رستاخيز روزى است كه خداوند اولين و آخرين را براى رسيدگى به حساب‏ جمع مى‏ كند/ قیامت در کلام امام علی(ع)

امام علی(ع) در خطبه یکصد و دوم نهج البلاغه می فرماید: آن(رستاخيز) روزى است كه خداوند اولين و آخرين را براى رسيدگى به حساب دقيق‏ و رسيدن به پاداش كردارشان جمع مى‏ كند، همه در حال خضوع به پا خيزند، عرق(از سر و روي شان فرو مى‏ ريزد)و اطراف دهانشان را احاطه كرده، لرزش زمين تمام اندامشان را مى‏ لرزاند.خوشحال‏ترين افراد در آن روز كسى است كه جاى پایى پيدا كند و يا محلى‏ براى ايستادن خود به دست آورد. هدف تنه‏ایى است همچون پاره‏ هاى شب تار كه هيچ كس نمى‏ تواند در برابر آن بپاخيزد و هيچ پرچمى نتواند پرچمش را به زير آورد، اين فتنه‏ ها به سوى شما مى‏ آيند همچون شترى‏ كه مهار شده، جهاز بر پشتش گذارده‏ اند و زمامدارش آنرا مى‏ كشاند و سوارش به سرعت‏ ميراند(تمام وسائل پيشرفت را آماده دارد) طرفداران و حاميان اين شورشها جمعيتى هستند كه ضربه آنها شديد و امكاناتشان كم است، ولى گروهى بپا مى ‏خيزند و در راه خدا با آنها نبرد مى ‏كنند كه نزد متكبران و گردنكشان‏ خوارند و در روى زمين ناشناس، اما در آسمانها معروفند، در اين هنگام واى بر تو اى‏ «بصره‏»! از لشكرى كه به عنوان كيفر الهى بدون گرد و غبار و بدون سر و صدا به تو حمله‏ ور مى‏ گردد و به‏ زودى ساكنانت‏ به مرگ سرخ و گرسنگى شديدى كه رنگ چهره آنها را دگرگون مى‏ سازد مبتلا خواهند شد!

روز قيامت، يکى از روزهاى بسيار مهم و حساسى است که هر انسانى در پيش رو دارد. اميرمؤمنان على(ع) درباره اين مسئله مى فرمايد: «اى بندگان خدا! شما را به پرهيزکارى سفارش مى کنم که عامل کنترل و مايه استوارى شماست. پس به رشته‏هاى تقوا چنگ زنيد و به حقيقت‏هاى آن پناه آوريد تا شما را به سر منزل آرامش، جايگاه‏هاى وسيع، پناهگاه‏هاى محکم و منزلگاه‏هاى پر عزت برساند، در روزى که چشم‏ها خيره مى شود و همه جا در نظر انسان تاريک است و گله‏هاى شترومال و اموال فراوان فراموش مى گردد؛ زيرا به هنگام قيامت، به گونه‏اى، در صور اسرافيل مى دمند که قلب‏ها از کار مى افتد، زبان‏ها باز مى ايستد، کوه‏هاى بلند و سنگ‏هاى محکم فرو مى ريزد و قسمت‏هاى سخت آن، نرم چون سرابى مى ماند، کوهستان‏ها با زمين هموار مى گردد چنان که نه پستى و نه بلندى موجود است. پس در آن هنگام نه شفاعت‏کننده‏اى است که شفاعت کند و نه دوستى که نفع رساند و نه پوزش خواستن سودى دارد».

