وجود بیشترین جمعیت ایران روی گسل های فعال/ کم لرزه ترین شهرها کدامند

دکتر مهدی زارع در گفتگو با خبرنگار مهر، شمال تنگه هرمز در بندر عباس را لرزه خیزترین نقطه ایران دانست و افزود: این امر به دلیل آن است که میزان تغییر شکل پوسته زمین در این منطقه بیشترین مقدار در ایران است.

رئیس مرکز پیش بینی زلزله پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با اشاره به کم لرزه‌ترین منطقه در ایران ادامه داد: مناطقی از ایران به عنوان زون کم لرزه محسوب می‌شود که میزان تغییر پوسته در آنها کمتر است مانند منتهی الیه جنوب غرب ایران در دشت خوزستان و ناحیه پیرامون شهرهای خرمشهر و آبادان. این دو شهر در دشت خوزستان واقع شدند و به طور نسبی کمترین میزان‌های تغییر شکل پوسته زمین در ایران در آن ناحیه رخ می‌دهد از این رو ناحیه کم لرزه هستند.

وی با بیان اینکه مناطق مرکزی نواری به نام نوار "سنندج- سیرجان" وجود دارد، ‌خاطر نشان کرد: در این نوار شهرهای مختلفی چون شهر سنندج، گلپایگان، اصفهان، سیرجان قرار دارند که هرچند در معرض زلزله‌های اطراف قرار دارند ولی به عنوان زون آرام‌تر لرزه‌ای و با میزان کمتر از نظر تغییر شکل پوسته زمین مطرح هستند.

شهرهای پر لرزه و تمرکز جمعیت

زارع اضافه کرد: در مقابل تهران، تبریز، مشهد، نیشابور، بیرجند، جیرفت و تربت حیدریه و کرمان شهرهایی هستند که از نواحی پر جمعیت آنها گسل‌های فعالی عبور می‌کنند همچنین در نوار حاشیه منطقه دشت لوت توان لرزه‌زایی بالایی را انتظار داریم به نحوی که شهرهای پیرامون دشت لوت (مانند بشرویه، بیرجند، فردوس، بم، گلباف) از توان لرزه‌زایی بالایی برخوردار هستند.

وی با تاکید بر اینکه اگر از خطر زلزله ناشی از گسل‌های شمال تهران، تبریز و گسل‌های اطراف مشهد و در نتیجه از ریسک بالای رخداد زمین لرزه صحبت می‌شود به دلیل جمعیت بالاتری است که بر روی یا در کنار این گسل‌ها در شهرهای پر جمعیت در این نواحی زندگی می‌کنند، اظهار داشت: بر روی  گسل شمال تهران حدود 2 میلیون و 300 نفر، بر روی گسل تبریز حدود 400 هزار و در نزدیکی گسل "گیو" و در نزدیکی بیرجند حدود 200 هزار نفر زندگی می‌کنند ضمن آنکه در مشهد و حومه آن حدود 5 میلیون نفر ساکن هستند که باید نگاه دقیق‌تری به این مناطق صورت گیرد.

لزوم انجام مطالعه بر تاریخچه رخداد لرزه‌ای بر روی گسل‌ها

زارع با تاکید بر اهمیت بازگشت زلزله‌ها در این مناطق خاطرنشان کرد: گسل نیشابور به طول 74 کیلومتر در زمین لرزه‌های 1270 و 1405 میلادی با گسیختگی سطحی همراه بوده است به گونه‌ای که در زلزله سال 1209 میلادی شهر نیشابور کاملا ویران شده است و زمین لرزه 1389 میلادی در کوه‌های بینالود سبب ویرانی نیشابور و تعداد زیادی روستا شده است. بنابراین در محدوده مشهد و نیشابور حدود 624 سال است که زلزله مهم نداشتیم .

