به گزارش خبرنگار مهر، یک شهر آرام و یک دست با باغ‌هایی در اطراف. خانه‌ها یک شکل و یکپارچه و کوچه‌ها باریک اما با صفا؛ رودخانه‌ای پرخروش و مردمی که شادمانند. اینها خصوصیات شهر قم بنا بر قدیمی‌ترین سند تصویری آن است. یک نقاشی که آدام اولئاریس، دبیر سفارت آلمان در زمان شاه صفی از شهر کشیده و در آن قم به صورت یک شهر کویری و زیبا تصویر می‌شود.
شهری که ارتفاع ساختمان‌ها، مصالح به کار رفته در آن و معابر با موقعیت جغرافیایی، اقلیم شهر، هویت تاریخی و اعتقادات مردم همخوانی دارد.
امروز پس از گذشت 330 سال از آن دوران، شهرمان به زیبایی گذشته نیست. دیگر آن سادگی قدیم را ندارد. ساختمان‌ها قد کشیده‌اند و فضای آسمان را اشغال کرده‌اند.
این قد کشیدن‌ها هر چند به اندازه کلان‌شهرهایی مانند تهران نبوده اما در مقیاس خودش چهره شهر را به هم زده و بحران هویتی ایجاد کرده است.
هویت شهری مفهوم پیچیده‌ای است که شامل شاخص‌های متفاوتی می‌شود. مدیریت خاطرات جمعی یکی از آنها است. معماری بی ضابطه با سبک من در آوردی در هرجای شهر، می‌تواند به خاطرات جمعی شهروندان لطمه وارد کند. مثل ساختمان‌های بلند تجاری یا اداری که کنار مساجد قدیمی ساخته می‌شود و آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
زیرسؤال رفتن حریم شخصی خانواده‌ها
مشرف بودن هم یکی از ساده‌ترین و در عین حال مهم‌ترین پیامد این ساختمان‌های بلند قد است. مسئله‌ای که با توجه به فرهنگ ما قمی‌ها هیچ وقت نمی‌تواند کم اهمیت باشد.
خانه‌های قدیمی کوتاه‌مرتبه بودند و وجود حیاط در آنها باعث می‌شد به یکدیگر اشراف نداشته باشند. در آن خانه‌ها معمولاً 60درصد به زیرساخت اختصاص داشت و 40 درصد به حیاط و تازه این حیاط هم پر بود از پوشش گیاهی که پاکیزگی محیط زیست را در پی داشت. اما خانه‌های این دوره و زمانه ساختمان‌های بلند بدون ضابطه‌ای هستند که پارکینگ‌ها جای آن پوشش‌های گیاهی را گرفته است.
اتفاق مهمی که در سال‌های اخیر افتاد این بود که معماری اصیل، سنتی و بومی خودمان را در نظر نگرفتیم و آن را با فرهنگ‌مان تطبیق ندادیم و حالا نتیجه‌اش ساختمان‌هایی است که حتی شاید بسیاری از اصول شهرسازی در آن رعایت شده باشد، اما احساس امنیتی که یک خانه باید به ساکنانش بدهد مورد بی‌توجهی قرار گرفته است.
اگر با روانشناسان صحبتی داشته باشید متوجه خواهید شد این عدم احساس امنیت و زیرسئوال رفتن حریم شخصی چقدر می‌تواند پیامدهای منفی برای شهروندان داشته باشد.
همیشه هم تنها بلندمرتبه سازی موجب اشراف بر خانه‌های ویلایی نمی‌شود. رعایت نکردن ضوابط شهرسازی در اختصاص بالکن برای طبقه دوم هم یکی از دلایل اشرافیت برخی خانه‌های به یکدیگر است.
جایگاه حق‌الناس در شهرسازی کجاست
در معماری اسلامی دو حیاط اندرونی و بیرونی وجود داشت تا اهل خانه رها از هرگونه مزاحمت در حیاط تردد کنند اما امروز این معماری فراموش شده و خانه‌هایی جای آن را گرفته که رعایت حریم خصوصی در آن کار ساده‌ای نیست.
در کنار عوامل فرهنگی که موجب تقلید معماری ما از غرب و فراموشی حق‌الناس و حقوق همسایگان در معماری و شهرسازی شده است، عوامل اقتصادی هم در جای خود بسیار اثرگذار است.
محسن بهشتی، عضو گروه تخصصی شهرسازی نظام مهندسی ساختمان استان قم بلندمرتبه‌سازی را یک مسئله اجتناب‌ناپذیر در زندگی شهری امروز می‌داند. وی با اشاره به اینکه از منظر شهرسازی این مسئله نه خوب مطلق است و نه بد مطلق می‌گوید: از زمانی که زمین در شهرها گران شد و مردم توان تأمین خانه‌های ویلایی نداشتند، مسئله بلندمرتبه‌سازی مورد استقبال قرار گرفت.
وی با اشاره به اینکه بلندمرتبه سازی برای هر شهری تعریف خاص خود را دارد افزود: در گذشته به دلایل فنی و اجتماعی بلندمرتبه‌سازی دیده نمی‌شد و نیازی هم به آن نبود امروز اما نیازها و نگاه‌ها متفاوت است.
این کارشناس شهرسازی بلند مرتبه‌سازی را یک نیاز زندگی امروز دانست و گفت: با این حال این بسیار مهم است که طوری برنامه‌ریزی کنیم که این بلند مرتبه‌سازی کمترین آسیب را به همراه داشته باشد.