قيامت، دادگاه الهى

قيامت روزى است که انسان در دادگاه عدل الهى بايد پاسخگوى همه اعمال و رفتار خويش باشد. در اين دادگاه، عذرهاى بيهوده، دروغگويى و ادعاهاى باطل ناممکن است؛ زيرا هر کس حقيقت اعمال خويش را مستقيما مشاهده مى کند و شاهدان که عبارتند از خدا، پيامبر، مؤمنان و نيز اعضا وجوارح او، جملگى بر اعمال او شهادت مى دهند و راهى براى فرار از کرده خويش نخواهد داشت. امير مؤمنان مى فرمايد: «آنگاه که زمين سخت بلرزد و نشانه ‏هاى هولناک قيامت تحقق پذيرد و پيروان هر دينى به آن ملحق شوند و هر پرستش‏کننده به معبود خود و هر اطاعت کننده ‏اى به فرمانده خود رسد، نه چشمى برخلاف عدالت گشوده و نه قدمى بر خلاف حق آهسته بر زمين نهاده مى شود. در آن‏روز چه دليل‏هايى که باطل مى گردد و عذرهايى که پذيرفته نمى شود. پس در جست‏ وجوى عذرى باش که پذيرفته شود و دليلى بجوى که استوار باشد. ازدنياى فانى براى آخرت جاويدان توشه بردار و براى سفر آخرت وسايل لازم را آماده کن».

حسابرسى انسان‏ها در قيامت

يکى از برنامه ‏هاى مهمى که تمامى پيامبران الهى پس از خداپرستى، مردم را به آن توجه مى دادند، اعتقاد به معاد بوده است؛ زيرا در سايه اعتقاد به معاد است که هدف از آفرينش تحقق مى يابد و اعمال و رفتار انسان ارزش و معنا پيدا مى کند. از اين رو ما مسلمانان معتقديم که خداوند بارى تعالى در روز قيامت، همه انسان‏ها را دوباره زنده خواهد کرد تا در پيشگاه او، به حساب اعمال و رفتارشان رسيدگى شود.

ضرورت توجه به معاد

سراسر زندگى دنيا، تنها گذرگاهى است براى رسيدن به مقصد نهايى. اميرمؤمنان على عليه‏السلام در نامه‏اى به فرزندش امام مجتبى(ع) با توجه دادن به اين مطلب مى فرمايد: «پسرم! من تو را از دنيا و تحولات گوناگون و نابودى و دست به دست گرديدنش آگاه کردم و از آخرت و آنچه براى انسان‏ها در آن‏جا فراهم است، اطلاع دادم و براى هر دو مثال‏ها زدم، تا پندپذيرى و راه و رسم زندگى بياموزى. همانا داستان آن کس که دنيا را آزمود، چونان مسافرانى است که در سرمنزلى بى آب و علف و دشوار زندگى مى کنند و قصد کوچ به سرزمينى دارند که در آنجا آسايش و رفاه فراهم است. پس مشکلات راه را تحمل مى کنند و جدايى دوستان و سختى سفر و ناگوارى غذا را با جان و دل مى پذيرند تا به جايگاه وسيع و منزلگاه امن و با آرامش قدم بگذارند. آن‏ها از سختى هاى طول سفر احساس ناراحتى ندارند و هزينه‏ هاى مصرف شده را غرامت نمى شمارند و هيچ چيز براى آنان، دوست داشتنى نيست، جز آنکه به منزل امن و محل آرامش برسند».

خلقت دوباره انسان‏ها

يکى از ادعاهايى که منکران معاد بيان مى کردند، اين بود که آفرينش دوباره انسان‏ها ناممکن است؛ ليکن قرآن مجيد در پاسخ آنها مى فرمود که آيا خلقت دوباره انسان‏ها، از آفرينش نخستين آنها دشوارتر است. آرى، خداوند متعال با قدرت خويش، انسان‏ها را بار ديگر خواهد آفريد تا با حسابرسى اعمالشان، زندگى همراه با نعمت و رحمت، يانقمت وعذاب براى ايشان شروع شود. در فرمايشى از اميرمؤمنان آمده است: «تا آن زمان که پرونده اين جهان بسته شود و خواست الهى فرا رسد و آخر آفريدگان به آغاز آن بپيوندد و فرمان خدا در آفرينش دوباره در رسد، آن‏گاه آسمان را به حرکت آورد و از هم بشکافد و زمين را به شدت بلرزاند و تکان سخت دهد که کوه‏ها از جا کنده شده و در برابر هيبت و جلال پروردگارى بر يکديگر کوبيده و متلاشى شده و با خاک يکسان گردد. سپس هر کس را که در زمين به خاک سپرده شده، درآورد و پس از فرسودگى تازه ‏شان گرداند و پس از پراکنده شدن، همه را گرد آورد. سپس براى حسابرسى و روشن شدن اعمال از هم جدا سازد».

