برگزیدگان سه بخش از جشنواره سفرنگاری ناصرخسرو تجلیل شدند

به گزارش خبرگزاری مهر، در بخش نشست شناخت سفرنامه از دومین روز این جشنواره، سیداحمد محیط ‌طباطبایی در تبیین تفاوت‌های سفرنامه‌نویسی و خاطره‌نویسی گفت: آنچه ما به عنوان سفرنامه‌نویسی می‌شناسیم و سرآغاز شکل‌گیری آن در تاریخ با سفرنامه‌های سیاسی و تجاری آغاز شده است، قطعا با خاطره‌نویسی و روزنامه‌نویسی(نگارش اتفاقات روزمره) متفاوت است.

وی به تشریح شاخصه‌های سفرنامه پرداخت و افزود: سفر از زمانی شروع می‌شود که مطابق با تاریخ تمدن بشری، راه‌ها ـ اعم از راه‌های زمینی و دریایی ـ پدیدار شده‌اند. بنابراین سفرنامه‌نویسی ریشه در ایجاد حکومت‌ها و امپراطوری‌ها داشته است. درحالی‌که خاطره‌نویسی و روزنامه‌نویسی در چین و بین‌النهرین باب بوده و ارتباطی با سفر و سفرنامه‌نویسی نداشته است.

این پژوهشگر در ادامه با اشاره به ویژگی‌های سفرنامه ناصرخسرو اظهار داشت: این سفرنامه دو ویژگی مهم دارد که اولی به جنبه‌‌ی ادبی آن برمی‌گردد و دومی این است که وقایع از نگاه و تفکر شخص سفرنامه‌نویس ـ ناصرخسرو ـ روایت ‌شده؛ آنچنانکه زاویه‌ی دید و تفکرات وی در سراسر این سفرنامه‌ مشهود است.

وی اضافه کرد: همچنین باید درنظر داشت که باورهای دینی و جهان‌بینی دینی ناصرخسرو که پیروی مذهب اسماعیلیون بوده، در نگاه و روایت سفرنامه‌ای نقش بسزایی دارد.

محیط طباطبایی ضمن تایید این گفته که سفرنامه‌نویسی، پایه بسیاری از علوم است، ادامه داد: یکی از علومی که ریشه‌ی آن سفرنامه و سفرنامه‌نویسی بوده، باستان‌شناسی است زیرا نخستین سفرنامه‌نویسان اشخاصی بوده‌اند که می‌خواستند با سفر به نقاط مختلف، اماکنی را ببینند که در متون مقدس به آن اشاره شده. از این رو زائران دینی نقش مهمی در شکل‌گیری جریان سفرنامه‌نویسی داشته‌اند.

وی همچنین خاطرنشان کرد: علوم دیگر نظیر جامعه‌شناسی، انسان‌شناسی و هر آنچه به روابط انسان‌ها و گونه‌های زیستی مربوط بوده نیز ریشه در سفرنامه‌ها دارند؛ چراکه این سفرنامه‌نویسان بودند که با سفر به سرزمین‌های مختلف، یافته‌ها و تجربیات خود را در ارتباط با نظام‌های اجتماعی به نگارش درمی‌آوردند و مکتوبات آنها منابع مهمی برای پژوهش و تحقیق به دست داد.

این تهران‌شناس و پژوهشگر میراث‌ فرهنگی با انتقاد از برخی سفرنامه‌های امروزی گفت: متاسفانه امروزه برخی از آثار که در قالب سفرنامه نوشته می‌شوند، بیشتر به سمت روزنامه‌نویسی و روزنامه‌نگاری پیش رفته‌اند، به گونه‌ای که مانند روزنامه‌نگاران، به جذب مخاطب و رضایت خاطر او فکر می‌کنند و به همین دلیل دیگر شناسه‌های اصلی سفرنامه را ندارند.

وی اضافه کرد: من از آن جهت خاطره‌نویسی را از سفرنامه‌نویسی مجزا می‌دانم که عموما اشخاص(خصوصا ایرانیان) در خاطره‌نوشت‌های خود، رفتار و اعمال خود را توجیه می‌کرده‌اند. حال آنکه سفرنامه‌نویس واقعی در بیان واقعیت و حقایق کوتاهی نمی‌کند. از این منظر من نمی‌توانم مثلا خاطرات ناصرالدین شاه از دوران حکومت و حتی سفرهای خارجی‌اش را هم‌تراز با سفرنامه‌هایی مانند سفرنامه ناصرخسرو بدانم.

