طشت‌گذاری آیینی مذهبی در رثای سالار شهیدان عالم/ بیرق های عزا در الوند افراشته شد

به گزارش خبرنگار مهر، بار دیگر محرم است و 1435 سال از آن روز و آن ساعتِ چونان قیامت که از هولش به تعبیرِ محتشم"خورشید سر برهنه در آورد ز کوهسار"،
می گذرد و عاشقان امام حسین(ع)، قرن هاست که مضطرب و مستاصل بر سروسینه می زنند تا به عالمیان بگویند که این خون به ناحق ریخته، هنوز گرم است و هنوز می جوشد.

بیرق های عزا در شهرها و روستاها برافراشته شده اما در این بین عزاداری آذری های ایران لطفی و حُسنی دیگر دارد.

عزاداران آذری یا به تعبیر خودشان "حوسین چی لر" با برپایی تکیه ها و هیئات مذهبی در سرتاسر ایران به ویژه شهرهای ترک نشین، رنگ دیگری بر محرم زده است.

ابیاتی چنین که می گوید: "قَرا گییدی دشت کرب و بلا، اولدی شام عزا، نوحه باشلاندی"، "دشت کربلا سیاه پوشید، شب عزا فرارسید و نوحه سرایی آغاز شد"، ذکر آغاز محرم در میان ترکان آذری است.

در این بین الوندی ها در استان قزوین زودتر از سایرین به استقبال ماه عزا رفته اند و به همان ترتیب شهر الوند نیز زودتر از سایر شهرهای استان قزوین سیاه پوش گشته است.

در آستانه ماه محرم مراسم باشکوه طشت گذاری در حالی در مسجد امام حسین(ع) این شهر برگزار شد که تعداد بی شمار  ازعزاداران حسینی از گوشه و کنار شهر و حتی از شهرهای اطراف خود را به این مسجد رسانده بودند تا بار دیگرشاهد اقامه این مراسم باشند.

محرم دَه قان گلر جوشه...

مراسم در مسجد امام حسین(ع) شهر الوند آغاز می شود. بانیان مجلس طشت و کوزه سبز رنگ را با احترام خاصی درست در وسط مسجد جای داده اند.

ابتدا حجت الاسلام سید نورالدین شجاعی سخنران مراسم با زبان ترکی به بیان ویژگی های پیروان حقیقی امام می پردازد و می گوید: کسانی که در برابر حاکمیت های ظالم به بهانه مصلحت ها سکوت می کنند به معیارهای حسینی بودن آسیب وارد می کنند.

شجاعی ادامه می دهد: حسینی بودن را باید اول از درون خودمان آغاز کنیم نه این که ادعای اصلاح دیگران را داشته باشیم آن گاه خود از درون دچار مشکل اصلاح ناپذیری باشیم، بنابراین اگر روزی ظاهر و باطن ما با معیارهای اباعبدالله(ع) وفق کرد آن روز، روز حسینی شدن ماست.

پس از سخنرانی مراسم روزه خوانی آغاز می شود.

امیرحسین تقوایی یکی از مستمعان که از شهرک مینودر قزوین به این مراسم آمده است به خبرنگار مهر می گوید: مراسم طشت گذاری را دوست دارم و هر ساله خودم را به هر قیمتی که شده به این مسجد یا مساجد دیگری که در آنها آئین طشت گذاری برگزار می شود، می رسانم، چرا که اینجا یکپارچه حرف و حدیث امام حسین(ع) است.

مرثیه هایی که در این مراسم خوانده می شود واقعاً سوزناک ترین و در عین حال زیباترین اشعاری هستند که در رثای امام حسین(ع) سروده شده اند.

پس از آن، مداح مجلس شعر معروف و زیبای استاد کلامی زنجانی با نام "محرم ده قان گلر جوشه"  در محرم خون ها به جوش می آید- را می خواند و مستمعین نیز که غالبا شعر را حفظ هستند، همنوا با او زمزمه می کنند:

محرم ده سینه لر آچیلار/ در ماه محرم سینه ها گشوده خواهد شد...
غملی سینه زنان دیل کباب آغلار/  ... و سینه زنان غمگین با نغمه ای سوزناک خواهند گریست.
سپهری عشقین ستارَه سینه / در عزای حسین، آن ستارۀ آسمان عشق...
آی قاره گِئیر آفیتاب آغلار / ...ماه سیاه پوشید و آفتاب گریه کرد
اون گون دَن مین دُرد یوز ایل دی گئچیب / از آن روز هزار و چهارصد سال می گذرد...
اینی ده بِله بیلم رباب آغلار / ...گویا که هنوز هم رباب می گرید.