ضرورت ياد قيامت و عذاب الهى

اميرمؤمنان على(ع) در سخنانى راجع به شدت عذاب الهى و آتش دوزخ چنين مى فرمايد: «مردم! شما چونان مسافران در راهيد که در اين دنيا فرمان کوچ داده شديد. دنيا خانه اصلى شما نيست. پس به جمع‏آورى زاد و توشه بپردازيد. آگاه باشيداين پوست نازک تن، طاقت آتش دوزخ را ندارد. پس به خود رحم کنيد. شما مصيبت‏هاى دنيا را آزموديد، آيا ناراحتى آدمى را بر اثر خارى که در بدنش فرورفته يا ريگ‏هاى داغ بيابان او را رنج داده ديده ‏ايد؟ پس چگونه مى شود تحمل کرد که در ميان دو طبقه آتش، در کنار سنگ‏هاى گداخته، هم‏نشين شيطان باشيد؟ آيا مى دانيد وقتى مالک دوزخ بر آتش غضب کند، شعله ‏ها بر روى هم مى غلتند و يکديگر را مى کوبند و آن گاه که بر آتش بانگ زند، ميان درهاى جهنم به هر طرف زبانه مى کشد».

 انسان‏ها در پيشگاه الهى

در خطبه ‏اى از نهج البلاغه اميرمؤمنان على(ع) درباره زنده شدن انسان‏ها در روز قيامت و حاضر شدن آنها در محضر الهى براى پاسخگويى اعمالشان چنين آمده است: «... تا آنجا که امور زندگانى پياپى بگذرد و روزگاران سپرى شود و رستاخيز برپا گردد. در آن زمان، انسان‏ها را از شکاف گورها و لانه‏ هاى پرندگان و خانه درندگان و ميدان‏هاى جنگ بيرون مى آورند و آنها با شتاب به سوى پروردگار مى روند و به صورت دسته‏هايى خاموش و صف‏هاى آرام و ايستاده حاضر مى شوند. چشم بيننده خدا آنها را مى نگرد و صداى فرشتگان به گوش مى رسد. در آن هنگام، انسان لباس نياز و فروتنى مى پوشد و مى بيند که درهاى حيله و فريب بسته شده و آرزوها قطع گرديده است. دل‏ها آرام و صداها آهسته است و عرق از گونه ها چنان جارى است که امکان حرف زدن نيست. اضطراب و وحشت همه را فرا گرفته، بانگى رعدآسا و گوش‏خراش، همه را لرزانده، به سوى پيشگاه عدالت براى دريافت کيفر و پاداش مى کشاند».

توصيف بهشت و جهنم

در سخنانى از امام على(ع) در توصيف بهشت و جهنم چنين آمده است: «خداوند، فرمانبرداران و اهل طاعت را در جوار رحمت خويش جاى دهد و در بهشت جاويدان قرار دهد؛ خانه‏اى که مسکن گزيدگان آن هرگز کوچ نکنند وحالات زندگى آنان تغيير نپذيرد. در آنجا دچار ترس و وحشت نشوند و بيمارى ها در ايشان نفوذ نخواهد کرد. خطراتى دامنگيرشان نمى شود و سفرى در پيش ندارند تا از منزل به منزل ديگر کوچ کنند. اما گنهکاران را در بدترين منزلگاه درآورد و دست و پاى آنها را با غل و زنجير به گردنشان درآويزد؛ چنان که سرهايشان به پاها نزديک گردد. جامه ‏هاى آتشين بر بدنشان پوشاند و در عذابى که حرارت آتش آن بسيار شديد و صداى شعله ‏ها هراس ‏انگيز است، قرار دهد؛ جايگاهى که هرگز از آن خارج نگردد و براى اسيران آن غرامتى نپذيرند».

