مجلدات "منتخب فلسفه در ايران "در پنج جلد منتشر مي شود

 

به گزارش خبرنگار فرهنگي "مهر" دكتر سيد حسين نصر رئيس سابق انجمن فلسفه ايران و استاد كرسي مطالعات اسلامي دانشگاه جرج واشنگتن كه بيش از سي كتاب ، و سيصد مقاله در فلسفه ، علوم، عرفان، و هنر اسلامي از وي به چاپ رسيده است در مقاله اي كه اخيرا براي شماره نخست فصلنامه "دانشنامه" به سردبيري و مدير مسئولي دكتر غلامرضا اعواني نگاشته است، درباره  انگيزه خود يراي انجام اين كار ياد آور شده است : علت اصرار حقير در دنبال كردن اين طرح دو موضوع بود : اولا ، تا كنون توجه شايان به هنر و ادب در ايران شده است و در سطح جهاني آثاري مانند " بررسي هنري ايران" تحت نظر پوپ

در صد سال اخير بسياري از نهضت هاي ملي گراي عرب به جاي استفاده از" فلسفه اسلامي" حتي در نگارش هايي كه به زبان عربي است از عنوان" فلسفه عربي" استفاده مي كنند . امري كه الا سابقه تاريخي ندارد ، بلكه يك بدعت با اهداف سياسي و ايدئولوژيكي براي خط بطلان كشيدن بر روي سهم ايرانيان در تمدن اسلامي و مخصوصا در علوم عقلي است

و " منتخبات ادبيات فارسي" تحت نظر مرحوم دكتر ذبيح الله صفا دانشمند پر كار و سليم النفس ايراني ، به زبانهاي انگليسي و فرانسوي چاپ شده و معروف خاص و عام است . ولي از آن جا كه متون فلسفي مشكل و ترجمه آن محتاج تدقيق و تبحر خاص است ، كمتر كسي به اين رشته پرداخته است و حتي خود ايرانيان كمتر از غناي سنت فلسفي خود آگاهند .  تنها استثنا در اين امر ، اثر چهار جلدي " منتخبات حكماي ايران از ميرداماد تا عصر حاضر " است كه توسط هانري كربن و سيد جلال الدين آشتياني در چهار جلد ، با اصل متون  به فارسي و عربي و خلاصه آنها به زبان فرانسوي انتشار يافته است .
دكتر نصر دراين باره مي افزايد : موضوع دوم كه حقير را به اجراي اين طرح كشانيد تحريف هويت بسياري از فلاسفه ايران در غرب ، به نام فلسفه عرب است . اين اشتباه بين فلسفه اسلامي كه اكثر بزرگانش ايراني بودند و فلسفه عربي ، به قرون وسطي باز مي گردد و با توجه به معناي "عربي " در آن زمان قابل درك است ، ولي در عرض صد سال اخير بسياري از نهضت هاي ملي گراي عرب از اين امر استفاده كرده اند و به جاي فلسفه اسلامي ، فلسفه عربي را حتي در نگارش به زبان عربي به كار مي برند ، به نحوي كه اصلا سابقه تاريخي نداشته و يك بدعت با اهداف سياسي و ايدئولوژيكي است ، كه منظور اصلي آن خط بطلان كشيدن به روي سهم اساسي ايرانيان در پيدايش و استمرار تمدن اسلامي و مخصوصا در علوم عقلي است . ظهور اثري كه منتخبات فلسفه در ايران را در بر مي گيرد مي تواند پاسخي به اين نوع ادعاها باشد .

 

دكتر نصر موانع كار خود را چنين برشمرده است : دو مانع در اين راه وجود داشت ، يكي وجهي كه مي بايست به مترجمان پرداخته مي شد و ديگر وقت فراواني كه براي تحقق يافتن اثر لازم بود . براي حل مشكل اول حقير به فكر همكار ايراني افتاد كه در عين حال با فلسفه و زبان انگليسي و نحوه تحقيق غربي آشنايي داشته باشد .  پس از جستجوي فراوان ، توفيق حاصل شد كه آقاي دكتر مهدي امين رضوي استاد دانشگاه مري واشينگتن در ويرجينيا كه متخصص فلسفه اسلامي و نيز غربي هستند و سال ها با حقير به تحقيق در فلسفه اسلامي پرداخته بودند دعوت اينجانب را پذيرفتند و در انجام اين تحقيق همكار شدند . اين اثر كوشش هاي مشترك ايشان و بنده است . براي حل مشكل دوم ، متوسل به موسسات و افراد خيرانديش و فرهنگ دوست شديم و تا كنون پروردگار متعال را شاكريم كه توانسته ايم هزينه چند جلد اول را تهيه كنيم و اميدواريم بقيه مخارج نيز توسط افراد خير و علاقمند تهيه شود .