رئیس مرکز پیش بینی زلزله پژوهشگاه مهندسی زلزله اضافه کرد: در تهران نیز زمین لرزه 1830 میلادی دماوند شمیرانات زمین لرزه مهمی با بزرگای بیش از 7 در فاصله حدود 50 کیلومتری از مرکز تهران کنونی رخ داده است و 183 سال است که زلزله مهمی در محدوده شهری رخ نداده است که لازم است تدابیر لازم در این زمینه اتخاذ شود.

این محقق یادآور شد: علاوه بر این در تبریز نیز از زمان زلزله 1780 میلادی تبریز تاکنون 234 سال است که زلزله‌ای مهم با بزرگای بیش از 7 نداشته‌ایم. این در حالی است که به لحاظ آماری به طور تقریبی در حدود هر 200 سال می‌توان انتظار یک زمین لرزه با بزرگای بیش از 7 در این پهنه‌ها داشت.

به گفته وی این به معنی گفتار رایج "دیر شدن" یا تعویق زمان رخداد زمین لرزه‌ای نیست چرا که برای چنین برآوری زمانی باید مطالعات دقیق دیرینه لرزه شناسی و زئودزی بر روی تک تک گسل‌های فعال در پهنه‌های یاد شده در تهران و تبریز و مشهد انجام داد. برآورد آماری می‌تواند یادآور بازه زمانی قابل انتظار تقریبی برای رخداد زمین لرزه‌های مهم در هر پهنه و برآورد تقریبی بازگشت زمین لرزه‌ها باشد.

بررسی زلزله تهران

رئیس مرکز پیش بینی پژوهشگاه بین المللی زلزله به بررسی گسل‌های تهران پرداخت و گفت: توان لرزه‌زایی گسل شمال تهران به طول 90 کیلومتر بر اساس برآوردها 7 است ولی شواهدی که در زمینه این گسل وجود دارد توان لرزه ای بین 7 تا 7.5 را تایید می‌کند.

وی با تاکید بر بازنگری گسل‌های تهران، یادآور شد: وضعیت امروز تهران بسیار پیچیده شده جمعیت صبح آن 12.5 میلیون نفر (در شب‌ها 8.5 میلیون نفر) است و سالیانه 100 تا 150 هزار نفر به جمعیت این شهر اضافه می‌شود در حالی که بر اساس برآوردهای متخصصان تسهیلاتی که در آن ایجاد شده است برای حدود 4 میلیون (تا حداکثر 5 میلیون نفر) جمعیت مناسب است.

زارع با تاکید بر اینکه تهران در معرض خطر جدی زلزله است، افزود: تحقیقات ما نشان می دهد که رخداد زلزله بیشتر از 7 را باید در تهران انتظار داشت. ضمن آنکه آلودگی هوا هم وجود دارد و معتقدم با توجه به وضعیتی که ایران دارد و با توجه به مطالعات صورت گرفته کشور باید به سمت ساخت یک پایتخت جدید حرکت کند.

وی با بیان اینکه همه مناطق ایران به یک میزان و یکسان لرزه خیز نیست، خاطر نشان کرد: این امر (ایجاد پایتخت جدید) ممکن است نتواند مشکل تهران را به طور کامل حل کند ولی می‌تواند به ایجاد زیر ساخت‌های مناسب در پایتخت جدید (که در محل هیچ یک از شهرهای موجود کشور نباید احداث شود بلکه مکانی جدید و بکر برای احداث آن لازم است انتخاب شود) در صورت وقوع زلزله بزرگی در تهران اولا محلی به عنوان پایتخت برای هدایت امور داشت و در ثانی از رشد و توسعه تهران با ایجاد پایتخت جدید بتوان جلوگیری کرد و همزمان با ایجاد قطب‌های اداری، اقتصادی، دانشگاهی دیگر در کشور  جذابیت تهران را کمتر کرده و در هر سانحه احتمالی بتوان بهتر به تهران امداد رسانی کرد.