براى غير دنيا آفريده شده ‏ايد

اميرمؤمنان على(ع) در خطبه‏ اى مردم را به موقتى بودن زندگى دنيا توجه داده است و مى فرمايد: «اى مردم! دنيا سراى گذر و آخرت خانه جاويدان است. پس از گذرگاه خويش براى سر منزل جاودانه توشه برگيريد و پرده‏هاى خود را در نزد کسى که بر اسرار شما آگاه است، پاره نکنيد. پيش از آنکه بدن‏هاى شما از دنيا خارج گردد، دل‏هايتان را خارج کنيد. شما را در دنيا آزموده‏اند و براى غير دنيا آفريده‏اند. کسى که بميرد، مردم مى گويند: چه باقى گذاشت، اما فرشتگان مى گويند: چه پيش فرستاد؟ خدا پدرانتان را بيامرزد، مقدارى از ثروت خود را جلوتر بفرستيد تا در نزد خدا باقى ماند و همه را براى وارثان مگذاريد که پاسخگويى آن بر شما واجب است».

فراهم نمودن زاد و توشه

در فرمايشى از اميرمؤمنان على(ع) خطاب به فرزند گرامىشان امام مجتبى(ع) درباره ضرورت توجه به منازل مختلفى که پس از مرگ در پيش روى انسان است و نيز تلاش و کوشش در راه فراهم آوردن زاد و توشه براى اين مسافرت بسيار مهم چنين آمده است: «بدان! راهى پر مشقت و بس طولانى در پيش روى دارى و در اين راه، بدون تلاش بايسته و فراوان و زاد و توشه و سبک کردن بار گناه، موفق نخواهى بود. بيش از تحمل خود بار مسئوليت بر دوش منه که سنگينى آن براى تو عذاب‏آور است. اگر مستمندى را ديدى که توشه‏ات را تا قيامت مى برد و فردا که به آن نياز دارى به تو باز مى گرداند، کمک او را غنيمت بشمار و زاد و توشه را بر دوش او بگذار و اگر قدرت مالى دارى، بيشتر انفاق کن و همراه او بفرست؛ زيرا ممکن است روزى در رستاخيز در جست‏ وجوى چنين فردى باشى و او را نيابى. به هنگام بى نيازى، اگر کسى از تو وام خواهد، غنيمت بشمار تا در روز سختى و تنگدستى به تو باز گرداند. بدان که در پيش روى تو، گردنه‏هايى وجود دارد که در آن، حال سبکباران به مراتب بهتر از سنگين ‏باران است».

ناگهانى بودن مرگ

يکى از ويژگىهاى مهم مرگ، ناگهانى بودن آن است. هيچ کس نمى داند چه روز و چه ساعتى اجل او فرا مى رسد و از اين دنيا رخت بر مى بندد. چه بسيار افرادى که در کمال سلامت روز را شروع کردند و تا غروب آن روز اجلشان فرا رسيد، در حالى که هيچ کس احتمال چنين اتفاقى را نمى داد. از اين رو انسان بايد هميشه آمادگى لازم را براى مسافرت آخرت داشته باشد. در فرمايشى از اميرمؤمنان(ع) آمده است: «چه بسيار کسانى که در آغاز روز بودند و به شامگاه نرسيدند و چه بسيار کسانى که در آغاز شب بر او حسد مى بردند و در پايان شب عزاداران به سوگش نشستند».

