پيشينيه " ادبيات كردي " از زبان علي اشرف درويشيان / سياستهاي ضد مردمي رضاخان ، راه پيشرفت كردها را سد كرد

* گروه فرهنگ و ادب مهر : ازپيشينيه ادبيات كردي و نخستين آثار مكتوب كه به صورت داستان و شعر از سده هاي گذشته به دست ما رسيده است ، بگوئيد ؟ 

 علي اشرف درويشيان :  نخستين شاعر شناخته شده كرد ، علي حريري است كه در سده پانزدهم ميلادي زندگي مي كرده است. اما در واقع شعر كردي با حاجي قادر كويي در سده نوزدهم وارد دوره تازه اي شد .

اين شاعر به دو علت از ديگران متمايز است. نخست به علت چيرگي و تبحر او در درونمايه و مضمون شعري كلاسيك دروس هاي شعري معمولي آن زمان ،  دوم به دليل درونمايه اجتماعي اشعارش كه با زباني صريح و ساده ، مفاهيم اجتماعي را به خوانندگان مي رساند . بسياري از شعرهاي  او به صورت مثل هاي پند آميز و ضرب المثل ميان قوم هاي كرد معروف است.

شاعر برجسته ديگر رضا طالباني است كه در 1909 ميلادي در گذشته است. او بنيانگذار شعر انتقادي است كه اغلب اوضاع اجتماعي روزگار خود را به ريشخند گرفته است. او به زبان هاي تركي و فارسي هم شعر گفته است. 

نويسندگان كرد، اغلب به زبان هاي عربي، فارسي و تركي آشنايي داشته اند و نوشته هاي خود را به يك يا دو زبان مي نوشته اند. اين موضوع را مي توان در كتابهاي بزرگان ادبي كرد به خوبي ديد. از آن ميان ابن اثير تاريخ نگار  و تذكره نويس كرد، اين خلكان و ابوالضراء تاريخ نگار  و جغرافي دان كرد  كه كتابهاي بسياري به زبان عربي نوشته اند.

از نويسندگاني كه به سبك نو و با الهام از سبك نويسندگان غرب داستان نوشته اند مي توان از موسمي آنتر متولد 1920 ميلادي نام برد كه بيشتر زندگي خود را در زندان به سر برد. با اين حال در سال 1965 نمايشنامه رآليستي خود به نام زخم سياه را در استانبول منتشر كرد كه مورد توجه محافل ادبي قرار گرفت. نويسنده ديگر به نام محمد بوزارسلان به سوئد تبعيد شد و در آن جا مجموعه داستانهاي خود را براي كودكان منتشر كرد.

* گروه فرهنگ و ادب مهر : ادبيات كردستان تا چه اندازه در دنيا معرفي و شناخته شده است ؟

علي اشرف درويشيان : حتما شماهم  نام " ياشاركمال " ، نويسنده كرد را شنيده ايد كه به زبان تركي مي نويسد .  داستان ها و رمان هاي او به بيش از بيست و پنج زبان زنده دنيا ترجمه شده اند . او در رمان هايش از افسانه هاي پربار فولكلوريك كرد الهام گرفته است و يكي از كانديداهاي جايزه نوبل ادبي است. دو نويسنده بزرگ ديگر كرد شيرزاد حسن و بختيار علي از چهره هاي معروف جهاني اند كه جوايز بسياري كسب كرده اند و نيز بايد از فرهاد پيربال نام برد كه در جهان معروف است.

* گروه فرهنگ و ادب مهر :  چرا نويسندگان كرد در ايران تا امروز ناشناس باقي مانده اند ؟  به طوري كه امسال ، مجموعه اي از داستانهاي آنها توسط شما به فارسي منتشر مي شود؟

علي اشرف درويشيان :  كردها داراي فرهنگ و ادبياتي پربار و توانگرند كه مانند تاريخ زندگي و پيكارگري هاشان، ناشناخته مانده است . پراكندگي كردها در ميان كردهاي تركيه ، ايران، عراق، سوريه و ارمنستان در مناطق كوهستاني و روش زندگي قبيله اي و چادرنشيني، مايه جدايي سياسي و فرهنگي آنها شده است.