وی به نادرست بودن بلندمرتبه سازی در هسته مرکزی شهر اشاره کرد و ابراز داشت: شاخصه مهم هویت شهر که حرم حضرت معصومه(س) است و بافت قدیمی و ارزشی شهر قم در این محدوده وجود دارد. ساختن ساختمان‌های بلندمرتبه و ناهمگون با این فضا بی شک به هویت شهر صدمه خواهد زد.
مخدوش شدن خط آسمان در شهر
بهشتی سپس به مفهوم « خط آسمان» اشاره کرد. خط آسمان به آخرین خط تراز بنا یا خط اتصال بنا با آسمان یا نقطه برخورد خطوط فوقانی ساختمان‌ها با خط افق گفته می‌شود. این واژه به میزان ارتفاع بناها با توجه به بناهای هم‌جوار در شهر اشاره دارد.
وجود خط آسمان زیبا و منظم که زیربنای هویت شهر است، شاید تأثیرگذارترین عامل در نظم‌دهی به فضاهای شهری باشد. در همین زمینه دیده شده گاهی اوقات در کشورهای توسعه‌یافته برای اینکه خط آسمانی پذیرفتنی وجود داشته باشد، ساختمان‌های جدیدی را که بدون توجه به این مسئله ساخته شده‌اند، از بین برده‌اند.
عضو گروه معماری و شهرسازی نظام مهندسی ساختمان با اشاره به اینکه خط آسمان در اکثر محلات قم مخدوش شده خاطرنشان کرد: عدم هماهنگی میان ارتفاع ساختمان‌ها در یک منطقه از نظر شهرسازی موضوع مطلوبی نیست.
او معتقد است می‌شود الگویی از بلندمرتبه سازی ارائه کرد که حق همسایگان در آن رعایت شده و با فرهنگ شهر قم سازگارتر باشد.
بهشتی به نقش طرح تفضیلی در تعادل بخشی به مناطق هشت‌گانه و در نظر گرفتن زیرساخت‌های خدماتی اشاره کرد و گفت: طرح جامع بلندمرتبه‌سازی هم باید با توجه به همین طرح تدوین شده و مردم هم باید با انجام ساخت و ساز بر اساس ضوابط، به شهرداری کمک کنند تا مشکلاتی که امروز بلندمرتبه‌سازی برای شهر به وجود آورده در آینده تشدید نشود.
تزاحم با فطرت انسان
جواد قربانی، رئیس گروه تخصصی معماری نظام مهندسی ساختمان استان قم از اساس با ساختن ساختمان‌های بلند مخالف است. وی معتقد است بلندمرتبه‌سازی علاوه بر ناسازگاری با چهره شهرها، با فطرت انسان و نیازهای فیزیولوژیک او نیز همخوانی ندارد.
وی در عین حال با اشاره به محدودیت‌های ارائه خدمات شهری در صورت توسعه افقی شهر، تا حدودی این پدیده را اجتناب‌ناپذیر می‌داند. او معتقد است اگر بلندمرتبه سازی با رعایت لوازم آن صورت بگیرد و فضای سبز، فضای تفریح و فضاهای خدماتی برای آن پیش‌بینی شود، بسیاری از مشکلات در ساختمان‌سازی امروز برطرف می‌شود.
به گفته این کارشناس سیما و منظر شهری، به ازای یک ساختمان بلند باید 5 یا 6 برابر فضای سبز و فضای تفریح اطراف آن ایجاد شود تا بافت مجاور را زیر سؤال نبرده و مشکلی برای همسایه‌ها ایجاد نکند.
قربانی می‌گوید: در بسیاری از کشورهای آسیایی و اروپایی شهر دو بخش است. یک بخش با بافت قدیمی که ساختمان‌سازی در آن متناسب با سبک زندگی مردم در گذشته آن است و یک بخش مدرن که بلندمرتبه سازی در آن رواج دارد. اشکال عمده ما همین است که این دو را با هم آمیخته و بافت شهری را بی‌نظم کرده‌ایم.
وی با اشاره به مشکلات روانی و اجتماعی که ایجاد ساختمان‌های بلند در بافت‌های قدیمی به وجود می‌آورد افزود: در تمام دنیا برای شهرداری‌ها برای این مسئله محدودیت‌هایی قائل شده و مردم هم آن را پذیرفته‌اند تا این مشکلات به وجود نیاید.
طرح تفضیلی جدید که قرار است نقشه راه شهرسازی قم حداقل در یک دهه آینده باشد، تلاش کرده تا به بلندمرتبه‌سازی‌ها سامان بدهد. در این طرح لکه‌های خاصی برای ساختمان‌های بلند در نظر گرفته شده و باقی شهر تقریباً در حد و اندازه گذشته دیده شده است.
تمام مردم قم می‌خواهند شهری با هویت و متناسب با اعتقادات خود داشته باشند. شهری که در آن حریم شخصی حفظ شده و امنیت روانی تأمین شود. تحقق این آرمان به همکاری مردم و رعایت ضوابط طرح تفضیلی و دقت در ساخت و سازها در بافت‌های قدیمی‌تر وابسته است تا شهری داشته باشیم در شان خانواده‌های شیعی در پایتخت تشیع.
نظر شما