پس از مراسم مدیحه سرایی کاروان طشت گذاران از انتهای مجلس با بیرق و کوزه وارد صحن مسجد می شوند، مستمعان سینه می زنند و کاروان طشت گذاران پس از گردش کوزۀ آب در سرتاسر مسجد، آب آن را به داخل طشت وسط مجلس می ریزند.

ثبت ملی مراسم طشت گذاری

مراسم طشت گذاری یکی از میراث های معنوی مردم استان قزوین و البته سایر استان های آذری نشین است که در سال جاری به همت سازمان میراث فرهنگی و اداره ارشاد به ثبت ملی نیز رسیده است.

گرچه این مراسم غالبا به زبان ترکی آذری برپا می شود اما مانند سایر عزاداری های ترک های ایران، مورد استقبال جمع کثیری از هموطنان غیر ترک و حتی غیر مسلمان نیز قرار می گیرد.

طشت گذاری در جای جای قزوین در تاریخ های گوناگونی برگزار می شود ولی غالبا اهالی این استان طشت گذاری را در روزهای پایانی ذی الحجه برگزار می کنند.

فلسفه اقامه مراسم طشت گذاری

حجت الاسلام سید محمد موسوی در رابطه با فلسفه طشت گذاری به خبرنگار مهر اظهارداشت: به روایت برخی از مقاتل، زمانی که کاروان حضرت اباعبدالله وارد سرزمین کربلا می شود، سپاهیان یزید بن معایه که در تعقیب امام راه را بر ایشان بسته بودند به دلیل قحطی آب در لشگر هر لحظه ممکن بود از فرط تشنگی و حرارت شدید بیابان کربلا هلاک شوند.

این کارشناس تاریخ اسلام ادامه می دهد: زمانی که حضرت سیدالشهداء(ع) متوجه می شوند که سپاهیان یزید تشنه هستند به یاران خود دستور می دهند تا تمام آب حرم مبارک و کاروان خود را برای سپاهیان یزید ببرند و همه آنها را سیراب گردانند، چنان که همه آنها و حتی اسب هایشان نیز از آب اهدایی امام حسین(ع) سیراب شدند و باقی مانده آب را نیز به فرمان امام، نذر وحوش و طیور بیابان شد تا آنها نیز از این احسان امام در حق دشمنانش بهره ای ببرند، اینجاست که شاعر بزرگی چون شهریار سروده است:

آب خود با دشمنان تشنه تقسیم می کند

عزت و آزادگی بین تا کجا دارد حسین(ع)
دشمنش هم آب می بندد به روی اهل بیت(ع)
داوری بین با چه قوم بی حیا دارد حسین(ع)

موسوی ادامه می دهد: طشت گذاری با تاسی از این احسان امام حسین(ع) در حق دشمنانی که برای قتل امام و حرمش آمده بودند، برگزار می شود.

وی همچنین تصریح کرد: وجه دوم احیای این مراسم، گذشته از "تکریم احسان اباعبدالله" نشانه اعلام شروع دو ماه عزای محرم و صفر است.

اما وجه سوم این مراسم ابراز بیعت و اعلام سرسپردگی عاشقان حسین(ع) با امام خویش است که هر ساله تکرار می شود.

سابقه طشت گذاری در قزوین و سایر استان های کشور

ریشه مراسم طشت گذاری طبق گفته قدیم ترین ماخذ مربوط به عصر پیش از استقرار سلسله صفویه است، اما اوج برگزاری آن به عصر صفوی بازمی گردد.

از آن زمان تاکنون این مراسم در شهرهای ترک نشین ایران اقامه می شود، طشت گذاری در حال حاضر حتی در برخی از شهرهای جمهوری آذربایجان نیز برگزار می شود، اما در قزوین عصر صفویه، روزگاری که این شهر پایتخت صفویان بود، این مراسم با حمایت و حضور شخص شاه طهماسب صفوی در جوار عالی قاپو، خیابان سپه کنونی و نیز با حضور مردم شهر، اعیان و علما برپا می شد.

در حال حاضر طشت گذاری در قزوین، آوج، بوئین زهرا، طارم، تاکستان و حتی در بخش های غربی منطقه الموت والبته سایر شهرهای استان برگزار می شود.