محیط طباطبایی در بخش پایانی سخنان خود، به ویژگی‌های سفرنامه‌های امروزی به تناسب مختصات زمانه اشاره کرد و گفت: درست است که در عصر ارتباطات، شاهد تحولات و پیشرفت‌های چشمگیری هستیم اما مبانی و تعاریف سفرنامه‌نویسی تغییر نکرده. به عبارتی همانطور که در قدیم، راه و جاده ـ مسافرت ـ لازمه‌ی سفرنامه‌نویسی بود، امروز تسلط بر راه‌های مجازی، نت و شبکه‌های مختلف می‌تواند باعث قدرت و تسلط شود.

گاهی سفرنامه‌ها، پرده از تاریخ برمی‌دارند

نوشاد رکنی، دیگر پژوهشگر و تاریخ پژوه حاضر در این جلسه نیز در بخش دیگری از مراسم ضمن اشاره به اهمیت توجه به ارکان سفرنامه‌نویسی و بیان این مطلب که با ترجمه‌ی سفرنامه‌های خارجی، تفاوت‌های زیادی در شیوه‌های سفرنامه‌نویسی به وجود آمده، گفت: صرف‌نظر از سفرنامه‌هایی که در طول تاریخ باقی نمانده و از دست رفته‌اند، وجه مشترک دیگر آثار به‌جامانده، دلنشین بودن آنهاست.

وی ادامه داد: البته دلنشین بودن سفرنامه‌هایی همچون سفرنامه ناصرخسرو، فاکتورهایی دارد که پرداختن به آنها نیازمند همایش‌های متعدد است، اما آنچه مسلم است این است که نگارش تجربه‌های خوب یا بد سفرنامه‌نویسان در مخاطب ایجاد علاقه و لذت می‌کرده.

رکنی با انتقاد از برخی از سفرنامه‌های متاخر اظهار داشت: در بررسی بسیاری از سفرنامه‌های زمانه‌ی ما، درمی‌یابیم که سفرنامه‌نویسان یا دغدغه و استرس جذب مخاطب را داشته‌اند یا به‌طور کلی از خلق فاکتورهای جذاب غافل مانده‌اند. به عبارت دیگر این سفرنامه‌ها یا به دلیل سادگی از این سوی بام افتاده‌اند یا به خاطر دغدغه‌ی جذب مخاطب، دچار پیچیدگی شده و از آن سوی بام سقوط کرده‌اند.

وی خاطرنشان کرد: توصیه‌ی من به سفرنامه‌نویسان جوان همین است که ضمن توجه به فاکتورهای جذابیت، حدیث نفس را در روایت تجربیات و دیده‌های خود در سفرهاشان رعایت کرده و چندان نگران این مساله نباشند که مخاطب با خواندن اثرشان جذب می‌شود یا خیر.

این تاریخ‌پژوه ادامه داد: برخی از سفرنامه‌نویسان هم تصورشان این است که باید به سراغ نگارش مفاهیمی بروند که دست نیافتنی‌تر است و در این مسیر از بیان جزئیات غافل می‌شوند. حال آنکه چه بسا همین جزئیات باعث جذاب بودن سفرنامه‌ بشود و چه بسا مخاطبان آنها در آینده این آثار را بخواند و دیگر اطلاعی از مسائل جزئی در زمانه ما نداشته باشد.

وی ضمن بیان این مطلب که گاهی سفرنامه‌ها، پرده از یک واقعیت تاریخی برمی‌دارند و پژوهشگران را در کشف مسائل قدیمی یاری می‌دهند، گفت: سفرنامه‌نویس باید با نگاه و تفکر خود به روایت بپردازد. همانطور که اتفاقا یکی از عوامل جذابیت در سفرنامه ناصرخسرو همین است زیرا او با دقت نظر بالا، به تمام جزئیات سفر خود اشاره کرده و مشاهدات خود را برای مخاطبان تصویرسازی کرده است.

