سومین شماره تحقیقات کلامی منتشر شد/ بررسی گستره علم امام در اندیشه علمای شیعه

به گزارش خبرگزاری مهر، در این شماره از فصلنامه می خوانید:

ایمانِ موهبتی از منظر آیات و روایات نوشته سیدمحمود موسوی استادیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) و رسول احمدی پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث و دانشجوی دکترای دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده: «ایمان» از اساسی ­ترین مفاهیم اعتقادیِ اسلام است، که آن را به اعتقاد قلبیِ همراه با اقرار زبانی و عمل جوارحی معنا می­ کنند. مطابق آیات و روایات، ایمان آن­گاه محقق می­ شود که مسبوق به معرفتی باشد. این معرفت هم می­ تواند اکتسابی باشد و هم فیض و عنایت الهی آن را برای انسان حاصل کند، البته در هر دو صورت، تصدیق آن معرفت (قلبی یا لسانی) در حوزۀ اختیار انسان تعریف می­ شود. ایمانی که از این فرآیند حاصل می ­شود اکتسابی است و زیربنای ایمانی قرار می­ گیرد که بر اساس تعابیر روایات، آن را «ایمان موهبتی» می­ نامیم. ایمان موهبتی، ایمانی است که در ورای ایمان مصطلح قرار داشته و بنا بر آیات و روایات، عطیه و نوری است که بر قلب مؤمن تابانده می­ شود. نوشتار حاضر بر آن است که به مستندات روایی و قرآنیِ این نوع از ایمان بپردازد.

اثبات و تحلیل شأن وساطت فیضِ امامان(ع) نوشته محمدحسین فاریاب استادیار موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره))

چکیده: بر اساس روایات پرشمار، «وساطت فیض» یکی از شئون تکوینیِ امامان علیهم السلام است. مقصود از وساطت فیض، آن است که خداوند به واسطة ایشان نعمت‌های خاص و عام خود را بر بندگانش فرو می‌فرستد. در معنایی بالاتر، این عالم و پایداریِ آن چیزی جز فیض خداوند نیست که خداوند چنین فیضی را به واسطة وجود امامان علیهم السلام  انجام می‌دهد. نگارنده در این پژوهش، با رویکردی نقلی به اثبات این شأن و تحلیل آن پرداخته است. اگرچه در نگاه نخست، شأن وساطت فیض غالیانه می‌نُماید و ممکن است مورد انکار برخی قرار گیرد، در روایات معتبر و متعددی این شأن برای امامان علیهم السلام ثابت شده است.

گسترۀ علم امام در اندیشه علمای شیعه به قلم محمدرضا بهدار استاد­یار دانشگاه صنعتی جندی­ شاپور دزفول

چکیده: «علمِ امام» از مسائلی است که همواره اذهان علما و متفکران شیعی و حتی بسیاری از پیروان ائمه علیهم السلام را به خود مشغول کرده است. بدین روی، سبب ایجاد پرسش­هایی از ائمه اطهار علیهم السلام در این باره شده است. با توجه به پرسش ­های متعددی که در این زمینه مطرح است، این نوشتار تنها از یک منظر به این مسئله ­می­ پردازد که آن، علم امام از منظر علمای شیعه است؛ به این­که شعاع این علم چه مقدار است و تا کجا امتداد و وسعت دارد. با وجود وحدت نظر اندیشمندان شیعی در برخی حوزه­ های بحث علم امام، در بعضی موارد از جمله پرسش مزبور، پاسخ­ های واحدی دریافت نمی ­شود و به طور کلی، همۀ نظریه ­ها را می ­توان در سه دیدگاه تقسیم کرد: رویکرد تردید و سکوت؛ رویکرد محدودیت علم امام؛ رویکرد احاطۀ علمیِ کامل امام به همه چیز.