اما اوج استقبال از این مراسم در استان قزوین در شهر الوند به ویژه مساجد امام رضا(ع) و امام حسین(ع) است.

در سطح کشور نیز این مراسم در شهرهای مختلف استان ها و شهرهای اردبیل، زنجان، کرج، تبریز و تهران با شکوه مثال زدنی برگزار می شود.

نمادهای مقدس در عزای حسین(ع)

حجت الاسلام سید محمد موسوی معتقد است که عزاداری مصیبت کربلا گذشته از بحث انتقال پیام عاشورا، مجموعه ای است زیبا از نمادهای مقدسی که هر کدام دنیایی از مفاهیم مقدس انسانی و الهی را پشت خود دارد.

این عالم دینی می افزاید: برای مثال پرچم سرخ گنبد حضرت سیدالشهدا(ع) اشاره به رسمی دارد در میان اعراب، چنانکه در میان اعراب رسم است که اگر خون مظلومی به ناحق بر زمین ریخته شود، بر سر در خانۀ وی اندک زمانی پارچه سیاه نصب می کنند و پس از آن پرچم سرخ نصب خواهد شد.

وی افزود: این پرچم سرخ، نمادی است که به اهل عالم خبر می دهد که در این خانه فردی بوده که روزی مظلوم و بی یاور و بدون هیچ گناهی خونش بر زمین ریخته شده و تا این زمان منتقم و فریادرسی نداشته است، در واقع این پرچم سرخ نشان و فریاد مظلومیت یک انسان در عالم است.

موسوی ادامه می دهد: بر همین اساس صدها سال است که نمادِ پرچم سرخ بر راس گنبد امام تعبیه شده است و سرخی این پرچم برای تمام عالم فریاد می زند که روزی مردی در اینجا به همراه اهل بیت و یارانش، تنها به جرم ظلم ستیزی قتل عام شدند حال آن که فریادرسی نبود تا یاور آنان در برابر آن لشگر دهها هزار نفری اشقیا باشد.

این کارشناس تاریخ اسلام می افزاید: به تبع این قاعده نمادپردازی، تمام عزاداری های شیعه این چنین حاوی نمادهای مقدس هستند و هیچ آیین و رسم بی معنا و عبثی در عزاداری اصیل حسین بن علی(ع) راه نیافته است.

وی معتقد است آیین "سینه زنی" و امثالهم نماد همدردی شیعیان است با زخم هایی که بر پیکره حضرت وارد آمد و "طبل" نمادی است که خبر از واقعه ای عظیم یا به تعبیر اصیل آن "ذبح عظیم" که همانا قربانی شدن سیدالشهداست، می دهد.

در این بین طشت گذاری نیز در میان همه آیین ها و مناسک عزاداری دارای فلسفه خاص خودش است و به هیچ وجه زاییده تخیلات صفویه و بدعت های مسیحیت نیست؛ چرا که ما می توانیم ریشه های تاریخی و فلسفی آن را ذکر کنیم کما این که بخشی از آن را نیز در این گزارش مطرح کردیم.

آنچه از متن احادیث و روایت برمی آید حاکی از این است که اقامه عزای حسینی به هر زبان و از جانب هر قومیتی و نژادی که باشد بر مبنای اصلی استوار است که این اصل روح حاکم بر عزای حسین بی علی است و عزای امام بی آن چندان لطفی ندارد.

چنانکه امام باقر(ع) در حدیثی روح عزای حسین بن علی(ع) را چنین شرح فرمودند: عزادار واقعی سیدالشهدا آن فردی است که مصلحت و سود خود و دیگران، او را از اقتدا به راه امام بازندارد و هرگاه که دید حقی در حال پایمال شدن است در دفاع از حق و ظلم ستیزی از اهل و عیال خود پروا نکند و این وظیفه را به دیگران محول نکند، همان گونه که جد مظلوم ما نیز از قربانی شدن اهل بیت خود در راه حق پروا نکرد.

همچنین در فرازهای دیگری از این حدیث آمده است: ای شیعیان حسین آگاه باشید که عالم مملو است از نسل یزیدیان که هر لحظه می خواهند در قامت ردای رسول الله، دین رسول الله(ص) را ریشه کن نمایند؛ اما شما را غمی نباشد که معیار و پناهی چون حسین دارید پس اگر روزی سر در برابر فریب و ظلم آنها فرونیاوردید، عزای جد ما را به درستی برپا داشته اید. التماس دعا.

گزارش: هاشم اللهیاری