دكتر نصر درباره حدود و ثغور اين اثر گفت : از لحاظ زماني با پديد آمدن اولين آثاري كه در دوران هخامنشي به وجود آمد و جنبه

حدود ثغور اين اثر ازلحاظ زماني از اولين آثار در دوره هخامنشي آغاز مي شود و به آغاز عصر پهلوي ختم مي شود . از لحاظ جغرافيايي نيز سرزمين اصلي ايران را كه از لحاظ تاريخي شمال ايران فعلي و افغانستان و بقيه خراسان بزرگ و جنوب قفقاز است انتخاب كرديم

هاي فلسفي داشت آغاز كرديم و با پايان دوران قاجاريه و آغاز عصر پهلوي آن را ختم خواهيم كرد . اميد اين حقير آن است كه شخص ديگري ويا شايد خود آقاي دكتر امين رضوي كمر همت بربندند و مجلد علي حده اي كه شامل فلسفه در دوران اخير ، يعني از آغاز عصر پهلوي تا امروز تهيه كنند . از لحاظ جغرافيايي سرزمين اصلي ايران را كه از لحاظ تاريخي شمال ايران فعلي و افغانستان و بقيه خراسان بزرگ و جنوب قفقاز است انتخاب كرديم ، گرچه در برخي موارد به آثار دانشمندان ايراني كه ساكن عراق و ساير بلاد همسايه ايران بودند نيز پرداختيم . ولي به علت عظمت كار ناچار شديم از سرزمينهايي كه تحت تاثير فرهنگ اسلامي ايران بودند و حتي در آنها زبان فارسي اشاعه داشت مانند هند ، غرب چين، و بلاد عثماني صرف نظر كنيم . و اما از لحاظ زبان ، در دوران قبل از اسلام تكليف كار روشن است و احتياج به تامل در آن نيست ولي در دوران اسلامي البته ضرورت داشت كه هم از متون زبان عربي و هم فارسي استفاده شود . از آنجا كه برخي از فلاسفه ايران مانند ابن سينا و ملاصدرا به جز يكي دو اثر بقيه كتب و رسائل خود را به عربي نگاشته اند و بين فلاسفه نامي ايران فقط ناصر خسرو و بابا افضل كاشاني تقريبا تمام آثارشان به فارسي است . زبان عربي يكي از زبان هاي اصلي تفكر فلسفي در ايران است و نمي توان درباره اين حقيقت بحثي كرد . از سوي ديگر آثار فارسي فراواني در هند و چين و تركيه فعلي و حتي بلاد ديگر مانند بوسني و آلباني نوشته شده است كه از لحاظ فلسفي حايز اهميت است ولي نمي توان آن را در زمره فلسفه در ايران آورد . به هر حال به علت بزرگي كار ناچار بوديم چنين محدوديت هايي را بپذيريم .  

دكتر نصر افزود : منتخبات فلسفه در ايران مشتمل بر پنج جلد است و هر جلد با مقدمه اي كلي آغاز مي شود كه به قلم راقم اين سطور است و نيز هر بخش و هر فيلسوفي مقدمه اي علي حده دارد كه برخي را حقير و برخي ديگر را آقاي امين رضوي نگاشته اند . همچنين فهرست منابع در پايان هر فصل افزوده شده است تا علاقمندان بتوانند تفكر مورد نظر خود را دنبال كنند . در چنين منتخبي مشكل ترين كار نفس انتخاب است . كدام فيلسوف را بايد برگزيد و كدام آثار او را و در داخل آن آثار كدام مباحث را كه گوياي انديشه آن فيلسوف باشد بايد انتخاب كرد . مشكل دوم يافتن متن منقح مورد نظر است ، چون در وضع فعلي پژوهش در اين زمينه ها بسياري از متون اساسي هنوز فاقد يك چاپ علمي و دقيق است . كار ما انتخاب بهترين متن موجود بوده است با پذيرش اين حقيقت كه متاسفانه همه متون منقح نيست و در داخل نوشته هاي عربي و فارسي اشتباهاتي يافت مي شود كه طبعا كار مترجم را دشوار مي سازد .  

