاهده در میدان نظامی به كار برده شود، در این صورت معنای آن با قتال مساوی خواهد بود، ولی هنگامی كه جهاد با نفس مطرح می شود نوعی دوگانگی و رویارویی بین عقل و نفس یا خدا و نفس در نظر گرفته می شود. «اَعدی عَدُوِّكَ نَفسُكَ الَّتِی مِن جَنبك» دشمن ترین دشمن تو نفس تو است که در بین دو چهلوی تو قرار دارد. جهاد اصغر نبرد با دشمن بیرونی است ولی جهاد اكبر نبرد با دشمن درونی است.
جهاد و مراتب آن
جهاد در قرآن گاه با مال و گاه با جان مطرح شده است. «یا ایها الذین امنوا هل ادلكم علی تجاره تنجیكم من عذاب الیم. تؤمنون بالله و رسوله و تجاهدون فی سبیل الله باموالكم و انفسكم ذلكم خیر لكم ان كنتم تعلمون» نكته تفسیری این است كه در تمامی مواردی كه كلماتی از ریشه جهاد در قرآن به كار رفته و بحث جهاد با مال و جان مطرح شده همیشه بذل مال بر جان و (انفس) مقدم داشته شده است.
گذشته از این كه تدارك عقبه جنگ با مال تأمین می شود. اما این روزها جهاد اقتصادی به شكل دیگری مطرح شده كه دیگر آن در حد یك برخورد تاكتیكی نیست بلكه به عنوان یك راه برد استراتژیك به حساب می آید. از این جهت است كه می فرماید: «انفروا خفافا و ثقالا و جاهدوا باموالكم و انفسكم فی سبیل الله» سبك بار و گران بار، بسیج شوید و با مال و جان در راه خدا جهاد كنید! در چنین موقعیت است كه باید فقرا شكیبائی كرده، ثروتمندان فقیر نوازی كنند و دولت اسلامی با برخوردی جدی دنبال حل مشكلات اقتصادی باشد.
امام علی(ع) خود راه و مسیر را به جانب عرصه و ساحت دیگری باز فرموده و آن جهاد به زبان است. آن بزرگ فرمود: «والله الله فی الجهاد بأموالكم و انفسكم و السنتكم فی سبیل الله،» و خدا را خدا را در مورد جهاد در راه خدا با دارایی و جانها و زبانهایتان در راه خدا در نظر داشته باشید. اینجا اشاره به جهاد در برابر تهاجم فرهنگی است كه دشمن سعی بر زدودن باورها و ارزشهای پاك اسلامی دینی ما كرده تا كه روح و روان و ذهن جوانان ما را آشفته و مملو از تزریقات بیمارگونه خویش كند. پیش از اینها در دوره های گذشته نیز این سبك حملات بر جامعه اسلامی معمول بوده لیكن امروزه مسئله را سخت پیچیده تر و وسیع تر از گذشته كرده اند.
تهاجم و شبیخون فرهنگی، امروزه از تهاجم و شبیخون نظامی اقتصادی كاربردی بیشتر و مؤثرتر دارد. ترویج و نشر شبهات، تضعیف ایمان، القاء وسوسه انگیز شایعه ها، ازجمله ابزارهای به كار گرفته شده در این طرح است. به واقع آن ایمان مردم بود كه بر دشمنان كمر بسته غالب آمد. جوانان برای رسیدن به فوز شهادت چه گریه ها كه نكردند و چه سر و دستها كه نشكستند! بخش مهم آن نهضت فرهنگی را قلم و بیان حضرت امام(ره) خود عهده دار شده بود. او با تمام دارائی و جان و ایمان مرد و زن این مرز و بوم و فراتر از آن سخن می گفت. سخنش از دل برآمده و لاجرم بر دلها می نشست، البته قلمها و قدمهای دیگران نیز كه شاگردان آن رادمرد بزرگ بودند جای قدردانی و قدرشناسی دارد.
مرکب قلم دانشمندان از خون شهدا برتر است
گو این که واژه جهاد بیش از هرچه جهاد مسلحانه را به ذهن متبادر می سازد، لیکن آنچه در این فراز از بحث قابل تأمل است این است که جهاد دارای مراتب و انواعی است که می توان گفت جهاد به سه نوع است كه ابتدا جهاد با مال، سپس جهاد با جان و در نهایت جهاد با زبان آمده است. شاید وجه این ترتیب این باشد كه اگر فقط با بذل مال خطر دشمن دفع می شود جانتان را به خطر نیندازد. اما اگر مبارزه با مال كارساز نبود آنگاه باید سلاح بردارید و آماده جانفشانی شوید و به جهاد با جان اقدام كنید. با این همه، ممكن است در میدانها و شرایطی، نه مال و نه جان كارآیی نداشته باشد و خطر دشمن را دفع نكند و لازم باشد كه با زبان و قلم وارد عرصه شوید و از دین و اسلام دفاع كنید. از همین جا می توان پی برد كه چرا ائمه اطهار(ع) فرموده اند: «مداد العلماء افضل من دماء الشهداء: مرکب قلم دانشمندان از خون شهدا برتر است.»
نظر شما