بررسیِ تأثرشیعیان کوفه از فرهنگ رأی و قیاس در نیمۀ اول سدۀ دوم نوشته حسن طارمی ­راد دانشیار بنیاد دائرة ­المعارف اسلامی، محمدصادق واحدی­ فرد استادیار دانشگاه پیام نور، سوسن فخرایی استادیار دانشگاه پیام نور و سیدعبدالحمید ابطحی دانشجوی دکتری فلسفۀ دین دانشگاه پیام نور

چکیده: توسعۀ فرهنگ رأی و قیاس در سدۀ اول، به گونه ­ای مکمل و جبران ­کنندۀ فقدان دست­رسی به وحی شده بود و دست­کم در موارد نبودِ موضوعی در کتاب و سنت، مسائل از طریق رأی و اجتهاد حل می ­شد. توسعۀ این روال در نظام فقهی و قضاییِ رایج موجب شد، افراد بسیاری آن را امری عادی تلقی کنند. این فرهنگ در میان برخی شیعیان عمدتا کوفی که تازه هدایت شده یا بیشتر با جریان عامه در تعامل بودند، تأثیراتی را آشکار کرده بود، و امام صادق (علیه السلام) تلاش کردند شیعیان را از لغرشگاه ­های این فرهنگ دور کنند. مقالۀ حاضر می­ کوشد به بررسی تأثر شیعیان کوفه از این فرهنگ در نیمۀ اول سدۀ دوم بپردازد.

مقصود اصلی در اعتقادات از رضا برنجکار استاد دانشگاه تهران و مهدی نصرتیان اهور پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث

چکیده: یکی از مباحث مهم کلامی که فقط در کتاب­ های اصولی از آن بحثی گذرا شده، تعیین مقصود اصلی در واجبات اعتقادی است. دراین­ باره، دو دیدگاه عمده وجود دارد: «معرفت عقلی» و «تدین و اعتقاد ­ورزی». پیروان هر یک از این دو دیدگاه در صددند تا اثبات کنند یکی از وجوب­ ها نفسی و دیگری مقدمه یا متولد از آن است. در این مقاله، دلایل دو نظریه بررسی و در نهایت نظریۀ دوم برگزیده شد.

مناسبات امامیه و زیدیه (از آغاز غیبت صغری تا افول آل‌بویه) تألیف سید اکبر موسوي تنیاني پژوهشگر پژوهشگاه قرآن و حدیث

چكيده: زيديه و اماميه از ديرينه‌ ترين گروه­ هاي اسلامي­ اند. آگاهي از روابط اين دو نحلۀ اثرگذار، براي شناخت بهتر تاريخ فكريِ تشيع ره­گشاست. در اين نوشتار سعي شده است، تعامل اجتماعي، سياسي و فرهنگي و نيز تقابل اين دو گروه در دورۀ غيبت صغرا تا افول آل­بويه (دورۀ اقتدار تشيع در جهان اسلام) بررسي شود. واكاويِ گزارش ­هاي تاريخي نشان­گر اين است كه ­در اين دوره، همكاري زيديان و اماميان در عرصه‌هاي گوناگون، روند رو به رشدي داشته است؛ البته به دليل اختلاف در برخي از مباني فكري، هم­چنان تمايزگذاريِ فرقه‌اي خويش را در قالب مناظره­ های علمي و ردّيه ­نگاري دنبال كرده‌اند.
 
طینت و عدل الهی نوشته مهدی ذاکری استادیار دانشگاه تهران پردیس فارابی و اصغر غلامی دانشجوی دکتری دانشگاه تهران پردیس فارابی

چکیده: در احادیث متعدد و معتبری، از اختلاف طینت مؤمنان و کافران سخن به میان آمده است. بر اساس این احادیث، اختلاف طینت‌ها در سعادت و شقاوت افراد مؤثر است. برخی اندیشمندان ظاهر این احادیث را با عدل الهی ناسازگار پنداشته، در صدد توجیه و تأویل آن‌ها برآمده‌اند. این مقاله پس از طرح و ارزیابی مهم‌ترین دیدگاه‌ها در این زمینه، با استناد به مجموع احادیث طینت و آغاز حدوث عالم نتیجه گرفته است که اختلاف مخلوقات مربوط به ابتدای حدوث عالم نیست، بلکه بر اثر عوارض ناشی از نحوۀ عملکرد مخلوقات در برابر تکلیف و امتحان الهی رخ داده است و این موضوع با عدل الهی سازگاری تام دارد.