 

دكتر نصر محتويات پنج جلد منتخبات فلسفه در ايران را چنين معرفي كرد :

 جلد اول :  فلسفه زردشتي و فلسفه اسلامي در دوران اول

مدخل كلي

(1)  فلسفه ايران در دوران اول ( عصر زردشتي)

 مقدمه

(1-1) بندهشن و بندهشن كبير ؛ (2-1) داستان دينيك؛ (3-1) دينامونگه خرد؛ (4-1) گات ها؛ و (5-1) دنكرد

(2)  فلسفه اسلامي در دوران اول

(الف) مشاييان

مقدمه

(الف-1) ابوالعباس ايرانشهري ( از زاد المسافرين) ؛ (الف-2) ابونصر فارابي ( كتاب البرهان ، كتاب جمع بين رايي الحكيمين افلاطون الهي و ارسطو، مبادي آراء اهل المدينه الفاضله) ؛ (الف-3) ابوالحسن عامري (  الاعلام ب مناقب الاسلام ، الامد علي الابد) ؛ (الف-4) ابو سليمان سجستاني( مصنفات) ؛ (الف-5) ابن سينا( دانشنامه علايي، الاشارات و التنبيهات،  الشفاء، حي ابن يقظان ، منطق المشرقيين ) ؛ (الف-6) ابن مسكويه ( الحكمه الخالده ، تهذيب الخلاق) ؛ و (الف-7) بهمنيار بن مرزبان ( كتاب التحصيل) .

(ب) فلاسفه مستقل

(ب-1) محمد بن زكرياي رازي ( الطب الروحاني ، السيره الفلسفيه ) ؛ (ب-2) ابوريحان بيروني ( تحقيق ماللهند ، الاسئله و الاجوبه ) ؛  و (ب-3) عمر خيام ( ضروره التضاد في علام والجبر و البقاء ، كليات وجود ) .

جلد دوم : فلسفه اسمعيلي و هرمسي و فيثاغوري

مقدمه

( 1-2) ام الكتاب ( مولف نا معلوم) ؛ (2-2) جابربن حيان ( برگزيده آثار) ؛ (3-2) ابو سليمان سجستاني( كشف المحجوب) ؛ (4-2) ابو حاتم رازي ( اعلام النبوه) ؛ (5-2) حميد الدين كرماني ( راحه العقل) ؛ ( 6-2) اخوان الصفاء ( رسائل) ؛ (7-2) المويد بالله شيرازي( خطبه) ؛ ( 8-2) نزاري قهستاني( دستورنامه) ؛ ( 9-2) ناصرخسرو( جامع الحكمتين، گشايش و رهايش، اشعار فلسفي) ؛ و (10-2) نصيرالدين طوسي( روضه التسليم) .

جلد سوم :  كلام فلسفي

مقدمه

(الف) تفكرات كلامي  فلسفي اوليه

معتزله

(الف-1) ابراهيم نظام ( گزيده گفتار) ؛ (الف-2) ابوالهذيل علاف( گزيده گفتار) ؛ و(الف-3)  قاضي عبدالجبار (كتاب المغني) . 

( ب ) تفكر كلامي فلسفه ديني

اشاعره متاخر  

(ب-1) امام الحرمين جويني( كتاب الارشاد) ؛  (ب-2) ابوحامد غزالي ( الاقتصاد في الاعتقاد ) ، (ب-3) ابوالفتح محمد شهرستاني( نهايه الاقدام في علم الكلام) ؛ (ب-4) فخرالدين رازي ( المباحث المشرقيه) ؛ (ب-5) عضدالدين ايجي ( المواقف) ؛ (ب-6) ميرسيد شريف جرجاني( شرح المواقف، رساله الوجود ) ؛ و سعدالدين تفتازاني ( شرح المقاصد في علم الكلام، في اصول الاسلام ) .

(ج) تفكر كلامي شيعي

(ج-1) نصيرالدين طوسي ( كتاب التجريد) ؛ (ج-2) علامه حلي( كشف المراد) ؛ (ج-3) شمس الدين خفري ( حاشيه بر كتاب التجريد) ؛ (ج-4) عبدالرزاق لاهيجي ( گوهر مراد ، الشوارق) ؛ و ( ج-5) خانواده نراقي ( برگزيده آثار) .

جلد چهارم : حكمت اشراقي و مشايي متاخر و تصوف و عرفان اسلامي

مقدمه

(الف) حكمت اشراقي

(الف-1) شهاب الدين سهروردي ( حكمه الاشراق ، رسائل فارسي) ؛ (الف-2) محمد شهرزوري ( الشجره الالهيه ، شرح حكمه الاشراق) ؛ (الف-3) قطب الدين شيرازي ( دره التاج ، شرح حكمه الاشراق) ؛ (الف-4) ابن ابي جمهور احسايي ( كتاب المجلي) ؛ و ( الف-5) نظام الدين احمد بن هروي ( الانواريه ) .

( ب) فلسفه مشايي متاخر

(ب-1) نصير الدين طوسي ( شرح الاشارات ، الرساله في العلم) ؛ (ب-2) دبيران كاتبي قزويني( حكمه العين) ؛ (ب-3) اثيرالدين ابهري ( هدايه الحكمه) ؛ و( ب-4) سيد احمد علوي ( شرح الشفاء ، مثال صفا در تجليات و تصفيه آيينه حق نما) .