بايد توجه داشت كه سوريه با تقسيم بندي قطب هاي سياسي جهان، پس از جنگ جهاني دوم، فشار خود را به كردها افزايش داد. مهاجران كرد، آزادي نسبي خود را از دست دادند و جلو فعاليت سياسي و ادبي آنان گرفته شد ، به كارگيري همين سياست نيز در تركيه ركود فرهنگي كرد را در منطقه به وجود آورده و با جلوگيري از آموزش زبان كردي ،  زمينه پيشرفت و شكوفايي ادبيات كردي را از ميان برد.

از سوي ديگر در ايران ، سياست هاي ضد مردمي حكومت هاي مستبد ، به خصوص رضاخان ، راه پيشرفت كردها را سد كرد . فرهيختگان و نويسندگان كرد تبعيد شدند يا مهاجرت كردند و با اين كار ادبيات نوشتاري كرد دچار ناتواني شد .

اوج شكوفايي نوشتاري كردي در سال هاي استبداد پهلوي تنها در ده ماه است .

اوج شكوفايي ادبيات نوشتاري كردي در سال هاي استبداد پهلوي تنها در ده ماه است . كردهاي ايراني اندكي پس از پايان جنگ جهاني دوم با استفاده از اوضاع در هم ريخته دولت مركزي، دست به تشكيل دولت جمهوري دموكرات كردستان زدند كه تنها ده ماه طول كشيد : اما در اين ده ماه، نوعي جهش در آثار شاعران و نويسندگان كرد به وجود آمد. دو تن از شاعران اين دوره يعني هيمن و هه ژار، شاعران ملي شناخته شدند.

اما علت ناشناخته ماندن شاعران و نويسندگان كرد در ايران، در اثر عدم ورود آثار ايشان به ايران بوده است. اين آثار اغلب به طور مخفي و از راههاي صعب العبور وارد ايران مي شوند و در دسترس همگان نيستند.  پس از فاجعه انفعالي به دست مزدوران صدام ،  كه در آن بيش از صد و هشتاد و دو هزار نفر از زنان و كودكان و پيرمردان و حتي جوانان كرد ، زنده به گور شدند و روستاهاي آنان با خاك يكسان شد در 1991 انقلاب همگاني در كردستان عراق به وقوع پيوست و كردستان عراق ، به پا خاست و نوعي حكومت فدرالي تشكيل شد. از آن زمان به بعد ادبيات و فرهنگ كردستان با شتاب بيشتري در جهان رواج يافت.

* گروه فرهنگ و ادب مهر :  قصد داريد كه اشعار كردي را نيز به فارسي برگردانيد؟

علي اشرف درويشيان :  براي برگرداندن ادبيات داستاني و شعر كردي  ، بايد به هر دو زبان كردي و فارسي تسلط داشت و البته توجه به زيبايي ها، ريزه كاريها، غناي زبان و فرهنگ كردي هم لازم است . عجالتا از ادبيات داستاني شروع كرده ام و قصد دارم به اين كار ادامه بدهم.

* گروه فرهنگ و ادب مهر :  چرا نويسندگان و شاعران كرد ، ترجيح مي دهند كه  آثارشان را به زبان فارسي منتشر كنند و به فارسي شعر بگويند و داستان بنويسند؟

علي اشرف درويشيان :  اين مساله بستگي به شرايط ويژه اي دارد كه هنرمند در آن قرار گرفته ، پس آنها به هيچ وجه ترجيح نمي دهند كه به زبان ديگري غير از كردي بنويسند ، شاعران و نويسندگان كردستان ،  چه در عراق ،  سوريه ،  تركيه ،  لبنان و ايران و ديگر نقاط جهان ، در درجه اول به كردي آثار خود را ارائه مي دهند و در اين زمينه ، نويسندگان و شاعراني وجود دارند كه چهره هاي جهاني اند .



اما همان طور كه گفتم ،  ياشار كمال ،  ناچار است به خاطر قرار گرفتن در وضعيت خاصي ،  چه از لحاظ جغرافيايي و چه از لحاظ فرهنگي ،  به تركي بنويسد  و در ايران نيز چنين است.

در كردستان ايران ،  ما نويسندگان و شاعراني داريم كه به هر دو زبان كردي و فارسي ، آثار خود را منتشر مي كنند . اگر امكان چاپ آثارم به زبان كردي وجود داشت . من هم از همان آغاز به زبان كردي مي نوشتم.