رکنی در بخش دیگری از سخنان خود، درباره تمایز و تشابه خاطره‌نویسی با سفرنامه‌نویسی اظهار داشت: خاطره‌نویسی و سفرنامه‌نویسی را یکی نمی‌دانم، اما جدا از یکدیگر هم نمی‌دانم. زیرا خیلی از متونی که امروز ما آنها را به عنوان سفرنامه می‌شناسیم، خاطره‌نویسی بوده‌اند؛ منتها خاطره‌نویسی مستند و دقیق. مثل سفرنامه دیولافوا که در واقع خاطرات اوست. حتی خاطرات ناصرالدین شاه که امروز از خواندن آن بهره‌های زیادی می‌گیریم.

باستانی پاریزی همیشه در کرمانی بودن خود اغراق می کرد

در بخش دیگری از مراسم دومین روز از جشنواره سفرنگاری ناصرخسرو که به یادبود شادروان باستانی پاریزی اختصاص یافته بود، هوشنگ مرادی کرمانی؛ نویسنده کودک و نوجوان ضمن گرامی‌داشت یاد آن استاد فقید گفت: باستانی پاریزی رابطه‌ی نزدیکی با زنده‌یاد جمالزاده داشت؛ آنچنانکه هربار جمالزاده برای من نامه‌ای می‌نواشت، امکان نداشت که از باستانی پاریزی یادی نکند.

وی پس از بیان برخی خاطرات مشترکش با باستانی پاریزی افزود: باستانی پاریزی چندان در کرمانی بودن خود اغراق می‌کرد که یک جایی؛ وقتی داشت راجع به ناصرخسرو صحبت می‌کرد گفت ناصرخسرو همه جا سفر کرد اما به کرمان سفر نکرد. بعد هم در توضیح این سخن اشاره کرد که قسم خورده جایی نرود که در آنجا از کرمان سخن به میان نیاورد.

این نویسنده ضمن نقل قولی از ارسطو با این مضمون که صحبت کردن درمورد یک شهر، صحبت کردن درمورد بازار، ساختمان‌ها و... آن شهر نیست؛ بلکه صحبت درمورد بزرگان و دانشمندان آن شهر است؛ گفت: باستانی پاریزی نه تنها برای کرمان، بلکه برای ایران و شاید جهان؛ شخصیت بزرگی بود که یادگارهای زیادی از خود به یادگار بگذارد که همانا بیش از 50 عنوان کتابی بود که نوشت.

مرادی کرمانی در پایان این بخش، یادداشتی را که پیشتر به یاد زنده‌یاد باستانی پاریزی به رشته تحریر درآورده بود، برای حضار قرائت کرد.

برگزیدگان در سه بخش تجلیل شدند

در بخش پایانی از دومین روز جشنواره سفرنامه‌نگاری، برگزیدگان این جشنواره در سه بخش کودک و نوجوان، نوروزی و صوتی، پس از قرائت بیانیه هیات داوران در هر سه بخش، معرفی و تقدیر شدند.

اسامی برگزیدگان به شرح زیر است:

بنابر رأی هیات داوران بخش نوروزی شامل: سارا محسن‌زاده، کاملیا کرد و امیر نعمتی؛ سه اثر زیر به عنوان برگزیده این بخش اعلام شد:

فیلم پلپلاسی ساخته مرتضی کاویانی، سفرنامه مکتوب سین هشتم سفر ساخته رضا عاشوری و عکس‌های سفر به بوشهر ساخته احمد بلبس.

هیات داوران بخش کودکان و نوجوانان شامل: زهره نیلی، لیلا کفاش‌زاده و محمد نوروزی؛ از شرکت‌کنندگان زیر به عنوان برگزیدگان این بخش تقدیر کرد:

آرمان نیکنام، فرهاد روح‌‌بخش الله‌آباد، پارسا خیاط‌زاده، سیداحسان سجادی، محمدصدرا ابراهیمی خبیر و معین رضوانی.

هیات داوران بخش صوتی شامل: فرامرز علیخانی، ژاله ابراهیمی، مریم حصارکی و پرتو حسنی‌زاده؛ نیز ضمن تقدیر از اثر مهران مجیدپناه به خاطر کیفیت فنی آن، اثر صوتی سفر به قشم کار الهام گارسچی را به عنوان برگزیده اعلام کرد.

نتایج بخش‌های دیگر جشنواره در اختتامیه‌ جشنواره در روز جمعه(17 مرداد) اعلام می‌شود.