 (ج) تصوف و عرفان فلسفي

(ج-1) ابو حامد محمد غزالي ( مشكوه الانوار ، الحكمه ا للد نيه) ؛ (ج-2) احمد غزالي (سوانح العشاق، رساله الطير) ؛ (ج-3) عين القضات همداني ( تمهيدات ، زبده الحقايق) ؛ (ج-4) صدرالدين قونوي ( النصوص) ؛ (ج-5) افضل الدين كاشاني ( مصنفات، اشعار فلسفي) ؛ (ج-6) سيد حيدر آملي ( جامع الاسرار ، في معرفه الوجود، شرح الفصوص) ؛ (ج-7) ابن تركه اصفهاني( مجموعه الرسائل، تمهيد القواعد) ؛ (ج-8) عبدالرحمن جامي ( نقد النصوص، الدره الفاخره، شرح لمعات عراقي) و (ج-9) محمد لاهيجي ( شرح گلشن راز ) .

 جلد پنجم : مكتب شيراز - مكتب اصفهان - دوره قاجار

مقدمه

(الف) مكتب شيراز

(الف-1) جلال الدين دواني ( رساله وجود، شرح هياكل النور، اخلاق جلالي) ؛ ( الف-2) غياث الدين منصور د شتكي ( اخلاق منصوري) ؛ (الف3) صدر الدين دشتكي ( الرساله في الوجود الذهني)؛ و ( الف-4) شمس الدين خفري ( رسائل فلسفي ) .

( ب ) مكتب اصفهان

(ب-1) ميرداماد ( قبسات، خليه الملكوت) ؛ (ب-2) ميرفندرسكي( رسائل صناعيه، شرح بر جوك بشست) ؛ (ب-3) ملاصدرا ( الاسفار الاربعه، الشواهد الربوبيه، كتاب المشاعر، اسرار الايات ) ؛ (ب-4) ملا رجبعلي تبريزي ( اثبات الواجب) ؛ (ب-5) ملا محسن فيض كاشاني ( كلمات المكنونه ، المعارف الالهيه) ؛ ( ب- 6) قاضي سعيد قمي ( اسرار العبادات، تعليقات بر اثولوجيا) ؛ و(ب-7) محمد صادق اردستاني ( حكمت صادقيه) .

(ج) دوره قاجار

(ج-1) ملا اسمعيل خواجويي ( در اثبات زمان موهوم) ؛ (ج-2) ملا علي نوري( بسيط الحقيقه، شرح الاسفار) ؛ (ج-3) حاجي ملا هادي سبزواري ( شرح المنظومه، اسرار الحكم ، رسائل) ؛ ( ج-4) ملا عبدالله زنوزي( اللمعات الالهيه ) ؛ ( ج-5) ملا علي زنوزي ( بدايع الحكم، رسائل) ؛ ( ج-6) آقا محمد رضا قمشه اي ( حاشيه علي الفصوص) ؛ و (ج-7) ميزا ابو الحسن جلوه ( شرح الشفاء ، الرساله الحركه الجوهريه ) .

 دكتر نصر در ادامه اضافه كرد : قدر مسلم اين كه اين پنج جلد مي تواند مدخلي باشد براي شناخت يك سنت عميق و طويل الحياه فلسفي كه از فلسفه هاي كاملا منطقي تا اشراق و عرفان، و موضوعات گوناگون از مباحث منطق و شناخت و علم النفس و زيبايي شناسي گرفته تا وجود شناسي و حكمت الهي خاص و عام و متافيزيك را در بر مي گيرد . در سده اخير بسياري از ايرانيان كه تحصيلا تشان بيشتر در خارج از كشور بوده و با فرهنگ ايران فقط از راه ادب فارسي و چند شعر آشنايي داشتند ، اين ادعا را كرده بودند كه در ايران اصلا فلسفه جدي و منطقي وجود نداشته است و حتي زبان فارسي نيروي بيان مطالب فلسفي را ندارد . حقير اميدوار است اين مجلدات اين نوع قضاوت هاي  كوته بينانه  را براي هميشه متوقف سازد و گروه بيشتري از ايرانياني را كه امكان استفاده از متون اصلي فلسفي به زبان فارسي و عربي را ندارند متوجه يكي از مهمترين جوانب فرهنگ ايران سازد و آنان را به سوي دشت پهناور فلسفه اصيل سرزمين ايران بكشاند و متوجه شان سازد كه اين دشت ناظر شكوفايي پياپي گل هاي رنگين معرفت و حكمت طي قرون متمادي بوده و هنوز نيز هست .