گويى زندگى دنيا، يک روز بود

اميرمؤمنان على(ع) درباره زودگذر بودن عمر هشدار داده، مى فرمايد: «اى بندگان! خدا را خدا را، پرواکنيد که دنيا با قانونمندى خاصى مى گذرد. شما با قيامت به رشته‏اى اتصال داريد؛ گويا نشانه‏هاى قيامت آشکار مى شود و شما را در راه خود متوقف کرده با زلزله‏ هايش سر رسيده است و سنگينى بار آنرا بر دوش شما نهاده، رشته پيوند مردم با دنيا را قطع کرده و همه را از آغوش گرم دنيا خارج ساخته است. گويى يک روز بود و گذشت يا ماهى بود و سپرى شد. تازه‏ هاى دنيا کهنه شد و فربه‏هايش لاغر گرديدند. سپس به سوى جايگاهى تنگ، در ميان مشکلاتى بزرگ و آتشى پر شراره مى روند که صداى زبانه ‏هايش وحشت‏ زا، شعله ‏هايش بلند و غرشش پرهيجان و گدازنده است. ... در آن ميان، پرهيزکاران از کيفر و عذاب در امانند و از سرزنش‏ها آسوده و از آتش به دور و در خانه ‏هاى امن الهى، از جايگاه خود خشنودند».

عبرت از گذشتگان

مطالعه و تأمل در زندگى گذشتگان، همواره در بردارنده نکات آموزنده اخلاقى و تربيتى است. مشاهده مى کنيم آنها که همواره بر شوکت، قدرت و ثروت خويش مغرور بودند و دست به هر ستمى مى زدند، اکنون در گوشه ‏اى از اين زمين پهناور زير انبوهى از خاک رها شده ‏اند و روحشان در عالم برزخ پاسخگوى رفتار و اعمالشان است. امام على(ع) در اين باره مى فرمايند: «همانا گذشتگان را ديدى که ثروت‏ها اندوختند و از فقر و بيچارگى وحشت داشتند و با آرزوهاى طولانى فکر مى کردند در امانند و مرگ را دور مى پنداشتند، ديدى چگونه مرگ بر سرشان فرود آمد و آنان را از وطنشان بيرون راند؟... آيا نديديد آنان را که آرزوهاى دور و دراز داشتند و کاخ‏هاى استوار مى ساختند و مال‏هاى فراوان مى اندوختند، چگونه خانه ‏هايشان گورستان شد و اموال جمع‏ آورى شده‏ شان تباه و پراکنده و از آنِ وارثان گرديد و زنان آنها با ديگران ازدواج کردند؟ آنها نه مى توانند چيزى به نيکى هاشان بيفزايند و نه از گناه توبه کنند».

آمادگى براى سفر آخرت

هر انسان عاقلى که سفرى در پيش داشته باشد، از مدت‏ها قبل آمادگى هاى لازم و نيز زاد و توشه اين سفر را فراهم مى آورد تا بتواند در کمال موفقيت و سلامت اين سفر را پشت سر بگذارد. حال اين سؤال مهم مطرح مى شود که آيا شايسته نيست انسان براى مهم‏ترين و حساس‏ترين سفرى که در زندگى پيش روى خود دارد، زاد و توشه‏ اى نيکو و شايسته فراهم آورد. اميرمؤمنان على(ع) در سخنانى مى فرمايد: «وابستگى به دنيا را کم کنيد و با زاد و توشه نيکو به سوى آخرت باز گرديد که پيشاپيش شما گردنه‏اى سخت و دشوار و منزلگاه ‏هايى ترسناک وجود دارد که بايد در آن جاها فرود آييد و توقف کنيد. آگاه باشيد که فاصله نگاه‏هاى مرگ بر شما کوتاه است و گويا هم اکنون چنگال‏هايش را در جان شما فرو مى بَرَد. کارهاى دشوار دنيا، مرگ را از يادتان برده و بلاهاى طاقت ‏فرسا، آن را از شما پنهان داشته است. پس پيوندهاى خود را با دنيا قطع کنيد و از پرهيزکارى کمک بگيريد».